Çocukta Ruhsal Gelişimin Temel İlkeleri

İnsan gelişimi, çevre ve kalıtım arasındaki sürekli ve karşılıklı etkileşimin ürünüdür Kalıtımsal özellikler kısaca biyolojik ön yatkınlıklar olarak tanımlanabilir Buna göre insan gelişimine yön veren iki temel süreç söz konusudur

1- Genotip
2- Fenotiptir

Genotip, anne-babadan kalıtım yoluyla gelen tüm özellikler,
Fenotip ise aile, çevre, okul ve toplum gibi farklı sosyal bağlamlarda toplumsal ilişkiler yoluyla edinilen gözlenebilir tüm kişisel özelliklerdir Bugün kalıtım ve çevrenin birbirinden ayrılmaz bir bütünlük taşıdığı görüşü kabul edilmektedir




“Çocukluğun ilk 6 yılı” bireyin gelişiminin temel taşlarını oluşturması, temel bilgi ve becerilerin bu erken gelişim yıllarında kazanılması nedeniyle büyük önem taşır Kişilik oluşumu yönünden de önem taşıyan ilk 72 ayda çocuk, kendisine uyarıcı bir çevre sunan, sevgi gösteren, ve sağlıklı gelişimini sağlayan anne-babaya gereksinim duyar

Bu erken gelişim yıllarında temeli atılan beden gelişimi, psiko-sosyal gelişim ve kişilik yapısının, ileri yaşlarda yön değiştirmekten çok aynı yönde gelişme şansı daha yüksektir

Çocuk gelişiminin kendine özgü dinamikleri olduğu, her gelişim evresinin büyük oranda daha önceki evreler tarafından belirlendiği gerçektir Araştırmalar, çocukluk yıllarında kazanılan davranışların yetişkinlikte, bireyin kişilik yapısını, tavır, alışkanlık, inanç ve değer yargılarını büyük ölçüde biçimlendirdiğini ortaya koymaktadır

Çoğu kez birbiriyle karıştırılan “Büyüme” (Growth) ile “Gelişme” (Development) sözcükleri, gerçekte birbirinden farklı kavramlardır

Yapısal artışı dile getiren “Büyüme”, bedende gerçekleşen sayısal değişiklikleri içermektedir (kilo, boy artışı gibi) Çocuk, sadece fiziksel olarak büyümekle kalmaz, aynı zamanda onun beyniyle iç organlarının yapı ve büyüklüğünde de değişmeler olur Beynin gelişimi sonucu, çocukta giderek artan bir öğrenme, anımsama ve muhakeme yeteneği oluşur Böylelikle fiziksel büyümeye koşut olarak, çocuk zihinsel olarak da gelişir

Buna karşılık, “Gelişme”, değişikliklerin niceliği yanında niteliğini de içermektedir Gelişme kavramı, düzenli, uyumlu ve sürekli bir ilerlemeyi dile getirmektedir Gelişim, ileriye dönük olup, değişiklikler arasında belirgin bir ilişkiyi de kapsar Kısaca gelişim, sadece sayısal ölçümlerle açıklanamayan, birçok yapı ve işlevi bütünleştiren karmaşık bir olgudur Bu bütünleşme nedeniyle, gelişimin her evresi kendinden bir sonraki evreyi doğrudan etkiler

GELİŞİMİN TEMEL İLKELERİ
Gelişim süreci içinde tüm çocuklar aynı gelişim yolunu izlerler Çocuk koşmadan önce yürür, yürümeden önce emekler Ancak çocukların gelişim hızlarıyla bu davranışları başarmak üzere geçirdikleri sürenin bireyden bireye değiştiği görülür Bazı çocuklar, diğerlerine oranla daha hızlı gelişirler

Gelişimdeki 6 temel kavram şöyle özetlenebilir:

1 Gelişim, dinamik bir olgudur Gelişim yaşam boyu sürer Gelişim belli aşamalara bölünmüş ve her biri, önceki aşamaların birikimlerine dayalı olarak oluşan bir süreç içinde gerçekleşir

2 Gelişim, genetik ve çevresel değişkenlerin karşılıklı etkileşimlerinin ürünüdür Örneğin, kalıtsal zeka potansiyelinin uygun eğitim yaşantılarıyla desteklenmemesi halinde, yeterince gelişmediği bilinmektedir

3 Gelişim, giderek artan bir özelleşme sürecidir Gelişim genelden özele, bütünden parçaya doğrudur Örneğin, çocuklar belli bir gelişim aşamasında, sadece ellerini bir bütün olarak kullanırken, ince kasların gelişimi ile parmaklarını kullanmaya başlamaktadır

4 Gelişimde denge vardır Gelişim özellikleri ayrılmaz bir bütün oluştururlar Gelişim alanları karşılıklı olarak birbirlerini etkilemektedir Örneğin, çocuğun zihinsel gelişimi dil gelişimini hem etkilemekte hem de ondan etkilenmektedir

5 Gelişim, ard arda görülen, düzenli bir süreçtir Gelişimin kritik dönemleri vardır

6 Gelişim bireysel farklılık gösterir

GELİŞİMİN TEMEL ALANLARI
Çocukların gelişimi değerlendirilirken bireyi oluşturan değişik alanlar olarak ele alnır Bu temel gelişim alanları şunlardır:
1 Bedensel gelişim,
2 Bilişsel gelişim,
3 Motor gelişim,
4 Dil gelişimi,
5 Duygusal gelişim,
6 Sosyal gelişim




A BEDENSEL GELİŞİM
Çocuğun gelişimini bir bütün olarak kavrayabilmek için psikolojik olduğu kadar fizyolojik gelişimi de bilmek gerekir Çünkü, fiziksel gelişim, çocuğun davranışını hem doğrudan, hem de dolaylı olarak etkiler Doğrudan etkiler, çünkü bedensel gelişim, çocuğun neler “yapabileceğini” belirler Örneğin, yaşlarına göre sağlıklı bir gelişme gösteren çocuklar, oyun ve spor faaliyetlerinde akranlarıyla eşit koşullarda yarışırlar İyi gelişmemiş çocuksa, bu yarışmalarda elverişsiz durumu nedeniyle geri kalır ve gruptan atılır

Fiziksel gelişme, davranışı dolaylı olarak etkiler, çünkü çocuğun kendine ve diğerlerine karşı tutumu bedensel gelişiminin de etkisi altındadır Bu tutumlar çocuğun gösterdiği uyumlara yansır Örneğin, şişman bir çocuk kısa sürede kendisinden ince olanlara ayak uyduramadığını farkeder Bu da çoğunlukla çocuğun kişisel yetersizlik duygusuna kapılmasına yol açar Buna ek olarak, eğer akranları kendisiyle yavaş davrandığı için oynamayı istemezler ve de çeşitli adlar takarak alay ederlerse, çocuksa aşağılık duygusu gelişebilir Bu tür duygular çocuğun kişilik gelişiminde çok önemli rol oynarlar

Çocuklarda bedensel gelişim, “dönemsel”bir süreçtir Bunun anlamı, fiziksel gelişimin düzenli bir hızla değil, belli dönemlerde, yüzlerde (fazlarda) ya da farklı hız derecelerine sahip “dalgalar” halinde gerçekleşmesi, yani bazen hızlı, bazen yavaş olmasıdır

Büyüme konusundaki araştırmalar, çocuklarda iki yavaş, iki hızlı olmak üzere dört belirgin büyüme dönemi olduğunu göstermiştir Doğum öncesi ve doğum sonrasının ilk 6 ayı büyüme hızı yüksektir

Yaşamın birinci yılının sonunda büyüme yavaşlar bu bunu ergenliğe ya da cinsel olgunluğa kadar süregelen düzenli, fakat yavaş bir gelişim izler Bu büyüme evresi 8-12 yaşları arasında görülür Bu evrede 15-16 yaşlarına kadar olan dönemdeki hızlı gelişim "ergenlik fışkırması” olarak nitelenebilir Bu dönemi olgunlaşma zirvesine kadar dikleşerek süregelen büyüme evresi izler Bu dördüncü büyüme evresindeki boy uzunluğunun ileri yaşlarda da aynı kalmasına karşılık ağırlık artabilir

Büyüme dönemlerini şu ortak faktörler etkiler:

Uyum zorlukları: Hızlı büyüme dönemlerinin sürekli değişkenliğine uyum sağlayabilmek, duygusal yönden rahatsız edicidir Yavaş büyüme dönemlerindeyse, uyum sağlamak çok daha kolaydır

Enerji düzeyi: Hızlı büyüme, enerji tüketici olduğundan, bu dönemlerde çocuklar çabuk yorulurlar Bu da onları huysuz ve tedirgin yapabilir Yavaş büyüme dönemlerindeyse, çocuğa oyun ve diğer faaliyetler için daha çok enerji kalır ve çocuk daha neşeli, birlikte yaşanması daha kolay bir davranış içine girer

Beslenme gereksinmeleri: Yaşamın ilk iki ya da üç ayında ve ergenlik döneminde hızlı büyüme nedeniyle beslenme gereksinimleri en üst düzeye ulaşır Büyüme gereksinimlerine göre yeterli miktarda ve gerekli türde gıdalarla beslenemeyen çocuklar, yorgun ve huysuz olurlar Oyuna ve okul aaaalerine az ilgi duyan bu çocukların sosyal uyumları da genellikle bozuktur

Isı dengesinin sürdürülmesi:Yavaş büyüme dönemlerinde beden genellikle ısı dengesini korur Hızlı büyüme dönemlerindeyse bu denge bozulduğundan, çocuk iştahsızlık, genel olarak bitkinlik, huysuzluk ve anti-sosyal davranış gösterebilir

Beceriksizlik: Hızlı büyüme dönemlerinde çocuk beceriksizce davranır Daha önce hareketleri düzgün ve iyi olan çocuk, bu dönemde hantallaşabilir ve sık sık tökezler Büyüme yavaşladığındaysa, bu beceriksizlik iyi bir motor davranışla yer değiştirir

B BİLİŞSEL GELİŞİM
Piaget ve arkadaşları, çocuğun doğumdan ergenliğe kadar olan bilişsel gelişmesini ayırtılı araştırmalarla incelemişler ve bazı kavramlarla algıların doğuştan itibaren kazanılmış olabileceğini belirlemişlerdir Piaget, bebeklik dönemin çocukların, objelerin devamlı olduklarını, değişmezliklerini bile düşünemezken, zamanla biçim ve büyüklük kavramlarını tanımaya başladıklarını söylemektedir

Biliş (cognition) sözcüğü, dünyamızı öğrenmeyi ve anlamayı içeren zihinsel faaliyetler anlamına gelir Biliş sözcüğü, şu süreçleri kapsar

Algılama: Gerek iç, gerekse dış dünyadan edinilen bilgilerin yorumlanması, organize edilmesi ve yeniden bulunmasıdır

Bellek: Algılanan bilginin bulunup getirilmesi ve depo edilmesidir

Yargılama: Bilgiyi belirli bir anlam çıkarma ve sonuca varma amacıyla kullanılabilmesidir

Düşünme: Bilginin ve çözümlerin nitelikçe değerlendirilmesidir

Kavrama: Bilginin iki yada daha fazla kısımları arasındaki yeni ilişkileri tanıyabilmedir

Zihinsel gelişme, uyum ile özümleme arasındaki gerilimin giderilmesini, yeni durumlarda eski tepkilerin kullanılmasından kaynaklanan çatışmayı, yeni problemlere uyabilmek için yeni tepkiler kazanabilmeyi içerir

C MOTOR GELİŞİM (Hareketle İlgili Gelişim)
Hareket anlamına gelen motor gelişimde belirgin aşamalar vardır Örneğin, bebek tek başına oturmadan önce başını kaldırmayı, emeklemeden ve yürümeden önce de oturmayı öğrenir Bu gelişim biçimi her çocuk için geçerlidir

Hemen her çocuk normal koşullarda bu gelişim aşamalarından aynı yaşlarda geçer

Araştırmalar, motor gelişiminin en az üç genel kurala göre gerçekleştiğini ortaya koymuştur:

1 Sephalokaudal gelişim (baştan ayağa doğru gelişim): Bu gelişimin anlamı, motor yeteneğin baştan ayak tırnağına doğru gerçekleşmesidir

2 Proksimodistal gelişim (Merkezden dışa doğru gelişim): Bu gelişimin anlamı, motor yeteneğin merkezi bir eksenden başlayarak bedenin uç kısımlarına doğru gerçekleşmesidir

3 Bütünden özel hareket gelişimine geçiş: Motor gelişimde (yürüme, elle tutma gibi) belirgin bir sırasın izlendiği görülür Başlangıçta bebeğin ilk hareketleri bütünsel ve farklılaşmamıştır Örneğin, bebek önceleri önünde duran objeyi avucunun tümünü kullanarak yakalamaya çalışır

Bebeğin özel tepkide bulunabilme yeteneğinin zamanla başladığı görülür Parmakların, özellikle başparmağın faaliyeti bir yaşından önce görülmez Burada sinir sisteminin, özellikle beynin gelişip olgunlaşmasının rolü büyüktür




D DİL GELİŞİMİ
Dil, insanların birbirlerine bilgi, düşünce ve eğilimlerini aktarabilmelerinin yanı sıra, fikirlerini düzenleyebilmelerine ve duygularını ifade edebilmelerine olanak hazırlar Herkes doğrudan kendi yaşantısı yoluyla öğrendiğinden çok daha fazlasını dil yoluyla öğrenir Dil aynı zamanda düşünme, bellek, muhakeme, problem çözme ve planlama gibi bilişsel süreçleri de içermektedir

Dil, çocuğu egosundan uzaklaştırıp, onun sosyal bir kişi olmasını sağlayan, kendisini kontrol ve takip ettirebilen, düşüncelerini, duygularını ve davranışlarını yavaş yavaş öğretebilen ve kendini güvenli hissetmesine yardım eden bir davranıştır

Tüm kültürlerdeki çocukların hemen hepsi ilk sözcüklerini olarak 12-18 ay dolaylarında söylerler Dört yaşına geldiklerinde çoğunluğu iyi düzenlenmiş cümleler kurarlar Hattı zaman zaman düşüncelerini sürpriz sayılacak kadar karmaşık cümlelerle ifade edebilirler Bu da 1 yaşından 6 yaşına kadar çocuğun sözcük dağarcığına her gün 5-8 sözcüğün eklenmesi anlamını taşır

Dil yeteneğinin gelişimi de, diğer gelişim yüzlerinde olduğu gibi, düzenli bir sıra izler Çocuklar üzerinde yapılan dil gelişimi araştırmaları, konuşmanın ilk öğrenildiği dönemlerde hemen tüm dünya çocuklarının temelde aynı gramer kurallarını kullandıklarını ortaya koymuştur

E DUYGUSAL (Emotional) GELİŞİM
“Emotion” (emosyon) sözcüğü, Latincedeki harekete geçirmek anlamına gelen “emover” kökünden gelmektedir Bebek bazı duygusal davranış biçimleriyle birlikte dünyaya gelmez Tutumlar ve duygular zamanla oluşur, kazanılır

Çocukların heyecanları konusunda yapılan çalışmalar, onlardaki duygusal gelişimin hem olgunlaşma, hem de öğrenme sonucu oluştuğunu, bunlardan hiç birinin tek başına etkili olmadığını ortaya koymaktadır

FSOSYAL GELİŞİM
İnsan, biyo-kültürel ve sosyal bir varlıktır Kültürel koşullar içinde sosyal ilişkiler, hem toplumun, hem kültürün hem de bireyin yapısını etkiler Bireyin tüm yaşamı çevresine uyum sağlama çabası içinde geçer Bu uyum çabası doğumdan başlayarak bir gelişim göstermektedir

Toplumsal beklentilere uygunluk gösteren, kazanılmış davranış yeteneği olarak tanımlanabilen sosyal gelişme, geniş anlamda bireyin doğumuyla başlayan bir evreyi, dar anlamda ise günlük davranış gelişimini kapsar

Daha yaygın bir tanımla, sosyal gelişme (toplumsal gelişim), kişinin sosyal uyarıcıya, özellikle grup yaşamının baskı ve zorunluklarına karşı duyarlık geliştirmesi, grubun ya da kültüründe başkalarıyla geçinebilmesi, onları gibi davranabilmesidir

KORUYUCU ETMENLER
Çocuk ruh sağlığını koruyucu önlemleri üç aşamada incelemek mümkündür: Birinci derecede koruyucu önlemlerin amacı çocuk ruh sağlığı bozukluklarının görülmesini azaltmaktır İkinci derecede koruyucu önlemlerin amacı ise çocuklardaki ruhsal bozuklukların tedavisiyle bu sürenin azaltılmasıdır Üçüncü derecede koruyucu önlemler çocuklardaki ruhsal bozuklukların meydana getirdiği yeti yitimlerinin rehabilitasyon etkinlikleriyle azaltmaktır

Çocuk ruhsal bozukluklarına neden olan bazı etmenlerin doğum öncesinde tanınması birinci derecede koruyucu önlemler yönünden son derecede önemlidir Bunun için bazı yöntemler kullanılır Örneğin, ultrasonografi fetustaki hidrosefali ve mikrosefali gibi beyin patolojilerini; Down sendromu, tuberoskleroz gibi kalıtımsal bozuklukları; beyinin gelişmesindeki ciddi eksiklikleri gösterebilir Amniyosenaaa de fetal kromozom kısalığının olup olmadığının, :-):-):-):-)bolizma hastalıklarının, DNA patolojilerinin saptanması için yapılır Korionik villus örnekleri, örneğin zeka geriliğinde, fetal karyotipin ve enzim eksikliklerinin saptanması amacıyla uygulanabilir bir yöntemdir Nadiren fetusun dış yapısını doğrudan gözlenmesi ve bazı dokulardan örnek alınması yöntemi olan fetoskopi de erken tanı yöntemleri arasında sayılabilir

Çocuk ruh sağlığında risk kavramından da söz etmek gerekir Risk, bir kişinin bir özel bozukluğa artmış olan eğilimini anlatır Ancak, bir risk etmeninin belirlenmesi kesin olarak ilgili bozukluğa neden olacağı anlamına gelmeyebilir Yaşamı etkileyen başka nedenleri de gözden geçirmek gerekir Örneğin, gebenin ilk üç ayda geçirdiği kızamıkçık infeksiyonu bebeğin büyük oranda mental retardasyonlu olmasında önemli bir etkendir

Prematüre doğmuş olan bir bebekte de mental retardasyon olması olasılığı vardır Ancak her prematüre bebek ilk örnek kadar güçlü bir risk etmeni değildir Yani bazı etmenler bebeklerde ve çocuklarda risk etmeni olmasına rağmen yüksek risk değişkeni olacağı anlamına gelmez Çocuk ruh sağlığında risk oldukça düşük olduğunda bile bir bozuklukla anlamlı ilişki bulanabilir Bir risk etmenine sahip olanların bir risk etmenine sahip olmayanlara oranı göreceli risk olarak tanımlanır Yukarıdaki örneğe göre kızamıkçık infeksiyonunda göreceli risk yüksek, prematüre doğumda düşüktür

Çocuk ruh sağlığında bazen çok etmenli bozukluklara rastlanır Böyle durumlarda risk yüklemenin doğru olarak tanımlanması her zaman olası değildir Fakat bazı gelişimsel bozukluklarda, örneğin, 38 yaşından yukarıda doğum yapan kadınların bebeklerinde Down sendromu riskinin yüksek olduğu tahmini yapılabilir Buna göre risk yükleme, risk etmeni olan veya olmayan bir bozukluğun insidensi arasındaki farkı ve varsa risk etmeninin tamamen ortadan kaldırıldığı durumlardaki bir bozukluğun görülme olasılığıdır Koruyucu etmenler, bir bozukluğun görülme sıklığının azaltılmasını amaçlar Örneğin, fenilketonüride fenilalaninden fakir mamalarla bebeğin beslenmesi zihinsel özürlü olma olasılığını azaltır

Ruhsal bozuklukların oluş nedenleri arasında iki ana görüş üzerinde durulur: 1- Organik, 2- Psikososyal Bunlara çocuk ruhsal bozuklukları arasından örnekler vermek gerekirse mental retardasyon çoğunlukla organik etmenlere bağlıdır Psikososyal etmenlere bağlı bir örnek ise okul korkusu ve ayrılma kaygısı bozukluğudur Bundan anlatmak istediğimiz mental retardasyonda beyin işlevini bozan çeşitli nedenlerin olduğudur Ancak, okul korkusu ve ayrılma kaygısında daha çok anne-çocuk-çevre ilişkisine dayalı sorunlara bağlı psikodinamik etkenler rol oynar Tıp personelinin çocuklarda ortaya çıkan ruhsal bozuklukları değerlendirmelerinde her iki görüşü de göz önünde bulundurmaları gerekir Buna bütüncül yaklaşım denir

NORMALLİK-ANORMALLİK
Bozukluk bir anormallik olduğuna göre bununla ne demek istiyoruz?
Bunu normallikten hangi ölçütler ile ayırabiliriz? Bunun için aşağıdaki tanımları gözden geçirmek gerekir

a- İstatistiksel normlardan sapma: Anormal kelimesinin anlamı normdan ayrılma demektir Boy, ağırlık ve zeka gibi birçok karakteristik özellikler bir toplumda ölçüldüğünde çeşitli değerler elde edilir Birçok insan boy uzunluğunu orta değerleri içindeyken birazı normalden fazla uzun veya normalden fazla kısadır Bu örnek gibi anormalliğin tanımı istatistiksel sıklığa dayanır Ancak bu tanıma göre, ileri derecede zeki veya ileri derecede mutlu olan bir kişi anormal olarak sınıflandırılacaktır Bundan dolayı, anormalliği tanımlarken istatistiksel sıklıktan daha ileri düşünmemiz gerekir

b- Sosyal normlardan sapma: Her toplumun kabul edilebilir davranış için çeşitli standartları veya normları vardır Bu normlardan belirgin bir şekilde sapma gösteren davranış anormal olarak kabul edilir Çoğunluk böyle davranış o toplumda istatistiksel olarak da sıktır Bir toplum tarafından normal kabul edilen bir davranış diğer bir toplum tarafından anormal kabul edilebilir Ayrıca anormallik kavramı zaman içinde aynı toplum tarafından değişikliğe uğrayarak normal kabul edilebilir

c- Davranış uyumsuzluğu: Anormal davranışı istatistiksel veya sosyal normlardan sapma olarak tanımlamaktan başka toplumsal alanda çalışan birçok araştırıcı en önemli ölçütün davranışın kişinin veya sosyal grubun sağlığını ve mutluluğunu nasıl etkilediğine bakılması gerektiği düşüncesindedir Bu ölçüte göre, davranış eğer uyumsuzsa anormaldir Kalabalıktan korktuğu için otobüse binemeyen bir kişide olduğu gibi bazı davranış sapmaları kişinin sağlığını bu uyumsuz davranış ile etkilendiğini gösterir Saldırgan bir biçimde patlamaları olan bir ergen örneğinde olduğu gibi bazı davranış uyumsuzlukları da zararlı olabilir Eğer biz uyumsuzluk ölçütünü kullanırsak bütün bu davranışlar anormal olarak kabul edilebilir

d- Kişisel sıkıntılar: Anormalliğe açıklayan dördüncü ölçüt kişinin davranışından daha çok kişinin öznel sıkıntı hissetmesi ile ilgilidir Birçok insan kaygılı, depresif veya ajite olabilir Uykusuzluktan, iştah azlığından ve ağrılardan yakınabilir Bazen kişisel sıkıntı hissetme anormal bir durumun tek belirtisi olabilir
Bu tanımlardan hiçbiri anormalliği tek başına açıklayan doyurucu bir anlatım değildir Çoğu kez dört ölçüt de anormalliğin tanımlanmasında dikkate alınır




Normalliğin tanımlanması anormalliğin tanımlanmasından daha güçtür Birçok araştırıcı aşağıdaki niteliklerin duygusal yönden sağlıklı oluşa işaret ettiğinde birleşir Bu özellikler ruhsal yönden sağlıklı olmayla hasta olma arasında çarpıcı farklara işaret etmez Bu özellikler daha çok normal kişinin büyük ölçüde sahip olduğu özelliklerdir

a- Gerçeğin iyi algılanması: Normal kişiler tepkilerini değerlendirmede ve çevrelerinde olup biteni yorumlamada oldukça gerçekçidirler Bu kişiler başkalarının söylediklerini veya yaptıklarını yanlış olarak algılamazlar Normal kişiler yeteneklerinin sınırını bilirler

b- Kendilik hakkında bilgi sahibi olma: İyi uyumlu insanlar kendi güdülerinin ve duygularının farkındadır Ancak hiç birimiz duygularını ve davranışlarınızı tam olarak anlayamayız Normal insanlar ruhsal yönden hasta tanısı alanlardan daha iyi bir şekilde kendilerinin farkındadır

c- Davranışın istemli kontrol altında bulundurulması yeteneği: Normal kişiler davranışlarını kontrol yeteneği hakkında oldukça güvenlidirler Nadiren dürtüsel hareket ederler Normal insanlar da sosyal normlara karşı gelebilir Fakat bu durum dürtülerin kontrol edilmemesi sonucundan daha çok istemli karar verme ile ilgilidir

d- Kendilik saygısı ve onay: İyi uyumlu insanlar kendilik değerlerinin farkındadır ve çevre tarafından onaylandığını hisseder Diğer insanlarla ilişkileri rahattır ve sosyal ortamlarda kendiliğinden etkileşimde bulunurlar Değersizlik duyguları ve kabullenememe anormal olan kişilerde daha sık görülür

e- Sevgi dolu ilişkiler kurma yeteneği: Normal kişiler diğer insanlarla yakın ve doyurucu ilişkiler kurarlar Diğer kişilerin hislerine duyarlıdırlar ve kendi gereksinimleri için diğer kişilerden aşırı isteklerde bulunmazlar Ruhsal hastalığı olan kişiler ise, sıklıkla kendi güvenliklerini koruma çabasındadır ve ileri derecede ben-merkezci olurlar Kendi hisleri ve çabaları ile uğraşırlar, sevgi ararlar fakat karşılık veremezler Bazen yakın olmaktan korkarlar, çünkü geçmişteki ilişkileri yıkıcı niteliktedir

f- Üretkenlik: İyi uyumlu insanlar yeteneklerini üretken etkinliklere çevirebilir Yaşam hakkında heveslidirler ve kendilerini günün gereksinimlerini karşılamada baskı altında tutmazlar Enerjinin süregen biçimde yokluğu veya ileri derecede duyarlı olma, sıklıkla çözülmemiş sorunlar sonucu ortaya çıkan ruhsal yönden iyi olamama belirtileridir