Türkiyenin Ovaları

Türkiye'nin Ovaları
Akarsular tarafından parçalanmamış, çevresine göre çukurda kalan geniş düzlüklere ova denir

Not: Türkiye ovalarının denizden yükseklikleri çok farklıdır Bazıları deniz seviyesine çok yakın (kıyı ovalarımız), bazıları ise çok yüksektir (Doğu Anadolu ovaları)

OLUŞUMLARINA GÖRE OVALARIMIZ
1 Tektonik Kökenli Ovalar: Çöküntü ovaları (graben ve senklinal) da denir Türkiye ovalarının büyük bölümü bu gruba girer Bu tür ovalar, Türkiye'nin geçirdiği birçok orojenik hareketlerden sonra, epirosjenik hareketlerin etkisi altında kalması sonucunda oluşmuştur Çevresine göre çukurda kalan bu yerler, akarsuların getirdiği alüvyonlu topraklarla örtülerek ova halini almıştır (Bursa, Muş, Erzincan ovaları gibi)

2 Delta Ovaları: Deniz kıyısında oluşmuş, alçak ovalardır Alüvyonlarla kaplıdır Akarsuların taşıdıkları alüvyonları, denizde biriktirmesiyle oluşmuş, çok verimli tarım alanlarıdır (Çukurova, Bafra ve Çarşamba Ovaları gibi)

3 Göl Yeri Ovaları: Üçüncü zaman sonlarında (Neojen-Tersiyer) Anadolu'da yer alan çok sayıdaki gölün, sularının kuruması veya bu göllerin çekilerek iyice küçülmesi sonucu, ortaya çıkan düzlüklerin, akarsular ve sellerin taşıdığı alüvyonlarla örtülmesi sonucu oluşmuşlardır (Konya ovası, Ereğli ovası, Aksaray ovası, Akşehir Ovası)

4 Karstik Ovalar: Kalkerin eriyerek çözülmesiyle oluşan dolinlerin birleşmesi ile meydana gelen uvala ve polye admı alan ovalardır Bu ovalarda kalkerin çözülmesi ile oluşan terra rossa (kırmızı) toprakları bulunur Akdeniz ve Ege bölgelerinde çoktur (Muğla, Elmalı, Kestel ovaları)

5 Dağ Eteği Ovası: Eğimin azaldığı dağ eteklerinde, akarsu ve sellerin taşıdığı alüvyonların araziye yayılması sonucu oluşan, az eğimli düzlüklerdir Hatay'da Nur dağı (Amanoslar) eteklerinde bir şerit halinde bu tip düzlüklere rastlanır

Not:

• Ovalarımızın bir kısmı dağlar arasına gömülmüştür Doğu Anadolu ovaları ve Karadeniz iç ovaları bu tip ovalardır
• Ovalarımızın bir bölümü platoların içine gömülmüştür İç Anadolu'daki Konya, Ereğli, Aksaray, Yukarı Sakarya ovaları bu tip ovalardır
• Ovalarımızın önemli bir bölümü kıyılarda yer alır Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz kıyılarındaki ovaların yükseklikleri çok azdır
• Ovalarımızın bir kısmı, günümüzde de yavaş yavaş çökmektedir Ergene havzası, Çukurova ve Tuz Gölü çevresindeki ovalar bunlardır

Türkiye ovaları, oluşumları, büyüklükleri ve yükseklikleri bakımından çok farklıdır Bu ovaları bulundukları yere göre iki büyük gruba ayırmak mümkündür

A KIYI OVALARI
Akarsular ve denizlerin karşılıklı etkileşimi sonucu oluşmuşlardır

Denizin derinliği, akıntılar ve dalgalar ile akarsuyun büyüklüğü kıyı ovalarının çeşitli olmasına yol açmıştır

Akarsu havzasındaki jeolojik yapı ve bitki örtüsü, akarsuyun aşındırma yapmasında (erozyon) etkili olduğundan, kıyı ovasının büyüklüğünde etkili olmuştur

Kıyı ovalarının önemli bir bölümü delta ovasıdır

Uyarı: Bir akarsuyun denize döküldüğü yerde, delta ovası oluşturabilmesi şu koşullara bağlıdır:

• Deniz sığ olmalı
• Akıntı ve dalgaların etkisi zayıf olmalı
• Gel-git etkisi fazla olmamalı
• Akarsu bol alüvyon taşımalı

Türkiye'nin başlıca delta ovaları şunlardır:
a) Çarşamba Ovası: Yeşilırmak tarafından oluşturulmuştur Karadeniz'deki en geniş deltadır (600 km2) ovanın kuzeyinde (deniz kıyısı) bataklıklar ve lagünler (deniz kulağı) yer alır Delta üzerinde eski akarsu yatakları görülür Yeşilırmak, deltanın üzerinde menderesler (büklüm) yaparak akar

b) Bafra Ovası: Kızılırmak tarafından Karadeniz'de oluşturulan delta ovasıdır (550 km2) Deltada kumullar yer alır Doğusunda göller ve bataklıklar bulunur Bunlar denizden kum setleri veya kıyı kordonları ile ayrılmıştır Kızılırmak menderesler çizerek Bafra burnundan denize ulaşır Deltada yer alan en büyük göl (lagün) Balık Gölü'dür

c) Sakarya Deltası: Sakarya nehri tarafından oluşturulmuştur Denize çıkıntısı az olan doğu-batı yönünde geniş olan bir ovadır Oluşum yenidir Kıyıda kumullar yer alır

Not: Sakarya ovası, tam olarak bir delta ovası değildir Karadeniz'den İstanbul Boğazı'na doğru olan güçlü akıntı ve denizin biraz derin oluşu, burada tipik bir deltanın olşumunu engellemiştir

d) Meriç Deltası: Meriç nehrinin Ege denizine döküldüğü yerde, Türkiye - Yunanistan sınırında oluşmuştur Kıyı kesimi bataklıktır

e) Bakırçay (Dikili) Deltası: Bakırçay'ın Ege denizine döküldüğü ağız kesiminde oluşmuş küçük bir deltadır

f) Gediz Deltası (Menemen Ovası): Gediz nehrinin denize döküldüğü yer de oluşmuştur

g) Küçük Menderes Deltası (Selçuk Ovası): Küçük Menderes nehrinin Ege Denizi'ne döküldüğü yerde oluşmuştur Efes antik kentinin denizle bağlantısını kesmiştir

Not: Delta ovaları dışında küçük basık kıyı ovalar da bulunur Dalaman, Köyceğiz, Eşen (Muğla'da), Finike, Manavgat, Samandağ (Hatay'da) başlıcalarıdır

Not: Denizlerin alçalması (Transgresyon) sonucu yüzeye çıkan deniz tabanlarında alüvyonların birikmesiyle kıyı boyu düzlükleri oluşur Mersin - Erdemli çevresi ve Manavgat çevresi bu şekilde oluşmuş kıyı düzlükleridir

Not: Hatay'daki Amik ovası ile, Göller Yöresi'ndeki Burdur, Tefenni, Gelendost ve Gençali ovaları da Akdeniz bölgesindeki diğer tektonik ovalardır

h Büyük Menderes Deltası (Balat Ovası): Büyük Menderes nehrinin Ege Denizi'ne döküldüğü yerde oluşmuş, Ege bölgesindeki en geniş deltadır Milet şehrinin denizle bağlantısını kesmiştir

ı Göksu Deltası (Silifke Ovası): Göksu nehrinin Akdeniz'e döküldüğü yerde oluşmuş küçük bir deltadır Kıyıda lagünler, göller, bataklıklar, kıyı okları, kıyı kordonları ve kopmuş menderesler görülür

i Seyhan ve Ceyhan Deltaları (Adana ovası - Çukurova): Türkiye'nin en geniş ve en verimli delta ovasıdır Doğu kısmını Ceyhan, batı kısmını ise Seyhan nehirleri oluşturmuştur Ceyhan'ın taşıdığı alüvyon daha fazla olduğu için delta ovası doğuya doğru daha fazla genişlemiştir Kıyıda Yumurtalık ve Karataş çevresinde lagünler (Akyatan), kıyı kordonları ve bataklıklar görülür Ova denizden içeriye doğru üç basamak şeklinde uzanır Bu durum deniz seviyesindeki değişikliklerin sonucudur

B İÇ BÖLGELERDEKİ OVALAR
Yükseltileri batıdan doğuya doğru artar

Oluşumları genellikle tektonik kökenlidir

Bir graben içine yerleşmiş olanları dar ve uzun ovalardır

Çöküntü (graben) ovaları boyunca fay hattı geçtiğinden depremler sıkça görülür

1 Ege Bölgesindeki Tektonik (Çöküntü) Ovaları: Bu ovalar grabenler içinde bulunur Doğu - batı yönünde uzanırlar Kuzeyden güneye doğru şu şekilde sıralanırlar

Bakırçay vadisinde; Bergama,Soma, Kırkağaç ovaları

Gediz vadisinde; Manisa, Akhisar, Turgutlu, Salihli ve Alaşehir ovaları

Küçük Menderes vadisinde; Torbalı, Tire, Bayındır ve Ödemiş ovaları

Büyük Menderes vadisinde; Söke, Koçarlı, Aydın,Yenipazar, Nazilli ve Sarayköy ovalarıdır

Not: İçbatı Anadolu'da graben içerisinde yer almayan Kütahya, Simav, Afyon ve Sandıklı ovaları bulunur

2 Marmara Bölgesindeki Tektonik Ovalar
Adapazarı (Sakarya) ovası: Kuzey Anadolu fay hattında yer alır Sakarya nehrinin getirdiği alüvyonlarla kaplıdır Önemli bir tarım alanıdır Oluştuğu yer eski bir deniz tabanıdır (30 m)

Bursa ovası: Çöküntü (graben) ovasıdır (150 m) Güneyinde Uludağ bulunur Verimli bir tarım alanıdır Nilüfer çayı ovadan geçer

Not: Güney Marmara'da tektonik kökenli M Kemal Paşa, Karacebey (Bursa) ve Balıkesir ovaları bulunur

3 Akdeniz Bölgesindeki Tektonik Ovalar
Isparta (Atabey) Ovası: Eğirdir ve Burdur gölleri arasında yer alır Kuzeyi ve Güneyi dağlarla çevrilidir Bir graben içinde uzanır Ovanın çevresindeki arazide karstik şekillere de rastlanır

4 Kuzey Anadolu Fay Hattındaki Çöküntü Ovaları
Bunlar batıdan doğuya doğru yükseklikleri artan; Sakarya, Sapanca (Marmara'da), Düzce, Bolu, Çerkeş (Çankırı), Tosya (Kastamonu), Suluova, Merzifon (Amasya), Havza, Ladik (Samsun), Taşova, Erbaa, Niksar, Turhal (Tokat), Suşehri (Sivas), Erzincan, Erzurum ve Pasinler (Hasankale) ovalarıdır

Erzurum Ovası: 1800 m yükseklikte, etrafı volkanik dağlarla çevrili bir ovadır Karasu (Fırat'ın kolu) ovanın sularını boşaltmaktadır Eski bir göl tabanının alüvyonlarla dolması sonucu oluşmuştur Etrafı faylarla çevrilidir

5 Doğu Anadolu Bölgesindeki Tektonik Ovalar
Kuzey Anadolu Fay hattında yer alan Erzincan, Erzurum ve Pasinler ovaları dışında, Ardahan ovası ile, bölgenin güneyinde Muş, Bulanık, Uluova, Bingöl, Afşin-Elbistan ovaları da yer almaktadır

Iğdır Ovası: Güneyden Ağrı dağı ile çevrili, tektonik bir ovadır Doğu Anadolu'daki en çukur (850 m) ovadır Ova volkanik kökenli alüvyonlarla kaplıdır Ovada çökmeler devam etmektedir Sahip olduğu mikroklima özelliği nedeniyle, Pamuk gibi önemli tarım ürünleri yetişebilmektedir

6 İç Anadolu'daki Tektonik Ovalar
Konya, Ereğli, Eskişehir, Kayseri, Develi ve Ankara ovalarıdır

Konya Ovası: İç Anadolu'nun güneyinde yer alan çok geniş bir ovadır (10000 km2) İçerisinde yer yer göller ve bataklıklar yer alır Genç oluşundu volkanik şekillere de rastlanır Türkiye'nin en önemli tahıl ekim alanıdır

7 Türkiye'nin Karstik Ovaları
Kalker arazide erimeyle oluşan (dolinlerin) birleşmesiyle daha geniş olan uvalalar ve polyeler oluşur Bunlar karstik ovalan oluştururlar Diğer ovalara göre daha küçüktürler Tabanlarında terra rossa toprakları bulunur Batı ve Orta Toroslarda rastlanan bu ovaların oluşumunda tektonik hareketlerde etkili olmuştur İçlerinde geçici göllerde yer alır

Not: Polye (karstik) ovaların başlıcaları; Korkuteli, Elmalı, Kestel, Gembos, Yellice, Şuhut, Güngörmez, Karabekir ve Çukurkaya polyeleridir Muğla ve Milas ovaları da karstik oluşumludur

8 Türkiye'nin Havzaları
Tektonik oluşumlu bazı ovalarımıza havza adı verilir Çevresine göre çukurda kalan bu yerlerde, akarsular tarafından derince yarılmış platolara da rastlanır Ovalarla - platolar arasındaki geçiş alanlarıdır Başlıcaları; Ergene havzası, Diyarbakır havzası ve Malatya havzasıdır

Ergene Havzası: Meriç nehrinin kolu olan Ergene nehri ve kolları tarafından yarılmış, parçalanmıştır Kuzeyde Yıldız, güneyde Koru ve Işık dağları arasında yer alır Ergene vadisi boyunca kalın alüvyonlarla doludur Havza giderek çökmektedir

Malatya Havzası: Dağlarla çevrilidir Sularını Fırat ve kolları tarafından boşaltır Akarsular havzada 150 - 200 m derine gömülü akar Ovanın batısı ve güneyi faylarla çevrilidir

OVALARIN EKONOMİYE ETKİLERİ
Yüzölçümüne göre az yer kaplamasına karşın, tarımsal üretimle ekonomiye büyük katkılar sağlar

Hayvancılık faaliyetlerinin bir bölümü de ovalarda yapılır

Düz ve alçak yerler olduklarından, yol yapım maliyeti ovalarda azdır Bu nedenle kara ve demiryollarımız ovalardan geçer

Yerleşim merkezleri su kaynakları çevresinde ve tarım alanlarının yakınında kurulduğu için, büyük kentler ve kasabalar ovalarda yer alır

Yüzey suları ve yer altı suları bakımından zengin yerlerdir

Ovaların Sorunları
Verimli tarım alanı olan ovalar, yerleşim yerleri ve endüstri tesislerinin yapılmasıyla amaç dışı kullanılmaktadır

Tuğla - kiremit fabrikaları, üretim için ovalardan toprak almaktadır

Taban suyu seviyesi yüksek olduğu için, topraklar giderek çoraklaşmaktadır Bu nedenle fazla su drenaj kanallarıyla boşaltılmalı ve bataklıklar kurutulmalıdır

Sanayi atıklarıyla tarım toprakları kirlenmektedir