Koşma Nedir?-Koşma Özellikleri

Koşma Nedir?-Koşma Özellikleri

Koşma Türk Halk edebiyatında doğa aşk ölüm ayrılık yiğitlik toplumsal olaylar gibi konuların işlendiği en sık kullanılan şiir türü Dörtlüklerden oluşur Dörtlük sayısı genellikle 3 5 arasındadır Hece ölçüsünün 6+5 veya 4+4+3 duraklı 11’li kalıbıyla yazılır Şair koşmanın son bendinde ismini ya da mahlasını söyler Koşmalar dile getirilen duygular ve söylenişlerine göre koçaklama güzelleme taşlama ağıt gibi isimler alır Karşılıklı konuşma şeklinde yani “dedim” “dedi” diye başlayan dizelerle de söylenebilir Bu tür koşmalara “mürâcaa” ismi verilir Bütün kafiyeleri cinaslı olan koşmalara “tecnis” denir

Özellikleri:

1 Türk Halk edebiyatının en çok sevilen en çok kullanılan nazım şeklidir
2 Dörtlüklerle söylenir
3 Dörtlük sayısı genelde 3 veya 5’tir
4 Koşmalarda en çok 11’li hece ölçüsü kullanılır 4+4+3=11 ya da 6+5=11
5 Genelde yarım kafiye kullanılır
6 Kafiye örgüsü; ilk dörtlük; aaab abab aaba veya abcb şeklinde olup diğer dörtlükler cccb dddb şeklindedir
7 Koşmada tabiat güzellikleri sevgi ayrılık yiğitlik yakınma ıstırap eleştiri hayata ait görüşler konu alabilir
8 Genelde şiirin içinde özellikle de son dörtlükte şairin mahlası bulunur
9 Dil sade anlatım yalın ve içtendir
10 Koşmalar işlenen konulara göre çeşitli isimler alır Bunlar aynı zamanda âşık edebiyatı nazım türleridir
Koşma Çeşitleri:


1- Güzelleme: Doğa güzelliklerini sevgiyle içe içe işleyen lirik şiirlerdir Kadın at gibi sevilen varlıkları övmek için söylenen koşmadır

Dinleyin ağalar medhin eyleyim
Elma yanaklımın kara kaşlımın
O gül yüzlerine kurban olayım
Dal gerdanlımın da sırma saçlımın

Noksanî

2- Koçaklama: Yiğitlik kahramanlık vuruşma konularını işleyen ve bu kavramları öven koşma nazım şekliyle söylenen şiirlerdir

Benden selam olsun Bolu Beyine
Çıkıp şu dağlara yaslanmalıdır
Ok gıcırtısından kalkan sesinden
Dağlar gümbür gümbür seslenmelidir

Köroğlu

3- Taşlama: Toplumdaki bozuk yönleri kişilerin eksikliklerini zaafları eleştirmek için söylen koşmalardır Bu şiirlerde şair son derece acımasızdır Aksak ve eksik yönler açıkça eleştirilir

Not: Konu bakımından taşlamanın Divan Edebiyatındaki karşılığı hicviyedir

Nesini söyleyim canım efendim
Gayrı düzen tutmaz telimiz bizim
Arzuhal eylesem deftere sığmaz
Omuzdan kesilmiş kolumuz bizim

Serdarî

4Ağıt: Ölen bir kişinin ardından söylenen ve onun iyiliğinin mertliğinin dile getirildiği koşmalardır

Not: Bunların dışında koşma nazım biçiminin kullanıldığı münferit ağıtlar da vardır

Sefil baykuş ne gezersin bu yerde
Yok mudur vatanın illerin hani
Küsmüş müsün selâmımı almadın
Şeydâ bülbül şirin dillerin hani

Kağızmanlı Hıfzî