Nutuk > 4.Bölüm > İstanbul Hükümeti'nin Tbmm Hükümetiyle Anlaşmak İstemesi > Celalettin Arif Bey'in Kesin Önerisi >

Erzurum vali vekilliğini üzerine alan Büyük Millet Meclisi İkinci Başkanından da, gene o gün, yani 22 Eylül 1920'de yazılmış bir tel aldım Bu telde deniliyordu ki: "*****, cephane, yiyecek ve iyesiz mallarda (emvali metruke) yapılan yolsuzluklar; yasaya aykırı ve aşırı vergiler alınması, yasaya aykırı baskı ve zorbalık, halkın duygusunu büsbütün incitmiş Erzurumluların, güvensiz ve umutsuz bir duruma düşerek, artık kendi elleriyle yönetilmeleri gereğini tek kurtuluş ve esenlik yolu saymış oldukları bir zamanda buraya geldik Karabekir Paşa'nın da davranışı ülke çıkarlarına uygun düşmedi Bundan dolayı, açıktan açığa yapılan kötülüklere hemen son vermek ve suçlularını cezalandırmak gerektiğini bütün halk üsteleyerek söyledi Güven verici önlemlerin ivedilikle alınmasını ve vali vekilliğini kabul etmekliğimi, hem Paşa hem de halk rica etti Vali vekilliğinin Hüseyin Avni Bey'e verilmesi gerektiğini yazmıştım Erzurumluların kendilerinden sayarak güven gösterdikleri Milletvekili Hüseyin Avni Bey'in yirmi dört saate değin görevlendirildiğinin bildirilmesi Celâlettin Arif" (belge: 258)
Saygıdeğer baylar, halkın kendi eliyle kendini yönetmesi ilkesini ortaya koyan bizdik Ama bununla, her ilin ya da her bölgenin ayrı ayrı birer yönetim birliği durumuna girmesi amacını hiç gütmedik Amacımızı, Büyük Millet Meclisi'nin ilk günlerinde açık olarak söyledik
Meclisin de kabul ettiği amaç ve ülkümüz: "Ulusal iradenin belirdiği biricik yer olan Millet Meclisi'nin, bütün yurdun alınyazısına el koyduğu" biçiminde saptandı
Bu Meclis'in başkanlarından biri olan ve Bakanlar Kurulunda bakan, hem de Adalet Bakanı olarak yer alan kişinin orduda ya da herhangi bir yerde yasaya aykırı bir işi ortaya çıkartmak ve suçlularını yasaya göre yargılatmak için başvuracağı önlem, birtakım beyinsizlere uyarak, çok yakından tanıdığım ve gerçekten yurtsever olan Erzurumlu hemşerilerimin hiç de uygun göremeyecekleri bir başkaldırma durumu almak mı olacaktı?
Celâlettin Arif Bey, Hüseyin Avni Bey'in yirmi dört saate değin vali vekilliğine atanmasını istiyor Böyle bir ültimatomun anlamı var mı idi?
Celâlettin Arif Bey bu önerisini Kâzım Karabekir Paşa'ya da yapmış Kâzım Karabekir Paşa ona demiş ki: "Hüseyin Avni Bey, yedek teğmen olarak sahnelerde subayları eğlendiren hiçbir görevde bulunmamış orta bir adamdır Bunu vali vekili yapmak, hükümeti oyuncak yapmayı istemek olur"
Baylar, Celâlettin Arif Bey'in kesin önerisine verdiğim yanıt şu idi:
Ankara, 2391920
Şifre
Geciktirilemez
Sayı: 388
Erzurum'da Adalet Bakanı Celâlettin Arif Beyefendi'ye
Y: 2291920 şifreye: İlk telyazınızı önemle dikkate almış ve bu konuda Doğu Cephesi Komutanlığı ile yazışmalar yapılmakta olduğunu bildirmiştim Adı geçen komutanlıkça gereği elbette yapılacaktı Buna karşın, süregelen yasaya aykırı ve yersiz öneri ve girişimleriniz Bakanlar Kurulunca şaşırtıcı olarak görülmüştür İçişleri ve Milli Savunma bakanlıklarınca ilgili yerlere gerekli bildirimler yapılmıştır Sizin, Bakanlar Kurulunun istediği bilgiyi vermek ve gerekirse Meclis önünde de açıklamalarda bulunmak üzere Ankara'ya hemen dönmeniz gereklidir
Büyük Millet Meclisi Başkanı
Mustafa Kemal
Baylar, Kâzım Karabekir Paşa, 22 Eylül 1920 günlü bir şifresinde şu bilgiyi veriyordu:
Şimdi anlıyorum ki, Celâlettin Arif Bey daha Ankara'da iken, kendisiyle kimi külâh kapmak isteyenler güzel bir program yapmışlardır Örneğin, Hüseyin Avni Bey Erzurum valisi olacak; Celâlettin Arif Bey doğıı illerinin genel valisi olacak
Celâlettin Arif Bey, ya oyuncak olarak oynatılıyor ya da, daha karar vermedim, pek zekidir, kendi bir iş yapmak istiyor Çünkü, Halit Bey'i bana önermeden yazmasının ve Hüseyin Avni üzerinde direnmesinin bir başka anlamı yoktur Halit Bey'in, Albay Kâzım Bey'le arası pek iyi olmadığından, kendisine Kâzım Bey'i kötüleyici bir karar verdirilebilir Hüseyin Avni Bey de vali adı altında güzel bir oyuncak olur Hüseyin Avni Bey'in vali vekilliğine önerildiğini işitenler umutsuzluğa düşüyor ve iğreniyorlar Özet olarak bildireyim ki, Erzurum Milletvekili Necati Bey'in kardeşi olup son zamanlarda Milli Eğitim Müdürlüğüne atanan Mithat Bey halkın, bolşevikliği, iş beceremeyenlerin önemli görevler kapması yolunda anladığını sanıyor Bu kişi, çıkarına düşkün olduğundan halkın çoğunluğunca pek sevilmez Halk hükümeti kurma konusunda beni elverişli bulamadığından Celâlettin Arif ve Hüseyin Avni beylerle yazışma yapılarak işin daha önceden düzenlendiğini ve onandığını sanıyorum
Baylar, Celâlettin Arif Bey'i Ankara'ya çağıran 23 Eylül günlü telim, 24 Eylül günlü sert bir telyazısı ile karşılandı Bu telyazısı Meclis Başkanlığı katına yazılmış idi Bu telde: "Bakanlar Kurulunda ve Büyük Millet Meclisi'nde okunacaktır" yollu bir uyarma da vardı Benim telyazımdaki iki kelimeyi, "yasaya aykırı ve yersiz" kelimelerini alarak Celâlettin Arif Bey Erzurum'daki girişim ve önerilerini birer birer bu iki kelime ile tartıyordu "Bu mu yasaya aykırıdır? Bu mu yersizdir?" diyerek kendini savunuyordu Yaptığı işlerin ne olduğu yeri geldikçe verilen bilgilerden anlaşıldığı için, hangisinin yasaya aykırı olmadığını ve hangisinin yersiz bulunmadığını anlamak güç olmayacaktır Celâlettin Arif Bey: "Yasaya aykırı ve yersiz önerinin benden gelmeyeceğine Bakanlar Kurulunun inanmış olmasını beklerdim" dedikten sonra: "Aranızda savlarımın değerini bilecek arkadaşlarımın bulunacağına inanırım" sözleriyle kendisinin değerini anlayabilmenin kendisinin eşi, arkadaşı niteliğinde bulunmakla ancak başarılabileceği gerçeğini ileri sürüyordu Celâlettin Arif Bey, seçim bölgesini denetlemeksizin Ankara'ya dönemeyeceğini de bildiriyordu