Hakkari'nin Dağları

Hakkari'nin Dağları-Hakkari Dağları

Hakkari Dağları

Üçüncü zaman yereyleri Alp-Himalayalar'ın ülkemizdeki bağlantı kuşağı durumundaki Torosların en heybetli bölümünü oluşturur Dış doğu Toroslar Bitlis sınırından sonra Hakkari dağları ismini alır İran sınırına kadar devam eder Dağlar Doğu-Batı doğrultulu uzanır Ancak bu uzantılar, Kuzey-Güney doğrultulu derin vadilerle parçalanırUlaşım Bu Akarsu yatakları durumundaki vadi yamaçlarında, yer yer ise dağların zirvelerindeki geçişlerden Sağlanır

Yükseltinin 1500 ile 2000 metre arasında yoğunluk kazandığı bu bölümde 30 'un üzerinde doruk 3000 metreyi aşar Bunların en önemlilerinin ilçelere göre dağılımı aşağıdaki gibidir

Bilim adamları, Hakkari ilimizin, henüz keşfedilmemiş bir bölge olduğunu söylerler Son yıllarda, Hakkari bölgesindeki Sat dağları ile Yüksekova vadisinde yapılan bilimsel araştırmalar, çok ilginç sonuçlar vermiş, bu bölgedeki mağaralar ve mağara girişlerinde ilk çağlara ait kaya resimlerine rastlanmıştır Resimler, daha çok bu bölgede sık sık görülen dağ keçilerini temsil ediyordu Tarih öncesi insanlarının sert taslarla kayalara oyduğu bu resimler, av hayvanlarının kolayca yakalanabilmesi için yapılmıştı Mağara devri insaninin inancına göre, resmi yapılan hayvan, kurulan tuzağa kolayca düşüyor ve avlanıyordu Ayrıca, burada yetişen dağ keçilerinin midelerinde sert bir tas meydana geliyordu Söylentilere göre bu tas, çeşitli hastalıklara, özellikle zehirlenmelere karşı ilaç olarak kullanılıyordu Bugün de, bu inanç Hakkari bölgesinde yaşamaktadır


Doğu Toroslar'ın İç-Doğu Toroslar ve Orta-Dağı Toroslar'dan en güneydeki üçüncü sırası olan Dış-Doğu Toroslar, batıdaki Amanus Sağları ve Misis Tepelikleri'yle başlayarak, Malatya'nın güneyindeki Ergani ve Bitlis'in çevresinde sıra dağlar sürer Dış-Doğu Toroslar, buradan İran sınırına dek Hakkâri Dağları'nı oluşturdu
Hakkâri dağları genellikle batı-doğu yönünde uzanır ve Orta İran Çöküntü Alanı'nı güneyden çevreler Hakkâri Dağlarının il alanı içinde kalan kesimleri Habur, Zap, Avarobaşin vadileri ve Yüksekova Çöküntü Havası ile parçalanmıştır

Botan, Habur ve Zap sularının su bölümü çizgisi boyunca , batı-doğu yönünde uzanan dağlar, çok yüksek bir kabartı oluşturur Bu sıradağ doğuya doğru gidildikçe genişler Deniz düzeyinden yüksek bir temel üzerinde yükselen dağların kimi kolları, kuzeye ve güneye uzanır
Sıradağın Botan Havzası'na bakan bölümleri, il sınırları dışında kalmaktadır ve akarsuların oluşturduğu derin vadilerle parçalanmıştır Bu çok yüksek yaylalarda, kışlar uzun ve sert geçtiğinden, yerleşik yaşam yok denecek denli azdır

Sıradağın il alanı içinde kalan güney kesimleri ise , çok deha yüksektir Dağların çoğunluğu 3000m geçer Habur ve Zap suları ile kolları, bol yağış alan bu yüksek dağlardan beslenmektedir Sulara karşı direnci az olan şistler ve eosen kalkerleri içinde, eşine Türkiye'nin hiçbir yerinde rastlanmayan derinlikte ve sarplıkta, vadiler oyulmuştur

Derin, bazen bir duvar gibi dik ve sarp yamaçlı vadilerin arasında kalan dağ kolları, ilin Zap Suyu'nun batısında kalan kesimini, kuzey-güney yönünde bölümlere ayırır Bu dağ gruplarının en önemlileri, Habur Suyu ve Siirt il sınırı arasındaki 3725m yükseltili Karadağ (Terma Dağı ),3019m yükseltili İncebel Dağı, 3752m yükseltili Karadağ, 3264m yükseltili Türemiş Dağı, 3253m yükseltili Altın Dağları ve 3000m üzerindeki Konaklı Dağı'dır

Bu dağların üzerinde , yaşam olanakları son derece kısıtlıdır Dağların yamaçlarında yer alan platolar fazla engebeli olmamakla birlikte, yükselti nedeniyle yerleşik yaşam çok sınırlı olmaktadır Vadiler dar ve derin olduğundan, tarım alanlarının genişliği, genellikle birkaç dönümü geçmemektedir

Hakkâri Dağları'nın bu kesiminde iklim, yükseltiye bağlı olarak büyük değişimler göstermektedir Yüksek bölümlerde kış hazirana denk sürerken, yamaçlarda iklim yumuşak, yazlar serin geçer, Vadi oluklarında, özelikle güneyde Irak sınırına yakın yerlerde sıcak iklim özellikle görünmeye başlar Yükselti ve iklim çeşitliğine bağlı olarak, çok çeşitli, kültür bitkileri yetiştirme olanağı doğar Güney deki vadi tabanlarında çeltik yetiştirilirken , daha kuzeyde mısır , buğday ,arpa ekilebilmektedir

Doğal örtü, vadi tabanından dağları doruklarına iklim ve yükseltiye bağlı olarak, bağlı olarak, birbirinden kesin çizgilerle ayrılır Vadi tabanları, sınırlı tarım alanları dışında , genellikle ceviz ve dut ağaçlarıyla örtülüdür Vadi yamaçlarında başlayarak yaklaşık, 2000m yükseltiye dek yer, yer meşenin egemen olduğu ormanlar vardır 2000m yükseltiye kuşağından sonra, bodur ağaçlar ve otsu bitkilerle kaplı bir kuşak gelir Bunu karla örtülü kuşak izler
Hakkâri il topraklarını ortadan bölen Zap Suyu Vadisi'nin doğusunda, Hakkâri Toroslarının ana kütlesi olan kuzeydoğu ve güneydoğu yönünde açılarak İran ve Irak sınırlarına dek uzanır

Yörenin en yüksek tepesi, ülkenin de en yüksek dağlarından olan Cilo (buzul)Dağı'nda dır Hakkâri il merkezi doğusunda, Zap Suyundan sonra, Sümbül(3467 m ) ve Mere (3200 m) Dağları ile birden bire yükselen Cilo kütlesinin temelini, kalkerli ve volkanik kayalar oluşturur Batı-doğu yönünde uzanan bir kıvrım dağı olan bu kütle, doğuya gidildikçe yükselmektedir Ana kütle, 3000 m yüksekliğinde bir kabartı durumundadır Sırtın sağında ve solunda genellikle çıplak, dik ve sarp çok sayıda doruk yükselir Bunlar sırasıyla 3500m yükseltili Kisara Dağı, 4060m yükseltili Suppa Durek Dağı,3700m yükseltili Köşedireği Dağı ve bütün Cilo kütlesinin en yüksek noktası olan 4135m yükseltili Reşko(Gelyaşin ya da Uludoruk ) tepesidir, 3850m yükseltili Maunseli Sivrisi ve 3650m yükseltili Gelyano tepesi asıl kütleden ayrılarak kuzey yönünden uzanan bir kol üzerindedir
Zap suyunun doğusunda Sümbül dağı ile başlayıp Gevar ovasının Güneyi boyunca İran sınırına dek uzanan bu yüksek sıra dağla, güneydeki Irak sınırı arasında kalan alan Şemdinli yöresinin en sarp kesimidirCilo ve Şemdinli yörelerindeki yüksek dağlardan çıkan ve güney yönünde akan akar sular , kalkerler ve volkanik kayaçlardan oluşan toprakların zamanla oymuş ve birtakım sarp bölmelere ayırmıştır Cilo dağından güney batı yönünde Zap suyu dirseği içine doğru uzanan geniş dağ kütlesi, bu şekilde yontulmuş ve parçalanmıştırBu engebeli kütle üzerinde 3000m'yi geçen çok sayıda doruk vardır3250m yükseltili Beridalo ve Yekboy dağları ,3250m yükseltili Samur dağı,3460m yükseltili Gare Dağı bunların başlıcalarıdır Avarobaşın Çayı (Rubareşin) ile Şemdinli Çayı arasında ,geniş ölçüde volkanik kayalardan oluşan Sat Dağları (İkiyaka Dağları) uzanırKütlenin üzerinde 3540m yükseltili Sat Dağı ile 3356m yükseltili Gevaroki Dağı önemli doruklardır

Şemdinli Çayı ile Hacıbey Dersi arasında uzanan Karadağ , doğuya doğru yönelerek İran-Türkiye sınır dağları ile birleşirHakkari İli'nde, Nehil Vadisi ile Şemdinli'nin doğusunu kaplayan dağlar, Zap, Nehil, Avarobaşin, Şemdinli ve Hacıbey sularının havzaları ile İran'daki Urmiye kapalı göl havzasının su bölümü çizgisini oluşturur Türkiye-İran sınırı bu ara üzerinde geçmektedirGüneyden kuzeye doğru 3150m yükseltili Çimen Dağı , 2954m yükseltili Karacadağı 3008m yükseltili Beyazdağ ve 3807m yükseltili Mordağ, en önemli doruklardandır
Cilo Dağı'yla, Şemdinli yöresinin yüksek dorukları ve sınır dağlarının yüksek bölümleri ,derin çukurlar, irili ufaklı taşlar ve buzullarla kaplıdır
Genellikle, çıplak olan bu dağların, yalnızca güneye bakan bölümlerinde ve yer yer vadi yamaçlarında meşe ve ceviz ağaçlarına rastlanır Yüksek kesimler karlarla kaplıdır