Sağlık Yönetimi-Belediyelerin Sağlık Hizmetlerindeki Yeri

BELEDİYELERİN SAĞLIK HİZMETLERİNDEKİ YERİ

Yar Doç Dr Nezih Varol


Tarihçe


Ülkemizdeki belediye hizmetlerinin başlangıç tarihi Osmanlı dönemine rastlar Osmanlı yönetimi merkeziyetçi ve mutlakıyetçi bir yapıya sahip idi Bu yapı içerisinde yerel hizmetlerin yürütülmesi için bir örgüt oluşturulması yerine esnaf kuruluşları, vakıf ve kadılar eliyle hizmetler yürütülmekte idi


Şimdiki belediye meclisine benzeyen ve Şehir Kethüdası, Muhtesip, Pazarbaşı, Mimarbaşı, Esnaf Kethüdası gibi kişilerden oluşan bir kurul vardı


Muhtesip, Osmanlının yönetimsel örgütlenmesi içinde bugünkü Belediye Zabıtası görevini gören kişiler idi İltizam (kayırma) usulüyle 1 yıllığına atanılan bu memuriyet için adaylar başvuru yapar, İhtisap, İltizam bedelini peşin ödeyenler arasından Kadı ya da Sadrazam önerisi ve Padişah beratı ile seçilirlerdi Peşin ödenen iltizam bedelleri cezalar, yerel vergi ve resim gelirleriyle karşılanırdı


Muhtesip’ in geniş görev ve sorumluluk alanı bulunurdu ve kendilerine yardımcı alt birimlerle birlikte çalışırdı Bunlar babadan oğula geçen Koloğlanları (dükkanlardan günlük gelir vergilerini toplar), Terazicibaşı ve Emin gibi kendi uzmanlık alanlarından yararlanılan kişilerdi


Osmanlı’da ilk Belediye örgütünün kurulması 1855 yılında gerçekleşmiştir Bu tarihte, daha önce kent hizmetleri için görevlendirilen İhtisap Nezareti kaldırılmış ve İstanbul Şehremaneti kurulmuştur


Şehremanetinin başı olan Şehremini padişah tarafından atama ile gelir ve gene padişah tarafından atanan 12 kişilik Şehremenati Meclisi ile çalışır idi Denetim memurları olarak da Kavas adı verilen görevliler tayin edilirdi, bunlara daha sonra Komiser unvanı verilmiştir


Belediye örgütlenmesinde ikinci aşama yabancıların yoğun olarak yaşadığı Beyoğlu ve Galata semtlerini içine alan Pera Belediyesinin kurulmasıdır


1869 yılında yayınlanan Dersaadet Belediye Nizamnamesi ile Pera Belediyesine benzer 13 semt belediyesi kurulmuştur 1877’de hazırlanan Dersaadet Belediye Yasası ile semt belediyeleri sayısı 14’den 20’ye çıkarılmıştır Bu yolla, birisi bugünkü Anakent Belediyesinin statüsüne benzer bir konumda olan İstanbul Şehremaneti ile 20’si şimdiki İlçe belediyelerine benzeyen “Daire-i Belediyeler” olmak üzere 21 adet belediye örgütü kurulmuştur


Cumhuriyet döneminin ilk belediyesi olan Ankara Belediyesi, 16 Şubat 1924 yılında 417 sayılı yasa ile kurulmuştur


Bu yasa, Ankara’da İçişleri Bakanlığınca atanacak bir Şehremini başkanlığında 24 üyeli bir Belediye Genel Meclisi kurulmasını, bu meclis tarafından bir bütçe yapılmasını ve içişleri yürütmek üzere aylıkları bütçeden ödenen memurlar atanmasını öngörmektedir Bu uygulama 6 yıl sürmüş ve 3 Nisan 1930 tarihinde 1580 sayılı Belediye Kanunu ile yeni bir yapılanmaya kavuşmuştur


1580 sayılı Belediye Kanunu


Vesayetçi Devlet anlayışı ile Fransız Belediye Yasasından kaynak olarak yararlanılan 1580 sayılı yasa, yeni belediye kurulmasında uyulacak esasları ve koşulları yeniden düzenlemiştir


Tüm belediyeler için belde halkının oylarıyla seçilebilecek bir belediye meclisini, bir kısım belediye meclis üyesi ve belediyece atanmış bazı daire müdürlerinin katılması ile oluşacak belediye encümenini ve belediye başkanı olmak üzere, belediyeler için üçlü bir karar organını öngörmüştür


Belediye Meclisi üyeleri 18 yaşını doldurmuş olan belde sakinlerinin oyları ile seçilmekte ve belediye meclisleri de belediye başkanlarını kendi içlerinden ya da dışarıdan seçebilmekteydiler


19 Temmuz 1963 tarihli 307 sayılı yasa ile belediye başkanlarının doğrudan halk tarafından seçilmesi uygun görülmüştür


Daha sonra 1982 Anayasasının büyük yerleşim yerleri için yasa ile özel yönetim birimlerinin kurulabileceği hükmüne dayanılarak, 1984 yılında, önce 195 sayılı kanun hükmünde kararname ile daha sonra 3030 sayılı yasa ile İstanbul, Ankara, İzmir başta olmak üzere sekiz ilde Büyükşehir Belediyeleri kurulmuştur Bu kentlerde daha önceleri var olan belediye şubeleri yeni örgütlenme ile ilçe belediyelerine dönüştürülmüştür


Türkiye’de Cumhuriyetin kuruluşundan 1945 yılına kadar geçen sürede belediyeleşme oldukça yavaş gelişmiş, daha sonra hızlı bir artış göstermiştir 1945 yılına kadar yılda ortalama 7 belediye kurulmuş iken, 1946-1960 arası dönemde yılda ortalama 27, 1961-1980 arası yılda ortalama 46, 1981’den günümüze ise yılda ortalama 59 yeni belediye kurulmuştur Özellikle 1950’den sonra askeri dönemler dışındaki her hükümet belediyeleşme eğilimini teşvik etmiş ve çeşitli dönemlerde belediye nüfusunun artış hızı genel nüfus artışının iki katına ulaşmıştır


Bu gelişmenin temelindeki neden, belediye olmanın sağlayacağı imkanları, bazı özelliklere sahip kırsal kesime tanıyarak, o beldenin kalkınmasına katkı sağlamak ve kırdan kente göçü önlemek olduğu söylenebilir


Aslında, hizmetlerin talebe yakınlığı, uygun ölçekte planlama ve hizmet sunumu zorunluluğu, yerel demokrasinin geliştirilmesi gibi ilke ve ölçütler dikkate alındığında, merkezi yönetiminin bir kısım görevlerini yerel yönetimle paylaşması gerekli görünmektedir


Belediyeler birer yerel yönetim birimi olarak, öncelikle kamu hizmeti sunan birimlerdir Bu nedenle de sağlık hizmetleri yönünden önemli işlevleri olmak durumundadır


1580 sayılı Belediye Kanunu’nda görev ve vazifeler 15 maddede sıralanmış olup bunların yaklaşık üçte biri toplum sağlığı ile ilgilidir