Kırıkkale Topoğrafya – Morfolojik Yapi

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-13-2012

DAĞLAR

İl toprakları kuzeyindeki Çamlıca, Karakaya ve Kırıkkale tepelerinin ovaya indikleri meyil üzerinde bulunmaktadır İl topraklarının denizden ortalama yüksekliği 700 m dir Kuzeybatı-güneydoğu yönünde uzanan Koçu Dağı 4 km genişlik ve 7 km uzunluğa sahip olup en yüksek noktası Yığlıtepe’dir (1278 m) dir Güney ve güneydoğuda Denek Dağ sırası Çoruhözü Vadisinin güneyinde Keskin ile İzzettin Köy arasında uzanmaktadır En yüksek noktaları; Gavur Tepesi (1742 m) ile Bozkaya Tepesi (1577 m)‘dir Bölgenin en uzun, en geniş ve en yüksek kütlesini oluşturur, uzunluğu 44 km, genişliği 30 km’dir Kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan Küre Dağ’ının en yüksek yeri Küre Tepesi (1450 m) dir

OVALAR

İl sınırları içinde ovalık alanlar çok azdır En önemli Kırıkkale Ovasıdır Kırıkkale Ovası; kuzeyde Çamlıca ve Karakaya tepelerine, güneyde de Denek Dağı’nın batısına kadar uzanmaktadır Kuzeydeki tepeler ovaya meyilli bir şekilde inerek birleşir Kırıkkale yerleşimin çekirdeği bu meyilde oluşmuştur MKE Kurumu Fabrikalarının bulunduğu alan ise, Denek Dağı’na doğru daha dik olarak yükselmektedir Kırıkkale Ovası doğudan batıya, yani Kızılırmak’ a doğru gittikçe genişler; en geniş yeri Çoruhözü Deresi’nin Kızılırmak’ a yaklaştığı yerde bulunur, buranın yüksekliği 750 m civarındadır

Kırıkkale Ovası’ndan başka, akarsular boyunca düzlükler görülürse de jeoformatik bakımdan pek önemli değildir Bunun nedeni akarsu yatakları ile tepelerin yükselti farkının fazla oluşudur Dağlar her yönden aşılmak suretiyle açılmış derin vadilerle ve parçalanarak yuvarlak ve bazen de sivri tepeler halinde gelmişlerdir Bu tip tepelerin dağlara yaklaştıkça fazlalaştıkları görülmektedir

YAYLALAR

Kırıkkale ili sınırları içerisinde, yükseklikleri 1200-1600 m arasında değişen yaylaları bulunmaktadır Küre Dağı’ndaki Hodar, Bedesten, Kamışlı, Sarıkaya; Koçu Dağı’ndaki Koçu, Denek dağlarındaki Gümüşpınar, Pehlivanlı, Suludere, Yeşilkaya, Azgın yaylaları en önemlileridir

FLORA VE FAUNA

1

Bitki Örtüsü : İlde hakim bitki topluluğu

steptir Yüksek kısımlarda tahripten kurtulmuş, Kuzeyde Koçubaba, Güneyde Denek Dağı’nda bodur meşelerinden ve kısmen de ardıçtan oluşan ormanlık alanlar mevcuttur Yöredeki bitkilerin büyük bölümü kurakçıl ve tozcul özelliktedir İl topraklarında; Yavşan otu, susam, karanfil, papatya, haçlıçiçek, pelin, karadiken, sığır kuyruğu, sütleğen, çağ çiçeği, keven, üzerlik otu, nane, böğürtlen, ısırgan, hatmi, meyan otu, çöven otu, kuşburnu, madımak, ebe gömeci, hardal ve kekik kendiliğinden yetişen bitkilerin başlıcalarıdır
2

Yaban Hayatı: Dağlık ve ormanlık alanların il

genelinde büyük alan kaplamaması, yaban hayatı olumsuz yönde etkilemektedir Koyun, keçi, sığır ilde yetiştirilen hayvan varlığını oluşturmaktadır Av hayvanı olarak keklik ve yaban ördeği yaygındır

JEOLOJİK YAPI

1

Genel Jeoloji : Yöre; Volkanik olayların

oluştuğu Keskin, Hirfanlı, Kesikköprü, Kırıkkale ve Kızılırmak boyunca uzanan “Kırşehir Masifi’nde” yer almaktadır Kırşehir Masifi olarak adlandırılan Masifte; granit, homblengranıt, siyenit, monzonit, tonolit, ağlit, pegmatit, granodiyorit, kuvarslı diyorit, bitotit granitler mevcuttur Bunları Kırıkkale ile Keskin arasında görmek mümkündür
2

Deprem : Kırıkkale il toprakları 1, 2, 3, 4

Derece Deprem Bölgesi içinde yer almaktadır İlin büyük bölümü 2 Derece Deprem Bölgesi içinde kalmaktadır Güneybatıda Yahşıhan, Bahşılı ve Çelebi ilçeleri 3 Derece; Karakeçili ilçesi ise 4 Derece Deprem Kuşağı içerisinde yer almaktadır
3

Yeraltı Zenginlikleri : Kırıkkale ili, maden

cevherleri çeşitliliği yönünden zengin ancak rezerv itibariyle fakirdir İldeki madenler aşağıda yer almaktadır

Cinsi

İlçe

Bucak/Köy

Bakırlı Prit

Demir

Demir

Demir

Demir

Demir

Demir

Kurşun

Kurşun

Kurşun

Linyit

Linyit

Linyit

Linyit

Pirit

Tuz

Volfram

Uranyum

Mobilden

Bentonit

Çinko

Keskin

Keskin

Keskin

Keskin

Balışeyh

Delice

Çelebi

Keskin

Keskin

Keskin

Keskin

Keskin

Balışeyh

Merkez

Yahşıhan

Delice

Çelebi

Merkez

Keskin

Keskin

Keskin

-

Beyobası

Göhrenk-Yenimerdan

Kavurgalı

Kulaksız

Büyükyağlı

-

-

Kışla

-

-

Kavurgalı

Kulaksız

Büyükyağlı

-

Çoğul

-

Çamlıdere

-

-

-

MTA tarafından Kırıkkale ve çevresinde yapılan araştırmalarda yukarıda ki rezervlerin dışında bölgede, asbest, mermer, fluorit, bakır, çinko, kromit ve manyezit varlığı tespit edilmiş, ancak bunlar düşük kalitede olduğundan işletmeye elverişli bulunmamış, planlama ve projelendirme çalışmalarında dikkate alınmıştır

4 Toprak Yapısı ve Nitelikleri: İl topraklarını genelde kahverengi topraklar oluşturmaktadır Kireç oranı oldukça yüksektir Anakayası volkanik özellik gösterir Bu topraklar çok engebeli alanlarda çukurumsu bölümlerde birikmiştir Üzerlerinde çıplak volkanik kaya yüzeyleri görülür Mineral bakımındın zengin olduklarından verimlidirler Ayrıca güneyde akarsu kenarlarında alüvyon topraklar bulunur Bunlar yer yer kalın örtüler oluşturur Eğilimleri çok azdır Tarla tarımına ve sulu tarıma elverişlidir Yörenin az yağış alması ve kuraklık toprak oluşumunda önemli etmendir

SU YÜZEYLERİ VE KIYI ÖZELLİKLERİ

1 Göller:

a- Doğal Göller: Kırıkkale il sınırları içinde doğal göl bulunmamaktadır,

b- Yapay Göller : Kızılırmak üzerinde kurulan

Kapulukaya Baraj Göleti ildeki en büyük yapay göldür Kapulukaya Barajı’nın göl alanı 207 km2 dir Enerji temini ve içme-kullanma ayrıca sanayi suyu temini amacıyla kurulan Kapulukaya Barajında göl hacmi 282 hm3 tür Ayrıca Ahılı’da bulunan Çipi Göleti sulama amacıyla yapılmıştır 304000 m3 su hacmi ile 46 ha’lık alanın sulanmasında kullanılmaktadır

2 Akarsular:

Kızılırmak: İldeki en önemli akarsu Kızılırmak’tır Sivas’ın Zara ilçesinin doğusundaki dağlardan doğan Kızılırmak, il topraklarına güneyde Çelebi ilçesinden girer; kuzey yönünde akarak Merkez ilçede kuzeybatıya yönelir, il topraklarından çıkıp kuzeyde Çankırı-Kırıkkale il sınırını oluşturur Kızılırmak’ın Hasandede – Hacılar arazileri üzerinde Kapulukaya Barajı kuruludur

Delice Çayı: Kızılırmak’ın en önemli kollarından biri Delice Çayı’dır Yozgat sınırı boyunca bir müddet aktıktan sonra Delice ilçe merkezine yaklaşır Daha sonra tekrar bu iki ilin sınırı boyunca güneydoğudan il topraklarını terk eder Çayın il içerisinde kalan kesimi yaklaşık 50 km uzunluğundadır

Çoruhözü Deresi: Kızılırmak’a doğudan karışan bir koldur İzzettin Köyü’nün yukarı kısımlarından doğar İzzettin-Balışeyh arasında demiryoluna paralel olarak merkez ilçeden geçer ve Kızılırmak’a karışır Derenin güzergahı dahilinde tarım alanlarına büyük katkısı vardır Dere üzerinde sulama amacıyla motopomplar yeralmaktadır Uzunluğu 48 km’dir

Okun Deresi: Elmadağ’ın güney eteklerinden akan suların meydana getirdiği Balaban ve Sarılıöz Çayları, Kılıçlar Kasabası yakınlarında birleşerek Okun Deresi’ni meydana getirirler Yaklaşık 13 km uzunluğa sahip olan Dere, Irmak Kasabası yakınlarında Kızılırmak’a kavuşur Bu akarsulardan başka; yaz aylarında kuruyan bazı dere ve çaylar da vardır Ahılı Deresi, Kuruçay Deresi, Yeni Çıkan Deresi bunlardan bazılarıdır

3 İklim:

Kırıkkale ili ılıman iklim kuşağında yeralmaktadır Ancak bulunduğu alanın denizden uzak oluşu, günlük sıcaklık farkının bozkır olmasından dolayı değişmelere uğraması gibi nedenlerle iklim karasallaşmaktadır

SICAKLIK

VERİLER

YAĞIŞ

VERİLER

Ortalama Sıcaklık

12,3 ( C )

Ortalama Bulutluluk

4,7

En Yüksek Sıcaklık

39,7(C) 2571972

Ort Açık Gün Sayısı

98,4

En Düşük Sıcaklık

-22,4(C) 1611980

Ort Kapalı Gün Say

72,4

Ort Yağış Miktarı

368,9 mm

OrtDonlu Gün Sayısı

2,3

Günlük En Çok Yağış

100,6mm (1161997)

Ort Güneşleme Süresi

06,51’

Ort Yağışlı Gün Say

94,2

Ort Nisbi Nem

%61

OrtKarla Örtülü Gün S

16,3

En Düşük Nisbi Nem

%2

En Yüksek Kar Örtüsü Kalınlığı

40 cm

Sıcaklık:

Yapılan gözlemlere göre; ortalama sıcaklık açısından en sıcak ay Ağustos (241 °C), en soğuk ay ise Aralık (-18°C) olarak belirlenmiştir Aynı rasat süresi içerisinde maksimum sıcaklık 354°C ve minimum sıcaklık –108 °C olarak tespit edilmiştir İlde yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk geçer

Yağış:

Kırıkkale ili ülkenin yarı kurak bölgelerinden birinde yer almaktadır İlde ortalama yağış miktarı 3299 mm dir Yıllık yağışın %35 kış aylarında, %36’sı ise ilkbahar aylarında, %13’ü yaz aylarında ve %16’sı sonbahar aylarında düşmektedir Ocak, Şubat ve Mart 2000’de yörede 35-40 yıldan beri görülmeyen şiddetli kış ve kar yağışı olmuştur

Rüzgar:

Kırıkkale’de hakim rüzgar yönü kuzeydoğudur Poyraz adı verilen bu rüzgar, yıl içinde en fazla 248 kez eser En çok esen diğer rüzgarlar sırasıyla Güneybatı, Doğu ve Batı rüzgarlarıdır

Nisbi Nem:

Kırıkkale ilinde ortalama nisbi nem %59’dur En yüksek değer %79 ile Aralık ayında, en düşük 39 ile Temmuz ayındadır

Basınç:

Kırıkkale ilinde ortalama basınç 9306 mbdır Basınç ortalamasının en yüksek olduğu ay 9341 mb ile Kasım, en düşük olduğu aylar ise 9280 mb ile Temmuz ve Ağustos’tur

08-13-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Kırıkkale Topoğrafya – Morfolojik Yapi DAĞLAR İl toprakları kuzeyindeki Çamlıca, Karakaya ve Kırıkkale tepelerinin ovaya indikleri meyil üzerinde bulunmaktadır İl topraklarının denizden ortalama yüksekliği 700 m dir Kuzeybatı-güneydoğu yönünde uzanan Koçu Dağı 4 km genişlik ve 7 km uzunluğa sahip olup en yüksek noktası Yığlıtepe’dir (1278 m) dir Güney ve güneydoğuda Denek Dağ sırası Çoruhözü Vadisinin güneyinde Keskin ile İzzettin Köy arasında uzanmaktadır En yüksek noktaları; Gavur Tepesi (1742 m) ile Bozkaya Tepesi (1577 m)‘dir Bölgenin en uzun, en geniş ve en yüksek kütlesini oluşturur, uzunluğu 44 km, genişliği 30 km’dir Kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan Küre Dağ’ının en yüksek yeri Küre Tepesi (1450 m) dir OVALAR İl sınırları içinde ovalık alanlar çok azdır En önemli Kırıkkale Ovasıdır Kırıkkale Ovası; kuzeyde Çamlıca ve Karakaya tepelerine, güneyde de Denek Dağı’nın batısına kadar uzanmaktadır Kuzeydeki tepeler ovaya meyilli bir şekilde inerek birleşir Kırıkkale yerleşimin çekirdeği bu meyilde oluşmuştur MKE Kurumu Fabrikalarının bulunduğu alan ise, Denek Dağı’na doğru daha dik olarak yükselmektedir Kırıkkale Ovası doğudan batıya, yani Kızılırmak’ a doğru gittikçe genişler; en geniş yeri Çoruhözü Deresi’nin Kızılırmak’ a yaklaştığı yerde bulunur, buranın yüksekliği 750 m civarındadır Kırıkkale Ovası’ndan başka, akarsular boyunca düzlükler görülürse de jeoformatik bakımdan pek önemli değildir Bunun nedeni akarsu yatakları ile tepelerin yükselti farkının fazla oluşudur Dağlar her yönden aşılmak suretiyle açılmış derin vadilerle ve parçalanarak yuvarlak ve bazen de sivri tepeler halinde gelmişlerdir Bu tip tepelerin dağlara yaklaştıkça fazlalaştıkları görülmektedir YAYLALAR Kırıkkale ili sınırları içerisinde, yükseklikleri 1200-1600 m arasında değişen yaylaları bulunmaktadır Küre Dağı’ndaki Hodar, Bedesten, Kamışlı, Sarıkaya; Koçu Dağı’ndaki Koçu, Denek dağlarındaki Gümüşpınar, Pehlivanlı, Suludere, Yeşilkaya, Azgın yaylaları en önemlileridir FLORA VE FAUNA 1 Bitki Örtüsü : İlde hakim bitki topluluğu steptir Yüksek kısımlarda tahripten kurtulmuş, Kuzeyde Koçubaba, Güneyde Denek Dağı’nda bodur meşelerinden ve kısmen de ardıçtan oluşan ormanlık alanlar mevcuttur Yöredeki bitkilerin büyük bölümü kurakçıl ve tozcul özelliktedir İl topraklarında; Yavşan otu, susam, karanfil, papatya, haçlıçiçek, pelin, karadiken, sığır kuyruğu, sütleğen, çağ çiçeği, keven, üzerlik otu, nane, böğürtlen, ısırgan, hatmi, meyan otu, çöven otu, kuşburnu, madımak, ebe gömeci, hardal ve kekik kendiliğinden yetişen bitkilerin başlıcalarıdır 2 Yaban Hayatı: Dağlık ve ormanlık alanların il genelinde büyük alan kaplamaması, yaban hayatı olumsuz yönde etkilemektedir Koyun, keçi, sığır ilde yetiştirilen hayvan varlığını oluşturmaktadır Av hayvanı olarak keklik ve yaban ördeği yaygındır JEOLOJİK YAPI 1 Genel Jeoloji : Yöre; Volkanik olayların oluştuğu Keskin, Hirfanlı, Kesikköprü, Kırıkkale ve Kızılırmak boyunca uzanan “Kırşehir Masifi’nde” yer almaktadır Kırşehir Masifi olarak adlandırılan Masifte; granit, homblengranıt, siyenit, monzonit, tonolit, ağlit, pegmatit, granodiyorit, kuvarslı diyorit, bitotit granitler mevcuttur Bunları Kırıkkale ile Keskin arasında görmek mümkündür 2 Deprem : Kırıkkale il toprakları 1, 2, 3, 4 Derece Deprem Bölgesi içinde yer almaktadır İlin büyük bölümü 2 Derece Deprem Bölgesi içinde kalmaktadır Güneybatıda Yahşıhan, Bahşılı ve Çelebi ilçeleri 3 Derece; Karakeçili ilçesi ise 4 Derece Deprem Kuşağı içerisinde yer almaktadır 3 Yeraltı Zenginlikleri : Kırıkkale ili, maden cevherleri çeşitliliği yönünden zengin ancak rezerv itibariyle fakirdir İldeki madenler aşağıda yer almaktadır Cinsi İlçe Bucak/Köy Bakırlı Prit Demir Demir Demir Demir Demir Demir Kurşun Kurşun Kurşun Linyit Linyit Linyit Linyit Pirit Tuz Volfram Uranyum Mobilden Bentonit Çinko Keskin Keskin Keskin Keskin Balışeyh Delice Çelebi Keskin Keskin Keskin Keskin Keskin Balışeyh Merkez Yahşıhan Delice Çelebi Merkez Keskin Keskin Keskin - Beyobası Göhrenk-Yenimerdan Kavurgalı Kulaksız Büyükyağlı - - Kışla - - Kavurgalı Kulaksız Büyükyağlı - Çoğul - Çamlıdere - - - MTA tarafından Kırıkkale ve çevresinde yapılan araştırmalarda yukarıda ki rezervlerin dışında bölgede, asbest, mermer, fluorit, bakır, çinko, kromit ve manyezit varlığı tespit edilmiş, ancak bunlar düşük kalitede olduğundan işletmeye elverişli bulunmamış, planlama ve projelendirme çalışmalarında dikkate alınmıştır 4 Toprak Yapısı ve Nitelikleri: İl topraklarını genelde kahverengi topraklar oluşturmaktadır Kireç oranı oldukça yüksektir Anakayası volkanik özellik gösterir Bu topraklar çok engebeli alanlarda çukurumsu bölümlerde birikmiştir Üzerlerinde çıplak volkanik kaya yüzeyleri görülür Mineral bakımındın zengin olduklarından verimlidirler Ayrıca güneyde akarsu kenarlarında alüvyon topraklar bulunur Bunlar yer yer kalın örtüler oluşturur Eğilimleri çok azdır Tarla tarımına ve sulu tarıma elverişlidir Yörenin az yağış alması ve kuraklık toprak oluşumunda önemli etmendir SU YÜZEYLERİ VE KIYI ÖZELLİKLERİ 1 Göller: a- Doğal Göller: Kırıkkale il sınırları içinde doğal göl bulunmamaktadır, b- Yapay Göller : Kızılırmak üzerinde kurulan Kapulukaya Baraj Göleti ildeki en büyük yapay göldür Kapulukaya Barajı’nın göl alanı 207 km2 dir Enerji temini ve içme-kullanma ayrıca sanayi suyu temini amacıyla kurulan Kapulukaya Barajında göl hacmi 282 hm3 tür Ayrıca Ahılı’da bulunan Çipi Göleti sulama amacıyla yapılmıştır 304000 m3 su hacmi ile 46 ha’lık alanın sulanmasında kullanılmaktadır 2 Akarsular: Kızılırmak: İldeki en önemli akarsu Kızılırmak’tır Sivas’ın Zara ilçesinin doğusundaki dağlardan doğan Kızılırmak, il topraklarına güneyde Çelebi ilçesinden girer; kuzey yönünde akarak Merkez ilçede kuzeybatıya yönelir, il topraklarından çıkıp kuzeyde Çankırı-Kırıkkale il sınırını oluşturur Kızılırmak’ın Hasandede – Hacılar arazileri üzerinde Kapulukaya Barajı kuruludur Delice Çayı: Kızılırmak’ın en önemli kollarından biri Delice Çayı’dır Yozgat sınırı boyunca bir müddet aktıktan sonra Delice ilçe merkezine yaklaşır Daha sonra tekrar bu iki ilin sınırı boyunca güneydoğudan il topraklarını terk eder Çayın il içerisinde kalan kesimi yaklaşık 50 km uzunluğundadır Çoruhözü Deresi: Kızılırmak’a doğudan karışan bir koldur İzzettin Köyü’nün yukarı kısımlarından doğar İzzettin-Balışeyh arasında demiryoluna paralel olarak merkez ilçeden geçer ve Kızılırmak’a karışır Derenin güzergahı dahilinde tarım alanlarına büyük katkısı vardır Dere üzerinde sulama amacıyla motopomplar yeralmaktadır Uzunluğu 48 km’dir Okun Deresi: Elmadağ’ın güney eteklerinden akan suların meydana getirdiği Balaban ve Sarılıöz Çayları, Kılıçlar Kasabası yakınlarında birleşerek Okun Deresi’ni meydana getirirler Yaklaşık 13 km uzunluğa sahip olan Dere, Irmak Kasabası yakınlarında Kızılırmak’a kavuşur Bu akarsulardan başka; yaz aylarında kuruyan bazı dere ve çaylar da vardır Ahılı Deresi, Kuruçay Deresi, Yeni Çıkan Deresi bunlardan bazılarıdır 3 İklim: Kırıkkale ili ılıman iklim kuşağında yeralmaktadır Ancak bulunduğu alanın denizden uzak oluşu, günlük sıcaklık farkının bozkır olmasından dolayı değişmelere uğraması gibi nedenlerle iklim karasallaşmaktadır SICAKLIK VERİLER YAĞIŞ VERİLER Ortalama Sıcaklık 12,3 ( C ) Ortalama Bulutluluk 4,7 En Yüksek Sıcaklık 39,7(C) 2571972 Ort Açık Gün Sayısı 98,4 En Düşük Sıcaklık -22,4(C) 1611980 Ort Kapalı Gün Say 72,4 Ort Yağış Miktarı 368,9 mm OrtDonlu Gün Sayısı 2,3 Günlük En Çok Yağış 100,6mm (1161997) Ort Güneşleme Süresi 06,51’ Ort Yağışlı Gün Say 94,2 Ort Nisbi Nem %61 OrtKarla Örtülü Gün S 16,3 En Düşük Nisbi Nem %2 En Yüksek Kar Örtüsü Kalınlığı 40 cm Sıcaklık: Yapılan gözlemlere göre; ortalama sıcaklık açısından en sıcak ay Ağustos (241 °C), en soğuk ay ise Aralık (-18°C) olarak belirlenmiştir Aynı rasat süresi içerisinde maksimum sıcaklık 354°C ve minimum sıcaklık –108 °C olarak tespit edilmiştir İlde yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk geçer Yağış: Kırıkkale ili ülkenin yarı kurak bölgelerinden birinde yer almaktadır İlde ortalama yağış miktarı 3299 mm dir Yıllık yağışın %35 kış aylarında, %36’sı ise ilkbahar aylarında, %13’ü yaz aylarında ve %16’sı sonbahar aylarında düşmektedir Ocak, Şubat ve Mart 2000’de yörede 35-40 yıldan beri görülmeyen şiddetli kış ve kar yağışı olmuştur Rüzgar: Kırıkkale’de hakim rüzgar yönü kuzeydoğudur Poyraz adı verilen bu rüzgar, yıl içinde en fazla 248 kez eser En çok esen diğer rüzgarlar sırasıyla Güneybatı, Doğu ve Batı rüzgarlarıdır Nisbi Nem: Kırıkkale ilinde ortalama nisbi nem %59’dur En yüksek değer %79 ile Aralık ayında, en düşük 39 ile Temmuz ayındadır Basınç: Kırıkkale ilinde ortalama basınç 9306 mbdır Basınç ortalamasının en yüksek olduğu ay 9341 mb ile Kasım, en düşük olduğu aylar ise 9280 mb ile Temmuz ve Ağustos’tur