Kayıp Mal

Sahibi tarafından yitirilip kaybedilmiş olan canlı veya cansız mala İslâm Hukukunda "lukata" (kayıp mal) adı verilir Başka bir deyişle "bulunan ve sahibi belli olmayan mal" demektir Ebeveyni belirsiz bulunan çocuğa ise "lakît" denir
Kayıp malların ne gibi bir muameleye tabi tutulacağı hususu hadîslere dayanılarak bir takım esaslara bağlanmıştır Ubeyy b Ka'b (ra)'dan şöyle dediği rivâyet edilmiştir:
"(Bir kere) ben bir kese buldum; içinde yüz dinar vardı (Onu) Hz Peygamber'e (sas) arzettim
Rasûlüllah; "bunu bir yıl (insanların toplu bulunduğu yerlerde) bildir, ilân et" buyurdu Ben de bir yıl süreyle onu ilan ettim Fakat sahibi çıkmadı Sonra Rasûlüllah'a geldim Rasûlüllah "bu yıl (daha) bildir", buyurdu Onu bir yıl daha ilân ettim Fakat yine sahibi çıkmadı Sonra üçüncü defa Hz Peygamber'e durumu arzettim
Bu defa Rasûlüllah; "bu paranın, sayısını, ağız bağını muhafaza et Sahibi gelir (de paranın sayısını, çıkını, ağız bağını haber verir)se keseyi ona ver, gelmezse onu harcayabilirsin" buyurdu" (Buhârî, Lukata, 1)
Kayıp mallar, tavuk, kuş, keçi, koyun, sığır ve deve gibi canlı mallar olabileceği gibi, para, altın, gümüş, ev eşyası, el aletleri, giyim eşyası veya gıda maddeleri gibi cansız şeyler de olabilir Kayıp malları başka bir yönden, önemli ve önemsiz diye ikiye ayırmakta mümkündür
Sahipleri tarafından aranılması adet olmayan tarlada kalan başaklar, meyveler, kabuklar ve çekirdekler gibi şeyler önemsiz olan kayıp mallardır
Çalındığı zaman hırsızlık cezasını gerektiren miktar kadar ve ondan daha kıymetli olan mallar da kayıp mallardır (Ömer Nasuhi Bilmen, Hukuk-ı İslâmiyye Kamusu, VII, 242)
Kayıp malları görüldüğü yerde alıp saklamak, bazen meşru, bazen de gayri meşru kabul edilmiştir
Bu yüzden kayıp malları almak, mübah, mendûb, vacip ve haram gibi hükümlere tabi tutulmuştur
Eğer rastlanılan mal, alınmadığı takdirde zayi olmasından endişe edilmiyor ve daha güvenilir kimseler tarafından alınıp korunacağı biliniyorsa, onu alıp korumak mübahtır Terkinde günah yoktur Eğer zayi olmasından endişe edilirse, malı alıp sahibi için korumak mendubtur Böylece bu kayıp malın, haram-helâl bilmez birinin eline geçmesi önlenmiş olur Alınmadığı takdirde zayi olacağında kesinlik olan kayıp malı, sahibini buluncaya kadar saklamak vacibtir Kıymetli bir malı bulunduğu zaman onu sahibine vermek niyeti ile değil de sahiplenmek ve ondan faydalanmak gayesi ile alırsa bu da haramdır Çünkü bu kayıp malı bulmaktan öte gasba dönüşmüş bir durum arzeder (el-Kasam, Bedâyiu's-Sanâyi', Beyrut 1982, VI, 200, Ayrıca bk "lukata" maddesi)