Ehlî Hayvanlar

Ehlî hayvanlar, ahırda, ağılda ve kümeste beslenen yırtıcı olmayan hayvanlardır; etinden, sütünden Yumurtasından deri ve yününden faydalanılır; yük taşıma, tarla sürme gibi değişik işlerde kullanılır
"Ehlî hayvan" karşılığında "yabânı (vahşî, yırtıcı) hayvan" tâbiri kullanılır Yabânı hayvanlar avlanarak, ehlî hayvanlar ise yetiştirilsek elde edilir
Kur'an-ı Kerîm'in birçok âyetinde ehlî hayvanlardan söz edilmiş, bu hayvanların, 'ın insanlara nimeti olduğu hatırlatılarak, şükretmeleri istenmiştir: "Bütün çiftleri yaratan ve size bineceğiniz gemiler ve hayvanlar vareden o'dur Onların sırtına binesiniz sonra onlara bindiğiniz zaman Rabbinizin nimetini anasınız ve (şöyle) diyesiniz: 'Bunu bizim hizmetimize veren ()ın şânı yücedir, yoksa biz bunu (hizmetimize) yanaştıramazdık'' (ez-Zuhruf, 43/12-13)
Hayvanların insanlara "boyun eğdirildiği" ve faydaları Kur'an-ı Kerîm'de şöyle haber veriliyor: "Görmediler mi ellerimizin yaptıklarından kendilerine nice hayvanlar yarattık ta kendileri onlara mâlik olmaktadırlar Onları kendilerine boyun eğdirdik İşte binekleri onlardandır ve onlardan yiyorlar Kendileri için onlarda daha birçok faydalar ve içecekler var Hâlâ şükretmiyorlar mı?'' (Yâsîn 36/7 1 -73)
İnsana hizmet için yaratılan, insanın her emrine uyan ehlî hayvanlar bu itâatkâr halleriyle bize şunu anlatmaktadırlar: "Ey insanoğlu, senden güçlü olduğumuz halde bizi senin emrine verdi Onun için sana itâatsizlik etmiyoruz O halde sen de O'nun emrine gir, O'na itaatsizlik etme, şükret! "
Gerçekten de bu hayvanların varlığı, akıl taşıyan ve ahsen-i takvim (en güzel şekil) üzere yaratılan insanın şerefli mevkiini gözler önüne sermektedir; İnsan onlara binip istediği yöne sevk etsek, gideceği yere rahat bir şekilde gitmektedir:
"Biz Âdemoğullarına (güzel biçim mizaç ve aklî kabıliyetler vermek suretiyle) çok ikram ettik; onları karada ve denizde (hayvanlar ve taşıtlar üzerinde) taşıdık; onları güzel rızklarla besledik ve onları yarattıklarımızın birçoğundan üstün kıldık'' (el-İsrâ, 17/70)
Her hayvanın ayrı özelliği ve ayrı görevi vardır: "Hayvanlardan da (çeşit çeşit yarattı) kimi yük taşır, kiminin tüyünden döşek yapılır 'ın size verdiği rızıktan yeyin Şeytanın adımlarını izlemeyin (onun peşinden gitmeyin) Zira o, sizin için apaçık bir düşmandır" (el-El'âm 6/142)
" kimine binmeniz, kiminden yemeniz için size hayvanlar yarattı Onlarda sizin için (sütleri, derileri tüyleri gibi daha birçok) faydalar var Onların üstünde gönüllerinizdeki arzuya erersiniz; onların ve gemilerin üstünde taşınırsınız" (el-Mü'min, 40/79-80)
İnsanların işlerini kolaylaştıran maddî faydaları yanında, hayvanların "süs" olma, eğlendirme-dinlendirme gibi mânevî faydaları da vardır: "Ve akşamleyin mera dan getirdiğiniz, sabahleyin mera ya götürdüğünüz zaman onlarda sizin için bir güzellik de vardır (Onların gidiş-gelişleri, size ayrı bir güzellik ve zevk verir) Ağırlıklarınızı öyle (uzak) şehirlere taşırlar ki (onlar olmasa) siz canlarınızın yarısı tüKerimeden oraya varamazdınız Doğrusu Rabbiniz çok şefkatli, çok merhametlidir Binmeniz ve süs için atları, katırları ve merkepleri (yarattı) ve daha sizin bilmediğiniz nice şeyler yaratmaktadır" (en-Nahl 16/6-8)
"Ehl-î hayvanlar, koyun ile keçiden, sığır ile mandadan ve at ile deveden ibaret olmak üzere başlıca altı cinstir" (Bilmen, Büyük İslâm İlmihâli, 322) Köpek, kedi, at, eşek gibi hayvanlar da etleri yenmeyen ehlî hayvanlardandır
Dinimizde kurban ve zekât gibi mâlî ibadete konu olan ehlî hayvanlar "en'am" adı verilen deve, sığır-manda, koyun-keçidir Kur'an-ı Kerim'in altına sûresi "En'âm" adını taşımaktadır Bu sûrenin 136 138 ve 139 âyetlerinde Arapların hayvanlara uyguladıkları bazı gelenekler kınanmıştır: Câhiliye Araplarından bazıları, ekinlerinden ve hayvanlarından bir kısmını "şu 'ın payı şu da tanrılarımızın payı" diye bölüştürürler; eğer 'ın hakkından putun hakkına birşey geçerse onu öyle bırakırlar, putun hakkından için ayrılan tarafa birşey geçerse onu alıp tekrar putun hakkına katarlar ve, " zengindir, bunlar fakirdir" derlerdi
İslâm hukukunda ehlî hayvanlarla ilgili olarak bazı hükümler mevcuttur Bu hükümler şu başlıklar altında toplanabilir:
1) Hayvan haklarına riâyet etmek: 'ın yarattığı can taşıyan varlıklara işkence etmek haramdır Peygamberimiz (sas), "Kim bir canlıya işkence ederse ve tevbe etmezse, kıyamet gününde ona aynı şekilde azâb eder" (et-Terğib ve't-Terhib, II, 282) buyurmuştur
Ehlî hayvanların yiyeceklerini, içeceklerini zamanında vermek, tımarlarını yapmak gerekir Hayvanın sahibi onları fazla yoramaz gereksiz yere dövemez Her cinsi, hangi hizmet için yaratılmışsa, o hizmette kullanmalıdır Meselâ sığır hayvanları arabalara koşulmak, tarlalarda çalıştırılmak için yaratılmıştır, bunlara binilemez, sırtlarına yük yükletilemez"
2) Hayvan Kesimi (Zebh) - Kurban Dinimizde hayvanlar; "etleri yenen ve yenmeyenler olmak üzere iki kısma ayrılır Deve, sığır, koyun gibi ehl; hayvanlarla, tavuk, kaz, ördek gibi kümes hayvanlarının eti yenir Ancak bu hayvanların etlerinin helâl olması için; bıçak gibi kesici bir âletle kesilmesi, kesilirken de adının anılması, "Bismillah 'u Ekber" denilmesi gerekir Kur'an'da bu hususa şöyle işaret edilmiştir: "Biz o kurbanlık develeri de size 'ın (dininin) işaretlerinden yaptık Onlarda sizin için hayır vardır Onlar, ön ayaklarını sıra halinde yere basmış durumda iken üzerlerine 'ın adını anın (da kesin)" (el-Hacc, 22/36)
adını anmadan kesilen hayvanın etini yemek haramdır: "(Kesilirken) üzerine 'ın adı anılmayan (hayvan)lardan yemeyin! Çünkü o(nu yemek), yoldan çıkmadır Şeytanlar dostlarına, sizinle mücâdele etmeleri için fısıldar (telkinde bulunur)lar Eğer onlara uyarsanız, şüphesiz siz de ortak koşanlar (gibi olur)sunuz" (el-En'âm, 6/121)
Temiz ve helâl olan bir hayvana âit yedi şeyi yemek haramdır:
Akan kan (el-Mâide 5/3), tenasül uzvu, husyeler, bez, bevl torbası, öd
Kurban, rızası için ehlî hayvanlardan deve, sığır ve koyunun kesilmesidir Kurban Bayramı günlerinde (Zilhicce'nin 10 11 ve 12 günleri) gücü yeten kimselere kurban kesmek vâcibdir Bir koyun veya keçi yalnız bir kisi için kurban olabilir Bir deve veya sığırı ise bir kişi kesebileceği gibi en çok yedi kişi birlikte de kesebilir Tavuk-horoz gibi kümes hayvanlarından kurban olmaz
Bir kurban, âdâbına uygun olarak şu şekilde kesilir: Hayvan, kesileceği yere eziyet vermeden götürülür; kıbleye karşı yatırılır; ''Bismillah üekber" denilir ve "İnne salâtı ve nüsükî ve mahyâye ve memâtî lillahi Rabbilâlemin lâ şerîke leh: Benim namazım, ibadetim, hayatım ve ölümüm hep âlemlerin Rabbi içindir O'nun ortağı yoktur" (el-En'âm, 161-162) âyeti okunur Fazla acı çekmemesi için keskin bir bıçak ile kesilir, tamamen canı çıktıktan sonra derisi yüzülmeye başlanır " her şeyde güzelliği emreder: Öldürdüğünüz zaman öldürmeyi güzel yapın Kestiğiniz zaman kesmeyi güzel yapın Bıçağınızı keskinleştirin, hayvanı eziyet vermeden güzelce yatırın " Çabalaması sona ermedikçe hayvanın başını koparmayın ve yüzmeyin" (et-Terğib ve't-Terhîb, II, 279)
"Hayvanlarda da sizin için ibret (alınacak dersler) vardır Onların karınlarından fers (yarı sindirilmiş gıdalar) ile kan arasından (çıkardığımız) hâlis, içenlere (içimi) kolay süt içiriyoruz (en-Nahl, 16/66)
" size, evlerinizden oturulacak bir yer yaptı ve size hayvan derilerinden, göç gününüzde (yolculukta) ve ikamet gününüzde (oturma zamanlarınızda) kolayca kullanacağınız hafif evler (çadırlar, portatif evler) ve yünlerinden, yapağılarından ve kıllarından bir süreye kadar (kullanacağınız) giyilecek, döşenecek eşya ve geçimlik (ticaret malı) yaptı " (en-Nahl, 1 6/80)