Aldananların Kısımları-Aldanan Âlimler

ALDANANLARIN KISIMLARI

1 ALDANAN ÂLİMLER

Amelsiz Alimler:

Bir grup, dinî ve aklî ilimlerin temellerini öğrenip bunlarda derinleşmişlerdir Tamamen bu konularla meşgul olduklarından, azalarını göz önüne alarak onları günahlardan koruyup iyiliklere yönlendirmeyi ihmal ederler İlimleriyle mağrur olur ve Allah katında kendilerinin yüksek bir dereceye sahip olduklarını ve ilimde, Allah'ın kendilerine azap etmeyecek, bilakis insanlar hakkındaki şefaatlerini kabul edecek ve hata ve günahlarından dolayı kendilerine hesap sormayacak bir dereceye ulaştıklarını zannederler Onlar aldanmışlardır
25

Eğer basiret gözüyle baksalardı, ilmin ikiye ayrıldığını görürlerdi: Muamele ilmi ve Allah'ı ve sıfatlarını bilme yani Mükâşefe ilmi Muamele ilmi, amaçlanan hikmetin tamamlanması için gereklidir Bu hikmet, helal ve haramın, övülen ve yerilen huyların bilgisine göre davranmaktır Onlar, kendisi hasta olup, hastalığını tedaviye gücü yettiği halde bunu yapmayarak başkasının tedavisiyle uğraşan doktora benzerler İlacı anlatmakla hiç şifa hasıl olur mu? Heyhat! İlaç ancak zararlı şeylerden korunduktan sonra içene fayda verir Onlar şu âyetin farkında değiller:
"Nefsini tezkiye eden kurtulmuş; onu kötülüklere gömen de ziyana uğramıştır"23
Allah Teâlâ burada, "Onun nasıl tezkiye edileceğini bilen, bunun kitabını yazan ve insanlara öğreten kurtulur" buyurmamıştır
23 Şems 91/9-10
26

Onların şu hadislerden de haberleri yoktur:
"Kimin ilmi arttığı halde istikâmeti artmazsa, onun ancak Allah'a olan uzaklığı artar"24
"Kıyamet günü insanlardan en şiddetli azaba uğrayacak kişi, Allah'ın kendisini ilmiyle faydalandırmadığı âlimdir"25
Bu manada daha pek çok hadis vardır Gerçekten bunlar aldanmış durumdadırlar Biz onların haline düşmekten Allah'a sığınırız Kesinlikle dünya sevgisi, nefislerine olan düşkünlükleri ve geçici huzuru arzulamaları onları mağlup etmiştir Onlarsa, ilimlerinin, amelleri olmasa dahi kendilerini ahirette kurtaracağı kuruntusuna kapılmışlardır
24 Münâvî, Feyzu'l-Kadîr, 4/ 52; "İlmi arttığı halde dünyaya rağbeti artarsa" şeklinde Süfyan b 'Uyeyne'ye âit maktu' hadis için bkz Dârimî, Mukaddime, 34
25 Beyhakî, Şu'abu'l-îmân, 2/285; Taberânî, el-Mu'ce-mu's-Sağîr, 1/305; Kuzâ'i, Mûsnedü'ş-Şihâb, 2/171; Münâvî, Feyzu'l-Kadîr, I, 518

Zahir Âlimler:

Onlardan bir kısmı ise, ilimleri öğrenmiş, zahirî amelde bulunarak görünür günahları da terk etmişlerdir Lakin kalplerinden bîhaber kalmışlardır Kibir, riya, hased, baş olma ve üstünlük arzusu, akran ve meslektaşlarının kötülüğünü isteme ve insanlar arasında meşhur olma isteği gibi Allah'ın sevmediği sıfatları kalplerinden silmemişlerdir Bu da bir aldanmadır Sebebi ise şu hadislerden gafil olmalarıdır:
"Riya, küçük şirktir"26
"Ateşin odunu yakıp kül ettiği gibi, hased de iyilikleri yakar kül eder"21
"Mal ve şeref tutkunluğu, kalpteki nifak tohumunu yeşertir; tıpkı suyun bitkileri büyüttüğü gibi"28
26 Hâkim, Müstedrek, IV, 365; Ahmed, Müsned, V, 428; Beyhakî, Şu'abu'l-îmân, V, 333
27 Ebû Dâvûd, Edeb, 52; İbn Mâce, Zühd, 22
28 Bu rivayetin kaynağı bulunamadı
Daha nice hadisler mevcuttur "O gün, ne mal fayda verir ne de evlât Ancak Allah'a temiz bir kalp ile gelenler fayda görür"29 âyetinden de gafildirler Onlar kalplerinden gafil ve dış görünüşleriyle meşgul olmuşlardır Oysa kalpten yönelmeyenin taatleri sahih olmaz
Bu kişi, bir hastaya benzer ki, kendisi uyuz hastalığına yakalanmıştır ve doktor kendisine, ilgili merhemi sürüp ilacı içmesini söyler Fakat o, merhemi bedenine sürdüğü halde ilacı içmez Hastalığının dışına yansıyan kısmını izale eder, ama içindekini yok edemez Halbuki hastalığın kaynağı içindedir Dolayısıyla hastalığı hiç eksilmez, devamlı surette artar Şayet içindeki yok olacak olsa dışı da rahat edecektir İşte, bu şekilde kalpte pislikler gizli olduğu müddetçe, izleri insanın dışında, azalarında ortaya çıkacaktır
29 Şuarâ 26/88-89

Kendini Beğenen Âlimler:

Başka bir kısım âlimler ise, bu huyları bilirler; ve yine bilirler ki, bu huylar din açısından kötü olarak değerlendirilir Ancak, kendilerini beğendikleri için, bu sıfatlardan uzak olduklarını ve Allah'ın onları bu huylarla imtihan etmeyecek kadar yüce bir derecede bulunduklarını düşünürler
Yani onların zannına göre Allah, kendilerinin ilimde ulaştıkları mertebedekileri değil de, bununla ancak sıradan insanları imtihan eder Kendileri ise Allah katında, Allah'ın bu durumla karşı karşıya getirmeyeceği bir mevkidedirler Bu gruptaki bilginleri kibir, baş olma hırsı, üstünlük ve değerlilik tutkusu mağlup etmiştir
Aldanmaları ise bunun kibir değil de, sadece dinin izzeti, ilmin şerefini ortaya koymak ve Allah'ın dinine yardım olduğunu zannetmeleridir Oysa onlar, sahâbîlerin tevazuunu, yumuşak başlılığını ve bu tür şeylere meyletmemelerini gözden kaçırıyorlar Meselâ, Hz Ömer'i (ra)


bazıları, Şam'a geldiğinde, son derecede sâde olan durumu sebebiyle hoş karşılamamışlardı Fakat o şöyle dedi:
"Biz, Allah'ın İslâm ile yücelttiği bir toplumuz ve kesinlikle başka bir şeyde izzet aramıyoruz"
Sonra, bu mağrur, dinin üstünlüğünü gösterişli elbiselerle talep ederken ilmin izzetini ve dinin şerefini arzuladığını savunuyor Diğer taraftan, çağdaşlarından veya kendi görüşüne karşı çıkanlardan birisine dil uzatınca, bunun kendi hasedinden kaynaklandığını düşünmüyor da, 'Bu, sadece hak için öfkelenmek ve batıl ehline, düşmanlığı ve haksızlığı hususunda bir cevaptır' diyebiliyor
Bu kişi aldaniyor Çünkü şayet o, çağdaşı âlimlerden birine dil uzatılacak olsa, değil kızmak, belki de bundan dolayı sevinir İnsanların
Hâkim, Müstedrek, 1/130; Münâvî, Feyzu'l-Kadîr, 2/290
huzurunda böyle bir şeye öfkelendiğini ortaya koysa da, belki de kalbi bundan son derecede hoşnut olur Dahası, bilginlik taslayarak der ki: 'Benim böyle yapmaktaki amacım, sadece insanlara faydalı olmaktır' O, bu sözüyle gösteriş yapmaktadır Çünkü, eğer onun amaç, insanların iyiliği olsaydı, kendi seviyesinde veya kendisinden üst yahut alt seviyedeki başkaları tarafından insanların fayda görmelerine sevinmesi gerekirdi
Bazen yöneticilerin yanına gidip onları överek gözlerine girmeye çalışır Bu konuda soru sorulunca, 'Benim amacım ancak, müslüman-lara faydalı olmak ve onlara gelebilecek zararları defetmektir' Halbuki o, aldanmaktadır Şayet gayesi bu olsaydı, bunu başkaları yapınca da memnun olması gerekirdi Fakat kendisi gibi birisini devlet yetkilisinin yanında bir kişi hakkında şefaatçilik yaparken görseydi bundan hoşlanmazdı
Bazen de onların mallarından alır Aklına bunun haram olduğu gelecek olursa, şeytan ona der ki: 'Bu, sahipsiz bir maldır ve, müslü-manların faydalanmalar, içindir Sen de onların önderi ve bilginisin Din senin sayende, ayakta durmaktadır!'
Burada üç aldanma noktası söz konusudur: Birincisi, bunun, sahibi olmayan bir mal olması; ikincisi, müslümanların maslahatları için olduğu; üçüncüsü ise kendisinin önder olduğu Peygamberler, sahâbîler ve bu ümmetin faziletli âlimleri gibi, dünyadan yüz çevirenlerden başkası hiç önder olabilir mi? Hz İsa (as)'ın dediği gibi:
"Kötü âlim, derenin önüne düşmüş kaya gibidir: Suyu ne kendisi içer ne de bırakır ki o su gitsin de bir ekine faydalı olsun"
İlimle uğraşanların aldanma çeşitleri çoktur Bu insanların bozdukları, düzelttiklerinden daha fazladır

Gizli Tehlikelere Aldananlar:

Bir grup da, ilimleri öğrenmiş, azalarını günahlardan arındınp, taatlere yöneltmişler; ma-siyetlerin görünürlerinden uzak durmuş; riya, hased, kibir, kin ve üstünlük tutkusu gibi nefsin huylarını ve kalbin sıfatlarını araştırmışlar ve bunlardan uzaklaşmak için nefislerine karşı mücâdele ederek kalplerinden söz konusu huyların kalın ve güçlü köklerini sökmüşlerdir Fakat bunlar yine de aldanmışlardır Çünkü kalplerinin köşelerinde şeytan ve nefsin hilelerinin gizli olanlarından, çok derin birtakım kalıntılar vardır; farkına varamayarak onları ihmal etmişlerdir
Bunlar, tarlasını zararlı otlardan arındırmak isteyen çiftçiye benzerler: Tarlanın etrafında dolaşır, tespit ettiği zararlı otları çıkarıp atar fakat, başlarını henüz yerin altından çıkarmayanları belirleyemez ve zararlı bütün otların ortaya çıkıp göründüğünü zanneder Bundan habersiz olunca da onlar çıkıpbüyüyerek ekini alt üst
ederek bozarlar Bunlar bazen de halka karışmayı, kibirden dolayı terkederler İnsanlara aşağılayıcı gözle bakarlar Bazıları ise, kendisine bu şekilde aşağılayıcı gözle bakılmasın diye dış görünüşünü güzelleştirmeye çalışır

Fetva Âlimlerinin Aldanması:

Bir grup ise, ilimlerin en önemlisini terkedip tamamen dâva ve mahkemelerle ilgili fetva bilgisine ve geçim maslahatları hususunda insanlar arasında geçerli olan dünya işleri ile alâkalı uygulamaların ayrıntılarına yönelir Kendilerine 'fakih (fıkıhçı)' ve bu işe 'fıkıh ve mezheb ilmi' adını vermişlerdir Belki de bununla beraber, zahirî ve batınî amelleri ihmal etmişler; azalarının durumunu araştırmamış, dillerini gıybetten, midelerini haramdan, ayaklarını devlet yöneticilerin huzuruna yürümekten uzak tutmamışlardır Diğer azaları için de benzer durumlar geçerlidir: Meselâ; kalplerini kibirden, riyadan,

hased ve diğer helak edici huylardan alıkoyma-mışlardır
Bunlar, iki bakımdan aldanmışlardır: Birincisi, amel yönünden Bunun tedavi usûlünü İhya kitabında anlatmıştık Bunlar, hastalığını doktordan öğrenip bu konuda gerçek bilgiye sahip olmayan ve de tedaviye yönelme-yen hasta gibidirler Böylece nefislerini temizleme ve arındırmayı ihmal ettiklerinden, helake yaklaşmışlardır Halbuki onlar hayız, diyetler, hân ve zıhar gibi konularla o kadar meşgul olmuşlardır ki, ömürlerini tamamen bu uğurda zayi etmişlerdir Onları ancak, halkın kendilerine olan saygısı ve üstün bir mevkide görmeleri aldatmıştır, hakim ve müftü olarak kendilerine müracaat edilmesi aldatmıştır Diğer taraftan her biri meslektaşının aleyhinde bulunmaktan geri durmazken, bir araya geldiklerinde böyle bir şey hiç yokmuş gibi davranırlar
İkincisi, ilim yönünden Bu ise ilmin sadece kendi bildiklerinden ibaret olduğunu, bunun hedefe
ulaştırıcı ve kurtarıcı olduğunu düşünmelerinden kaynaklanmaktadır Oysa insanı hedefe vardırıp kurtaracak şey, sadece Allah sev-gisidir Allah'ı sevmek ise O'nu tanımadan mümkün olamaz
Allah'ı tanımanın üç mertebesi vardır: Zâtını, sıfatlarını ve fiillerini tanımak Bu ilim erbabı, hacca gidenlerin yolu üzerinde kendilerini yol erzakı satmaya vermiş kişiye benzerler Bilmezler ki fıkıh Allah'ı, O'nun insanı kötülüklerden alıkoyan ve korkutan sıfatlarını bilmektir Bu da, kalbin Allah korkusunu hissetmesi ve takvaya sarılması içindir Kur'an'da buyuruldu-ğu gibi:
"Mü'minlerin hepsinin toptan sefere çıkmaları doğru değildir Onların her kesiminde bir grup, dinde geniş bilgi elde etmek ve kavimleri savaştan döndüklerinde onları ikaz etmek için geride kalmalıdır Umulur ki sakınırlar"31 Tevbe 9/122

İhtilaf Âlimleri:

Bunlardan bir kısmı da, fıkıhdaki tartışmalı meselelere yönelmiştir Elbette ki buna önem vermesinin sebebi; tartışma yöntemini, karşı tarafı nasıl susturacağını ve doğruyu nasıl ortadan kaldıracağını öğrenmektir Evet amaç, yenmek ve övünmek Gece gündüz mezheb mensuplarının tutarsızlıklarını tesbit ve çağdaşlarının kusurlarını araştırmak için uğraşırlar Bunların asıl maksatları ilim değil, akranlarına karşı üstünlük taslamaktır Eğer onlar kalplerini temizlemek için uğraşsalardı, sadece dünyada ve kibirlenmek için kendilerine faydası olan bu tür bir ilimden, onlar için daha hayırlı olurdu Dünyadaki bu durumları ahirette alev alev yanan bir ateşe dönüşecektir
"Görüşümün delillerine gelince, Allah'ın kitabı ve Resulünün sünnetinden olmak üzere şunlardır" gibi daha nice gurur ifade eden sözler Bunların gururları ne kadar da çirkindir!

Kelâm İlmi ve Cedelle Uğraşan Alimler:

Başka bir grup, kelâm ilmi ve cedelle uğraşmış; karşıt görüştekilere cevap ve onların çelişkilerini araştırmakla vakit geçirmişlerdir Tartışmalı sözlere odaklanmış, muhalifleriyle münâkaşa ve onları susturma yollarını öğrenme ve öğretmeyle meşgul olmuşlardır
Bununla beraber bunlar ikiye ayrılırlar: Birincisi, doğru yoldan sapmış, başkalarını da saptırmış olanlar İkincisi ise doğru üzere olanlardır Hak yoldan sapanların kendilerini aldattıkları nokta, dalâlette olduklarından habersiz olmaları ve nihâyetinde kurtuluşa ereceklerini sanmalarıdır
Bunlar kendi aralarında pek çok gruba ayrılırlar Biri ötekini kâfir kabul eder vs Sapmalarının sebebi ise temelde, bir şeyin her hangi bir düşüncenin delili olmasının şartlarını ve bu konulardaki doğru yöntemin nasıl olduğunu iyi bilmemeleridir Meselâ, şüphenin delil, delilin şüphe olduğunu kabul ederler


Bu alanda doğru üzere bulunanların aldanmalarının sebebi şudur Onlar, tartışmanın, işlerin en önemlisi ve Allah'ın dininde O'na yaklaştıran şeylerin en üstünü olduğunu düşünürler İddialarına göre, bir kimse araştırma yapmadıkça dini tamam olmamaktadır Yine onlara göre, bir kişi araştırmadan, bir delil aramadan Allah'a iman ederse, Allah katında bir değere sahip kâmil bir mü'min olamaz Halbuki onlar ilk asra hiç bakmazlar Hz Peygamber (sas)'in, o dönemin insanlarına hiç bir delil sormadığı halde, onların, insanların en hayırlıları olduğuna dair değerlendirmesini göz önünde bulundurmazlar Ebû Ümâme el-Bâhilî (ra), Hz Peygamber (sav)'in şöyle buyurduğunu ifade eder: "Bir toplumda cedel ortaya çıkarsa, onlar yollarını şaşırırlar"32
32 Tirmizî, Tefsîr, 44; ibn Mâce, Mukaddime, 7; Ahmed, Müsned, 5/252; Hâkim, Müstedrek, 2/486

Vaaz ve Nasihat Âlimleri:

Bir kısım âlimler ise, vaaz ve nasihatla uğraşırlar Korku, ümit, sabır, şükür, tevekkül, zühd, yakîn, ihlâs ve doğruluk gibi kalp ve nefisle ilgili huy ve sıfatlardan bahsedenin mertebesinin yüceliğini vurgularlar Onlar kendilerini aldatıyorlar Bu sıfatlardan bahsederek, insanları onlara sahip olmaya çağırdıklarında kendileri de bu özelliklere sahip olduklarını zannediyorlar Onların bu sıfatlardan nasipleri halkın nasiplen-diği'kadardır Daha fazlasını elde etmek için çalışmazlar Bunlarınki aldanmanın en âlâsıdır Zira onlar kendilerini son derecede beğenirler Muhabbetullaha dair derin bilgilerinin ahirette kurtuluşlarına vesile olacağını ve zahidlerin sözlerini ezberledikleri için -bunlara göre yaşamadıkları halde- affedileceklerini zannediyorlar Bunlar öncekilerden daha çok aldanmışlar-dır Çünkü onlar, insanları Allah ve Rasûlünü sevmeye teşvik ettiklerini zannederler İhlasın inceliklerine sahip olmadıkları halde kendilerini
ihlaslı, samimi görürler Nefsin kusurlarının gizliliklerine vâkıf olmadıkları halde, kendilerini bunlardan uzak zannederler Diğer bütün sıfatlar hakkındaki durumları da böyledir
Halbuki, dünyayı herkesten daha çok severler Dünyaya karşı aşırı düşkünlüklerinden dolayı zühd gösterisinde bulunur, kendileri ihlas sahibi olmadıkları halde, insanları ihlasa teşvik ederler Allah'a yaklaşmaya çağırırlar, fakat kendileri bundan kaçarlar Allah'tan korkmaya davet ederler, korkmadıkları halde Kendileri unuttukları halde insanlara Allah'ı hatırlatırlar İnsanları Allah'a yakın olmaya teşvik ederken kendileri O'ndan uzaklaşırlar Çirkin sıfatların kötülüğünden bahsederler Oysa, onlar bu sıfatlara sahiptirler
İnsanları halka karşı mesafeli olmaya teşvik ederlerken kendileri bu konuda çok serbest hareket ederler İnsanları Allah'a çağırdıkları halka açık meclislere gitmeleri yasaklansa, yeryüzü bütün genişliğine rağmen onlara dar gelir


Maksatlarının halkın ıslahı olduğunu iddia ederler Fakat halkın ıslahı başka biri tarafından gerçekleştirilecek olsa, üzüntü ve hasetten canları çıkacak seviyeye gelirler
Kendi yanına girip çıkan bir kişi akranlarından birisini övse, insanların o övülene en çok buğz edeni o olur İşte bunlar müthiş bir gururla karşı karşıyadırlar Kendilerine gelip orta yolu bulmaktan çok uzaktırlar

Hitabet Âlimleri:

Bir grup ise, vaazda en önemli ve gerekli hususlardan uzaklaşmışlardır Allah'ın muhafaza ettikleri hariç, bu zamanın vaizlerinin tamamı böyledir Güya ibadetlerden bahseder, hezeyanlar savururlar; güzel ve edebi konuşma arzusuyla dinin aslından uzak ve dengesiz sözleri bir araya getirmekle meşgul olurlar Bir kısmı da kelime oyunları ve kafiyeli sözlerle uğraşır durur


En büyük arzuları cümle içi söz uyumları ve kavuşmayı ve arılığı konu edinen şiirlerle konuşmasını renklendirmektir Böyle yapmadaki amaçları ise, meclislerinde galeyana gelme ve cezbe çığlıkların -isterse yanlış gayelerle olsun- çokça meydana gelmesidir
Bunlar insanların şeytanlarıdırlar: Hem kendilerini hem de başkalarını yoldan çıkarırlar Bizden öncekiler kendilerini tam olarak düzeltmemiş olsalar bile, başkalarını düzeltmiş; söz ve vaazlarını doğru bir biçimde ortaya koymuşlardı Bunlar ise Allah'ın yolundan alıkoyuyorlar Birtakım hurafelerle insanları Allah hakkında yanlış düşüncelere sevk ediyorlar Bunu günahlara karşı hiç korkmadan yönelerek ve dünya tutkusuyla yapıyorlar Özellikle vaaz eden süslü elbiseler giyinmiş, kibir ve riyaya kendini kaptırmış bir vaziyette iken, adetâ insanların Allah'ın rahmetinden ümit kesmeleri yönünde vaaz eder

Menkıbe Âlimleri:

Onlardan bir grup ise, zâhidlerin dünyanın kötülenmesine ilişkin söz ve menkıbeleriyle yetinirler Bunları hep aynı tarzda tekrar eder dururlar Onlar bu sözlerin anlamlarını kavramadan ezberler, kürsülerde bunlarla vaaz verirler Bazıları da çarşı pazarda etrafındakilere beraber, insanlara öğütler yağdırırlar Fakat bunlar, bu sözlerin gereğini yapmadıkları halde, sade-- ce söz konusu zâhidlerin sözlerini ezberlemekle Allah tarafından bağışlanıp kurtulacaklarını zannederler Hakikaten bunlar bir öncekilerden daha çok kendilerini aldatmaktadırlar

Rivayet Âlimleri:

Başka bir grup da vakitlerini tamamen hadis öğrenmeye vermişlerdir Çokça hadis rivayeti toplamak ve hadisleri nakledenlerin, Hz Pey-gamber'den (sav) kendi zamanlarına kadar kaç kişi olduklarını araştırmakla meşgul olurlar Kiminin gayesi diyar diyar dolaşıp hadis âlimle-
rinden öğrendiklerini aktararak, "Ben falandan naklediyorum; filan âlimle görüştüm; bende, hiç kimsede olmayan hadis nakil silsileleri var" türünden sözleri söyleyebilmektir
Bunlar kendilerini bir çok açıdan aldatıyorlar: Birincisi, onların kitap hamalı33 gibi olmalarıdır Çünkü onlar, sünneti anlamaya ve mânâlarını düşünmeye hiç gayret sarfetmezler Yaptıkları, sadece hadisleri nakletmekten ibarettir Bunun da kendileri için yeterli olacağını zannederler Nerede?! Bilakis hadisten maksat, onu anlamak ve mânâlarını düşünmektir
Hadis ilminde ilk önce hadisi dinleme, sonra ezber, sonra anlama ve amel etme sonra da onu neşretme gelir Bunlar ise sadece dinle-
33 Bu ifade ile Cuma suresinin şu ayetindeki durumları açıklanan kimselere işaret edilmektedir "Kendilerine Tevrat yükletiyip sonra onu yüklenmeyenlerin hali, kocaman kitaplar taşıyan eşeğin hali gibidir Allah'ın âyetlerini yalanlayan topluluğun misali ne kötüdür! Allah zâlimler topluluğunu hidâyete iletmez" (Cum'a, 62/5


meye kendilerini yöneltmiş fakat, diğer hususları ihmal etmişlerdir Sadece dinlemeye yönelmede hiçbir fayda olmamasına rağmen böyle yapmışlardır Bu zamanda hadisi çocuklar okumaktadır Halbuki onlar gafil olup işin farkında değildirler Bunların hadis öğrendikleri hocalar ise hadisin okunuş ve yazılışında hata yapıp, bunu bilmeyecek kadar gafil olabiliyorlar Bazen-de umursamaz bir durumda onlardan hadis nakledip bunun farkına dahi varamıyorlar Bunların hepsi birer aldanıştır
Hadis dinlemede asıl olan onu Hz Peygamber (sav)'den işitmiş olmaktır O'ndan dinleyen işittiği şekilde hadis ezberler ve yine aynı şekilde rivayet eder Rivayet, ezberden olur; ezberse dinlemeden sonra gerçekleşir Eğer kişi hadisi Resûlullah'tan (sav) işitme durumunda değilse, bunu sahabe ve tabiinden dinler Onlardan duyması böylece, Resûlullah'tan (sav) duyması gibi olur


Meselenin usûlü şudur: Dikkatle dinlemek, hıfzetmek ve hadisin bir harfinde dahi şüphe etmeyecek derecede, ezberlediği gibi rivayet etmek Eğer şüphe ederse onu nakletmesi veya öğretmesi ve böylece hataya sevketmesi caiz değildir
Hadisin hıfzedilmesi iki yolla olur: Birincisi, devamlı tekrar etmek şartıyla kalp ile; ikincisi, dinlediğini yazmak, yazdığını gözden geçirmek ve başkasının ulaşmaması için bunu muhafaza etmek Yazdığını muhafaza etmesi, bunun kimsenin asla elinin ulaşamayacağı özel kitaplığında korunmuş olmasıdır Çocuktan, gafil ve uyuyan birisinden işittiğini yazmak caiz değildir Bu caiz olsaydı, beşikteki çocuktan duyduğunu yazmak da caiz olurdu
Hadis öğrenmenin bir çok şartı vardır Hadisten maksat, onu öğrenmek ve onunla amel etmektir Hadisin de Kur'ân'ın olduğu gibi pek çok manası vardır
Rivayet edildiğine göre, Ebû Süfyan b Ebu Hayr el-Menhî, Zahir b Ahmed es-Serahsî'nin meclisine gider; rivayet edilen ilk hadis şu olur:
"Kişinin, kendisine faydası olmayan şeyleri terkeîmesi, müslümanlığının güzelliğinden-dir'34 Bunun üzerine kalkar ve der ki: "Bu benim için yeterlidir Bunun gereğini tam olarak yerine getireyim, sonra başka bir hadis dinlerim" Diğer insanlar da böyle olmalıdırlar

Sarf-Nahiv Âlimleri:

Başka bir kısım âlimler ise, dilbilgisi, şiir ve dilin ilgi çekici ve anlaşılması zor kısımlarıyla meşgul olmuş, kendilerini bununla aldatmışlardır Bağışlanmış ve bu ümmetin âlimlerinden olduklarını iddia ederler Zira kendilerince dinin ve sünnetin ayakta durması, dilbilgisi ile olmaktadır Onlar ömürlerini dilin ve dilbilgisinin ince-
34 Tirmizî, Zühd, 9; İbn Mâce, Fiten, 12; Mâlik, Muvatta, 2/903; Ahmed, Müsned, 1/201

liklerini araştırmada tüketmişlerdir Bu büyük bir aldanmadır
Arapça'nın Türkçe gibi bir dil olduğunu dü-şünselerdi ve ömrünü Arapça uğrunda tüketmekle, Türkçe, Hintçe ve diğer diller için tüketmekten farklı olmadığını bilirlerdi Arapça'yı diğerlerinden ayıran şey sadece dinin bu dille gelmiş olmasıdır Dilden sadece Kur'an ve Sünnette anlaşılması güç olan garip kelime ve terkipleri bilecek kadarı; dilbilgisinden ise yine Kitap ve Sünnetle ilgili olanı kadarı yeterlidir Fakat bu alanda sonu gelmeyecek derecede derinleşmek gereksiz bir aşırılıktır Bunu yapan ise aldanmıştır

İmam Gazali