Namaz İnsanı Kılar (İsmet Ozel)

Namaz İnsanı Kılar (Ismet Ozel)
Namaz İnsanı Kılar


Âdemoğlunun ne türden bir yaratık olduğuna dair bilgi kendi bedenine yapışık değildir Oysa diğer yaratıkların bedenleri varlıklarını açıklıyor Yer yüzeyi üzerine kendi hakkındaki bilgiyi edinecek konumda bırakılmış yegâne yaratık âdemoğludur Odur bilginin nakline/naklini akledebilen Onun akledebilme özelliği onda “ben insanım” deme eğilimi uyandırıyor İstediği şeyin “kendini insan sayma” oluşu âdemoğlunu sırattan geçiriyor Uğradığı sırat sırat-ı müstakim midir? Bunu nereden bilecek? Eğer saymayı biliyorsa âdemoğlu kendini insan sayabilir Âdemoğlu saymaya bir, iki, üç (veya çok) ilh… diye başlamış ve bu minval üzere saymanın kendini de insan saymaya ulaştıracağı fikrinde sabitleşmişse çoğalttığı sayı kadar yanlışla uğraşacak demektir Çünkü âdemoğlunun bir’den başlatarak saymaya başlaması mümkün değildir Doğru saymayı süreç içinde öğrenme çabası kaderinin en kalın çizgisidir
Bir’in bilgisi âdemoğlunun bedenine yapışık değil Dünyaya gelen insan yavrusu önce bir’le değil; çok’la, üçten fazlasıyla karşılaşır Âdemoğlunun bırakıldığı yerde ne eşyanın, ne de kelimelerin tasnifi vardır Âdemoğlu kovulduğu yerde olduğu gibi, bırakıldığı yerde de tasnif etmeye yeltenmekle muayyen tasnifi öğrenmeye cehd etmek arasında muhayyer bırakılmıştır Eğer kendisine neyin tenbih edildiğine bakılmaksızın ‘insan olmayı tasnife yeltenmenin sağladığı’ kabulüyle hareket edilecekse meşguliyet sahası kesret olacaktır Buna mukabil tayin edilmiş tasnifi öğrenme cehdi ancak vahdet sahasındaki meşguliyetle devam edebilecektir Tembih ancak yerinde bir tembih olduğu takdirde bu ismi alabilir Çok sayıda olanın derhal hak ve batıl, gece ve gündüz, üst ve alt, kuru ve yaş, sıcak ve soğuk, kadın ve erkek şeklinde ikiye indirgenebildiği ve iki’nin ikiliğinin bir’siz hiçbir anlam taşımadığı kabulüyle hareket edildiği zaman sırat kendiliğinden sırat-ı müstakim haline gelir Kendiliğinden; çünkü kesret sahasının gitgide taşra durumuna dönüşmesi kaçınılmazdır Hâlbuki vahdet sahasında meşguliyete devam edilmek isteniyorsa çıkar yol kendilik istikametinde ilerlemekten geçer
Meşguliyet! Oluş kendine bundan daha güzel bir isim bulamazdı İnsanın olduruluşu kâinatın olduruluşundan kopuk değil Oluş olduruluşa gösterilen rızadan başka bir şey değil Kâinat çekilip çevriliyor, bu çekilip çevrilişe (itiraz değil de) iltihak etmenin adına insan olmak deniyor Yerküredeki yaratıklar arasında kâinatın çekilip çevrilişine iltihak etme ehliyeti yalnız insanlara verilmiştir Diğerleri iltihak ederler; ama bu yaptıkları ehliyetlerine dayanmaz İnsanın itiraza gücü yettiği için ehliyetli bir iltihak gücünü de elinde bulundurur İnsan saymayı bilmekle elde ettiği gücü kendini kâinat saymaya vardırıyor Nasıl âlem-i kebir isteyerek kendini çekilip çevrilmeye bırakmışsa âlem-i sagir de kendini çekilip çevrilmeye bırakıyor Bütün şahadet âlemi bir dönüş yaşıyor İnsan ehliyetini bu dönüşe katılmakta kullanıyor Sabah, öğle, ikindi, akşam, yatsı vakitleri bir dönüşün menzilleri, burçları, uğrak yerleri İnsan kıvamını bu menzillerde yoğrularak buluyor Bu menzillerde yoğrulmamak demek insan olarak kıvamını kaybetmek demektir İnsana insanlık kıvamını günde beş vakit namaz verir İnsan namazda ise kendini kılınmaya bırakmış, kendi kılınmaya bırakıldığı rızasına kavuşmuş olur Teheccüd namazı insan kılınma bilincinin en arıtılmış durumunu yansıtır
İstek şudur: İnsan kılınayım İnsan kılınmak isteyen kim? Bu soru sorulduğunda insan kılınma bilincinin doğduğu, doğmasına elverişli olan bir mekânın bulunması gerektiğini anlıyoruz İnsan kılnma bilinci hangi mekânda doğar? Bu sorunun cevabı aptes almakla verilir Aptes su ile alınır diyorsak teyemmümün aptesi ne kadar açıkladığını ayrıca fikretmek, ayrıca düşünmek gerektiğini de kabul ediyoruz demektir Su ile alınan aptes beşeriyete mensubiyet dolayısıyla bedene ilişen iftiharın reddi ve bedenin insaniyete kavuşma talebinin beyanıdır Daha doğrusu beşeriyetin canlılar âlemine bir tür kör-kütük mensubiyeti dolayısıyla hâsıl olan biçimsizlikten kurtulma eylemidir Aptes alınmak suretiyle varlığa ilişkin algılanabilir sınırların belirlenmesi çabası gösterilir
Önce eller yıkanır Uzuvlar arasında kibre vesile olmaya en çok ellerin müsait oluşu ellerin önce yıkanmasının sebebidir İnsan yapısı dedikleri hemen her şeyden eller sorumludur Elden gelen yapılır El marifetiyle yapılır Yapmak en çok elin sebep olduğu bir şeydir Üstelik bedenin uzuvları arasında kendi kendini yıkayabilme yeterliği gösterebilenler ancak ellerdir Ellerin istiğnasından korkulur Eller hubris yolunu açar İnsan insanlığın kuyusunu elleriyle kazar
Aptes almanın bir sonraki aşamasında ağza su verilir Ağzın sınırlandırılması pek mühimdir Kâinatın tahribine kolaylıkla açılabilecek olan ağız ve ağızlardır çünkü Felaketlerin çabuklaşması, afetlerin şiddetlenmesi ağızla, ağızdan gerçekleşir Ağızdan ağıza yayılan korku vericidir Ağız yıkıcılığın, ifsat etmenin bahane bulduğu mekândır Ağzı olumluluğa ve üstünlüğe uygun kılmak için yapılacak işler mutlaka ağır zahmet ve sıkı intizam gerektirir Aptes alınırken ağza su verilmesi çekilen zahmete ve hissedilen intizama dair bir yemin gibidir
Buruna su verilir Böylelikle burnun dış cephe itibariyle yalıtkan ve beşeri karaktere yuvalanmış bulunan tahakküm fikrini destekleyen özelliği asgariye indirilmiş ve iç çeper yoklanarak burun aracılığıyla ulaşılabilen hassasiyetlere daha geniş alan açılmış olur Süfliliğin bastırılmasının kolaylaştırılmasına ve ulviliğin genişlemesine fırsat verilmesine işaret eder
Yüz yıkanır Aptes alırken yüz yıkama herhangi bir yüz yıkama değildir Gerek uykudan uyanıp yıkanan yüz gerekse ağladıktan sonra yıkanan yüz fayda veriyorsa bedenin beşerilikte çakılıp kalmasına yardımcı olduğundan fayda yeriyordur Sırası geldiği için aptes alınırken yüz yıkanır Diğer yüz yıkamalardan farklı olarak bu sefer beşeri vasıflar yüzünden kazanılmış bir yüz terk edilir Yüzün çevrilmeye, yüzün kendini çevirmesine değer niteliği ortaya çıkarılmak istenir Bakılabilir bir yüz olmaya çabalamaktan ziyade bakılmak istenen bir yüze itibar edildiğinin kararına cevaz verilir Aptes alınırken yıkanan yüz riyadan mutlak manada sakınmayı vadeden yüzdür
Kollar dirseklere kadar yıkanır Dirseklere kadar O eklem yerleri çıkar ilişkileriyle örülü beşer hayatının dalaverelerine bulaşma yatkınlığıyla anılır Aptes alınırken kolların dirseklere kadar yıkanışı dalaveresiz bir dirsek temasının teminine imkân hazırlar Beşer toplulukları içinde bulunmakla gelen duyarsızlık sıyrılıp bırakılır Kollar dirseklere kadar yıkanır Bir yandan benlik arayışı hızlandırılır; ama bir yandan da bireylik duygusunun bağımsızlık demek olmadığı gösterilmiş olunur Eller ne kadar işleyişe ve yapışa medar ise kollar da o kadar irtibata medardır Kolların dirseklere kadar yıkanmasıyla birlikte bütünleşmeye hazırlanmanın desteklenmesinin, bütünleşmenin tasdik edilmesinin işareti verilir
Başa mesh edilir Suyun elle başa değdirilmesi boyutlara verilen öneme ilişkindir Beşer ortamında başa atfedilen manaların hepsi namaz hazırlığına indirgenir Yaratılmış olana mahsus eylem sınırının yaratılışla tayin edilen boyut ve boyutlara müdahaleye kadar uzanmadığının ifadesine başa mesh etmek suretiyle varılmış olur
Kulakların arkasına ve boyna mesh edilir Bu hareketler varolan şeylerin varlığını anlayabilmek için onların süreçlerle bağına dikkat edilmesi gereğini temsil eder Süreçlerin tabi olduğu nispette sunî olabileceği hesaba katılır ve itibara alınır
Nihayet ayaklar yıkanır Ayaklar hem yerden yalıtmayı sağlamak hem de başa mesh edilme vakıasını tamama erdirmek için yıkanır Namazı eda etmeye hazır olmak için hem yerle (arzla) beşeri amaçlar doğrultusundaki bağlantıyı kesmek, hem de boyutlara verilen önemi tebarüz ettirmek lazımdır
Sonuç olarak şunu söylemek gereklidir ki her kim aptes almışsa bununla dünyadaki varlığı hangi bakımdan hesaba katılacak olursa olsun o varlığın belli sınırlar içinde kalması gereğini vurgulamış, dünyada işgal edilen yerin anlamca tutarlılığının bir ihtiyaç olduğu görüşünü benimsemiş ve bir cihaz olmanın eşiğine varmıştır Aptes almak varlık alanının bir uyumsuzluk alanı olmadığının kanıtlanmasıdır Aptes alan saçmayı geride bırakmış ve giderek saçmayı savmıştır Artık namaz onu kılacak, çalışan bir cihaz şekline sokacaktır
Cihaz; ama bir makine mi? Hiç de değil Eğer şeklini namazın verdiği cihaz bir makine olsaydı aptes almadan da namaza durulabilirdi Çünkü makine, çalıştıkça üstün nitelik kazanan bir şey değildir Hâlbuki namaz insanı kılar Namazın insanı kılması alınan aptes sayesinde olur Namazı eda edebilmek için aptesli olmak, aptes almış olmak lazımdır; Çünkü namazın neyi insan kıldığı belirlenmiş olmalıdır Hem tabiî hem de sunî, dolayısıyla da bu ikisinin mezc edilmesiyle ulaşılan beşerî vasıflarını geriletmeyi göze alamamış birinin insan kılınması eşyanın tabiatına aykırıdır
İftitah tekbiriyle namaza durulur Namaza durmak meyveye durmak gibidir Namaza durmanın bir başka söylenişine de namazda “olmak” denildiğine göre olmanın neden olgunlaşmaya vardığı hayret konusu olmaz
Namaza duranın yöneldiği aşkın bir mekân vardır Bu mekânın adı Kâbe’dir Kâbe kalp şeklindedir Yeryüzünün hangi bucağında olursa olsun namaza duranlar Kâbe’ye yönelir Zihninizde canlandırabilirseniz namaz dolayısıyla hangi türden bir topluluğun, ne mahiyette bir topluluğun ortaya çıktığının resmine ulaşabilirsiniz Yirmi dört saatin her dakikası, her saniyesi namaz vaktidir Yani namaz kılanlar sebebiyle nefes alıp verdiğimiz her anda hem kalpler Kalbi karşılar, hem Kalp kalpleri karşılar Kalp kalbe karşıdır Kalpler kalplere karşıdır
İftitah tekbirinden sonra ellerini göbeği üzerinde bağlayanlar vardır Ellerini göğsü üzerine kavuşturanlar vardır Ellerini yana sarkıtanlar vardır Hangi biçimde olursa olsun kıyamda duruş yeni bağı kuvvetlendirmek için eski bağın zayıflatıldığının göstergesidir Erkekler beşerî doğumlarının bedenlerinde kalan izini kapatırlar Kadınlar doğurdukları veya doğuracakları beşere besin sağlayan uzuvlarını setr ederler Ellerini hiç bağlamayanlar bütün bedenlerini yeni bağa tahsis ettiklerini belli eden bir duruşla aynı ifadeye katılır Kıyamdakilerin ellerinin durduğu yer değişik olsa da hepsinin bakışlarının çevrildiği yer aynıdır Gözlerini namazda olmanın hedefi neyse ondan ayırmazlar Namazda olmaya kullukla doğan neşeyi kulluktan doğan sorumlulukla birleştirmek denilmesi mümkündür İki hasletin birleşmesi sebebiyle kıyamda devrilmeyecekmiş gibi ve bilakis devrilecekmiş gibi durulur Kıyam sırasında Kuran-ı Kerim’in anası olarak anılan Fatiha Suresi okunur Böylelikle sadece beşere insan olma aşısı ulaşmış olmakla kalmaz, bir de insanlıkta kökleşme yeri sağlanmış olur
Devrilen, devrilmesine ahdedilen unsuru hakikatin üstünü örtmeyi kendine iş edinen olarak teşhis edebiliriz Namazı eda edende devirme düşüncesi öyle ağır basar ki kendinde beşer vasfı mahiyetinde duran ne varsa ve ondan ne kadar varsa dik durmasına meydan vermez İnsanlaşma özlemi beşeriyetin belini büker Buna rükû denilir Rükûa varan rahmetli olmakla rahmeti taşımak arasındaki rabıtanın farkına varır Beşerden insana doğru seyreden “baş” rükûa varmışken bir “bulut” gibi yükselip secdeye “yağar”
Secde hali Yaratan’ın hediyesi karşısında yaratılanın memnuniyete gark olduğunun ifadesidir Yaratılmış olanın haşyeti Yaratan’ın elinde olmaktan duyulan emniyete rabt olur Her şeyin yerli yerinde olduğu anlaşılmıştır Bu, her şeyi yerine koyanın yanılmazlığı yüzünden böyledir Secde eden alnını ve burnunu yere değdirir Secde eden eğer tabiatın bir parçası olduğu için kendinde hangi türden olursa olsun bir muhtariyet bulunduğu vehmine katılmışsa alnını yere koymak, alnını yerle bir etmek suretiyle bu vehmin boşluğunu beyan eder Secde eden kendine tarihten devralınmış bir muhtariyetin yakıştırılmasından hoşlanıyor idiyse burnunu yere koymak, burnuna darbe indirilmesine ses çıkaramamak suretiyle bütün iddialarını geri alır
Tehyiât beşerin “artık” insanlıkta oturmuş halidir İnsan, Müslüman, mümin tehyiâtta iken sağ ayağının başparmağı kıbleyi gösterir Tehyiâttaki insanı şahadet âlemiyle mânâ âlemi arasındaki kendi yeri hakkında bir fikir sahibi olmanın mahzunluğu Kaplar Beşerden biri iken namaz tarafından insan kılınmış olmanın vakarı içindedir Mahzun ve vakur iki omzundaki meleklere selâm verir

(ISMET OZEL)