Piri Reis'in Haritaları

erhangi bir seyahatte, harita, kroki veya bir çizimin ne kadar kolaylık sağladığının çoğu zaman farkında olmayız Bugün çok ucuza satın aldığımız bir dünya haritasını, hayalen 500 yıl öncesine giderek belli bir bedel karşılığında satmak istesek, haritanın ehemmiyetini kavramış ve ona ihtiyacı olan Piri Reis gibi kişilerin ne kadar altın vereceğini tahmin edebilirsiniz Bugün kolay bir şekilde uydu ve digital teknolojilerle hazırlanan haritaların, yüzyıllar önce nasıl çizilebildiği hususunda fikir yürütmektense, haritacılık tarihinde önemli bir yeri olan Piri Reis'in çalışmalarına bir göz atalım isterseniz

Piri Reis, on altıncı yüzyılda yaşayan büyük bir denizci, coğrafyacı ve haritacıdır Hâlâ bilinmeyen birçok yönü olan bu denizci, edindiği tecrübe ve bilgileri, gezip gördüğü yerleri, yabancı kaynaklardan da istifade ederek, tarihî ve coğrafî özellikleriyle birlikte 1513'te Kitab-ı Bahriye isimli eserinde toplamış, deniz ve karaların haritalarını çizmiştir Kitab-ı Bahriye'de denizcilikle ilgili bütün bilgilerin toplandığı başlangıç bölümünde, genel açıklamalardan sonra Ege ve Akdeniz adaları tanıtılarak denizle ilgili bilgi ve tecrübelerin önemi vurgulanmaktadır Bu bölümde rüzgâr çeşitleri, pusula ve haritanın tanıtılmasından sonra deniz ve karaların oranları verilmektedir Portekizlilerin denizcilikteki keşifleri, Çin Denizi, Hint Okyanusu, Akdeniz ve Ege'deki rüzgârlar, Basra Körfezi, Atlas Okyanusu etraflı biçimde anlatılmakta, ayrıca denizlerde yaşayan çeşitli canlılardan ayrıntılı bir şekilde bahsedilmektedir

Haritaların açıklamalı olarak yer aldığı bölüm ise, Çanakkale Boğazı'ndan başlayıp; Ege Denizi kıyı ve adaları, Adriyatik Denizi, Batı İtalya, Güney Fransa, Doğu İspanya, Kuzey Afrika, Filistin, Suriye, Kıbrıs ve Anadolu kıyıları ile çevrelerindeki adalarla ilgili tarihî ve coğrafî bilgiler verilerek son bulur

Topkapı Sarayı'nın düzenlenmesi esnasında Millî Müzeler Müdürü Halil Edhem Bey tarafından bulunan ve bugüne kadar hakkında çok sayıda yazı yazılmış olan haritalardan, 1513'te çizdiği ilkinde Piri Reis, Kristof Kolomb'a ait Amerika haritasından, Portekiz ve Arap haritalarından; çoğu kendi çağına ait, birçok ünlü haritadan faydalandığını belirtir Bugün haritanın elde kalan parçasında, Avrupa ve Afrika'nın batı kıyılarıyla Atlas Okyanusu, Antil Adaları, Orta ve Güney Amerika gösterilmektedir

Piri Reis'in 1528'de çizdiği ikinci haritasından günümüze kadar gelen parça ise, büyük bir dünya haritasının kuzeybatı köşesi olup, Atlas Okyanusu'nun kuzeyini, Kuzey ve Orta Amerika'nın yeni keşfedilmiş kıyılarını, ayrıca Grönland'dan Florida'ya uzanan kıyı şeridini ihtiva eder Adalar ve kıyılar, son keşiflere dayalı olarak daha doğru çizilmiştir Keşfedilmemiş yerler ise, beyaz bırakılarak çizilememiştir İlk haritaya göre daha büyük ölçekli ve gelişmiş olan ikinci harita, teknik olarak da o dönemin en ileri ve mükemmel harita örneğidir On yedinci yüzyılda yapılmış olan J Schoener ve Münster'in dünya haritalarından çok daha sağlıklıdır

Piri Reis'in çizmiş olduğu haritalarla ilgili Batı'da yapılan araştırmaların ilki, 1952'de gerçekleştirildi Amerikalı harita uzmanı Mallery tarafından yapılan bu araştırmada şaşırtıcı bir sonuçla karşılaşıldı: Kitab-ı Bahriye'deki Akdeniz haritasındaki teferruat doğruydu fakat yerinde değildi Sanki haritayı çizen, dünyanın yuvarlak olduğunu biliyordu O dönem için bunun imkânsız olduğunu düşünen araştırmacı, bu defa Amerikan Deniz Kuvvetleri Hidrografi Bölümü'ne başvurdu Haritalar burada küre geometrisine göre yapılmış son dünya haritalarıyla karşılaştırıldı ve tamamıyla doğru çıktı Üstelik bu bilgi, sadece Akdeniz için değil, Kuzey ve Güney Amerika için de doğruydu Bir başka deyişle, Piri Reis dünyanın yuvarlak olmasının yanında, küre şeklinde olduğunu da biliyordu Çünkü haritalar küre geometrisine uygun olarak çizilmişti Harita uzmanı Linehan'ın bu tespitleri, 16 yüzyılda bu doğrulukta bir dünya haritasının nasıl çizilebildiği konusunda yürütülen araştırmaları daha da sırlı hâle getirdi Çünkü, hem Amerika kıyıları, hem de Kanada'daki göl ve dağlar bütünüyle doğru çizilmişti Bunun üzerine 1956'da Georgetown Üniversitesi Piri Reis'in haritacılığı üzerine bir açık oturum düzenledi Toplantıya bu defa, önsözü daha önce Einstein tarafından kaleme alınmış olan "Yeryüzünün Kayan Kabuğu" adlı incelemenin yazarı Prof Charles Hapgood ve matematikçi Richard Strachan gibi dönemin ünlü harita uzmanları da katıldı Bu iki bilim adamı, söz konusu haritaları daha sonraki yıllarda uydularla çekilen yeryüzü resimleriyle tekrar karşılaştırınca daha şaşırtıcı bir neticeye vardılar: 16 yüzyılda çizilen haritalarla 20 yüzyıl uydu fotoğrafları birbirini tutuyordu

Bu ölçüde tevafuk, konuyla ilgili olanları şaşırtmaya devam etmekte ve şu soruları sordurmaktadır: O dönemin imkân ve teknikleriyle bu bilgiler nasıl elde edilmiş, gözlemler nasıl gerçekleştirilmişti? Amerika'ya bizzat gitmediği tahmin edilen Piri Reis, bu bilgileri nasıl ve üstelik bu kadar doğru şekilde kâğıda dökebilmişti? Bu sorular, Piri Reis'in de faydalandığını belirttiği önceki haritaların varlığını göz önünde tutarak, tarihte büyük uygarlıkların olup-olmadığını akıllara getirmiştir

Piri Reis'in dünya haritasını yapmış olduğu dönem, Osmanlı devletinin en geniş topraklara sahip olduğu zaman dilimidir Bu da Osmanlıların başarılarının tesadüfî veya askerî güçle gerçekleşmediğini, dönemin ilim adamlarından da istifade edildiğini göstermektedir

Bu noktada, Piri Reis'in Osmanlı'da gördüğü saygı ile, 17 yüzyıl'da İtalya'da yaşayan Galile'nin yaşadıkları karşılaştırıldığında, iki medeniyetin bilgiye ve yeniliklere bakış açılarındaki farklılık görülecektir Galile, Ay ve Güneş'in hareketlerini inceleyerek, Dünya’nın yuvarlak olduğunu ve Güneş'in etrafında döndüğünü tespit etmişti Ancak, bu çalışmalarını ihtiva eden kitabı, kilisenin fikirleriyle ters düşünce, engizisyona çıkarılmıştı Galile, görüşlerinin yanlış olduğunu kerhen kabul etmişti Mahkemede, bu kabulüyle ölümden kurtulmuş; ama, engizisyon gözetiminde evinde yaşamasına izin verilmişti Batı'da durum böyle iken, yüz yıl önce Osmanlılar'da Piri Reis, doğru olarak çizdiği dünya haritasını, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman'a takdim etmiş ve mükâfatlandırılmıştı

-----------------------------------------------------------------------------

PİRİ REİS KİMDİR

Asıl adı Muhiddin Piri olan Piri Reis, tahminen 1465-1470 yıllarında Gelibolu'da doğmuştur Karamanlı Hacı Ali Mehmed'in oğlu olan Muhiddin Piri, meşhur Osmanlı denizcisi Kemal Reis'in yeğenidir

Piri Reis Akdeniz'de 1481 yılından itibaren, bağımsız olarak dolaşan amcasının yanında denize açıldı 1487'de onunla İspanya'da zor durumda bulunan Müslümanların yardımına gitti 1493 yılına kadar ise Sicilya, Sardunya, Korsika adalarına ve Fransa'nın güney kıyılarına yapılan akınlara katıldı Bu tarihlerde, bir dünya devleti haline gelen Osmanlı, denizlerde de hâkimiyet kurarak Akdeniz'i bir Türk gölü hâline getirmişti Piri Reis, denizcilik faaliyetlerini daha faydalı kılmak maksadıyla amcasıyla Osmanlı Devleti'nin hizmetine girdi 1499-1502 yıllarında meydana gelen Osmanlı-Venedik savaşlarında bir savaş gemisinde kaptanlık yaptı 1511'de amcasının vefatıyla bir süre Gelibolu'ya çekilen Piri Reis, burada Kitab-ı Bahriye adlı eseri üzerinde çalışmaya başladı 1513'te ise denizcilikte edindiği tecrübe ve bilgilerini aktarabilmek için, ilk dünya haritasını çizdi
1516'da yapılan Mısır Seferi’ne Osmanlı donanmasında kaptan olarak katılan Piri Reis, 1517'de tamamladığı ilk haritasını, Yavuz Sultan Selim'e sundu 1522'de ise Rodos Seferi'ne katıldı 1524'te Sadrazam Makbul İbrahim Paşayı Mısır'a götüren gemiye kılavuzluk ettiği sırada, kendisiyle ilgilenen sadrazamın yardımıyla tamamladığı Kitab-ı Bahriye'yi, Kanuni Sultan Süleyman'a sundu 1528'de daha da geliştirerek çizdiği ikinci haritasını da padişaha takdim etti Bu tarihten sonra Piri Reis, güney denizlerinde görev yaptı Aden'in (Yemen) Portekizlilerin eline geçmesi üzerine, Süveyş'teki Osmanlı donanmasına kaptan tayin edildi ve 1548'de Aden'i geri aldı Piri Reis'in 1554'te Kahire'de hayat yolculuğu son buldu Ruhu şâd, mekânı cennet olsun