Mahabad Cumhuriyeti

Komarî Mehabad - Mabahad Cumhuriyeti Tarihi - Mabahad Cumhuriyeti Yönetimi





كوماری مهاباد

Bayrak

Milli Marş

Ey Rekip

konumu

Başkent Mahabad

Resmi dili Kürtçe

Dini Müslümanlık

Yönetim Cumhuriyet

Cumhurbaşkanı Kadı Muhammed

Başbakan Hacı Baba Şeyh

Tarih

- Kuruluş tarihi 1946

- Yıkılış tarihi 1947

Yüzölçüm

- 1946 37437 km² (14455 sq mi)

Para Birimi İran riyali


Mahabad Cumhuriyeti (Kürtçe: كوماری مهاباد; Komarî Mehabad ya da كومار کوردستانه مهاباد; Komara Kurdistana Mehabadê, Farsça: جمهوری مهاباد Jomhuri-e Mahābād), Ocak 1946'da Sovyetler Birliği'nin desteğiyle kurulan ve Sovyetler Birliği'nin çekilişiyle aynı yıl içinde yıkılan, Birleşmiş Milletler tarafından tanınmamış Kürt devleti


Bu cumhuriyette, 13 bakanın bulunduğu bir yönetim kurulu oluşturuldu Devlet başkanı Kadı Muhammed idi Bu cumhuriyet Senendec, Uşnu ve Miyandoab şehirlerini kapsadığı gibi başkenti Mahabad'dı

Tarihçe


KOMELA


KOMELA


II Dünya Savaşı sırasında Temmuz 1941'de Büyük Britanya ve Sovyetler Birliği İran'ın işgali konusunda anlaştı İngilizler güneyden, Sovyetler ise kuzeyden saldırarak İran'ı ikiye bölerek işgal etti Sovyetler işgal ettiği bölgelerden Azerbaycan eyaletlerinde iki cumhuriyet kurduracaktı


16 Ağustos 1943'te KOMELA (Komeleyê Jinêweyê Kurdistan / Kürdistan Diriliş Topluluğu) kuruldu ve Mart 1944'te Hawî cemiyetiyle yardımlaşma anlaşmasına imzaladı Ağustos 1944'te Dinbanbar Dağı'nda Üçlü Sınır Anlaşma (Peymare Sêsinor)'nın imzalanmasıyla diğer ülkelerde bulunan Kürtler ile işbirliğini sağlamaya çalıştı


Eylül 1945'te daha önce 1930'da Oramar İsyanı (Dağlıca/Hakkâri)'ndan sonra Kasım 1931'de Kuzey Irak'ta ayaklanan Şeyh Ahmed Barzani (Şêx Ehmed Barzanî) ve kardeşi Molla Mustafa Barzani (Mela Mistefa Barzanî) de katıldı


Mahabad Cumhuriyeti'nin askerinin temeli Hereki ve Şıkak aşiretlerinden oluşturuluyordu Ekim 1945'te KOMELA, adını İran Kürdistan Demokrat Partisi (KPD-İ) olarak değiştirdi

Kuruluş


Kasım 1945'te Sovyetlerin teşvik ve desteğiyle İran'da önce Azerbaycan Milli Hükûmeti kuruldu Sovyetler KPD-İ'ye de 1200 tüfek gönderdi 22 Ocak 1946'ta Mahabad'da Çarçıra Meydanı'nda Mehabad Cumhuriyeti'nin kuruluşu ilan edildi Sovyetler Şubat 1946'ta 5000 tüfek gönderdi

Kürt-Azeri ilişkisi


3 Mayıs 1946'ta Mahabad Cumhuriyeti ile Azerbaycan Milli Hükûmeti arasında bir anlaşma imzalandı Bu anlaşmaya göre:


1 İki tarafın topraklarından her birine, tarafların her birinin temsilciler gönderilecek,

2 Kürtlerin çoğunlukta olduğu Azerbaycan topraklarında, Kürt yönetimi temsilcileri, Azerilerin çoğunlukta olduğu Kürt topraklarında ise Azeriler arasında temsilciler bulunduracak,

3 İki hükûmet, ekonomik sorunlarla uğraşacak olan bir Birleşik Ekonomi Komitesi oluşturacak

4 Gerekli olduğu zaman karşıklı askerî yardım yapılacak

5 İran hükûmetiyle her türlü görüşmeler, iki hükûmetin onayı aldıktan sorna yürütülecek

6 Azerbaycan hükûmeti, kendi topraklarında yaşayan Kürtler için eğitim alanında girişimler örgütlemek amacıyla gerekli olan önlemleri almayı üstlendi Kürt hükûmeti de kendi tarafından, İran Kürdistan topraklarında yaşayan Azerbaycanlılar için aynı girişimleri gerçekleştirme vaadinde bulundu

7 İki halk arasında tarihi içinde yerleşmiş olan dostluk ve işbirliği ilişkilerini bozma denemesinde bulunan ya da, onların ulusal birliğine el uzatan, kim olursa olsun, iki halk tarafından cezalandırılacaktır


Çöküş


Ancak Sovyetler 9 Mayıs'ta İran topraklarından çekilince 17 Aralık'ta İran ordusu Mahabad'ı işgal ederek Mahabad Cumhuriyeti'ni yıktı 31 Mart 1947'de Cumhurbaşkanı Kadı Muhammed, Başbakan Hacı Baba Şeyh ve Savunma Bakanı Muhammed Hüseyin Han Seyfi Kadı, Cumhuriyetinin kurulduğu yer olan Çarçıra Meydanı'nda asılarak idam edildi


Cumhuriyete katılmış olan Barzan aşireti Nisan 1947'de Kuzey Irak'a Barzan'a döndü Irak hükumeti Şeyh Ahmed Barzani'yi yakalayarak hapsetti ve işbirlikçi suçlamasıyla Irak ordusundan dört subayı idam etti Mustafa Barzani|Molla Mustafa Barzani ise Barzan bölgesinden kaçarak Aras Nehrine ulaştıktan sonra Sovyetler Birliği'ne iltica ederek Bakü'ye gitti


Bu cumhuriyetin millî marşı, Koye (Köysancak) doğumlu şair Dildar (Yunus Rauf)'ın 1938'de hapisteyken Sorani lehçesiyle yazdığı Ey Reqîb (Ey Rekip) idi

Hükümeti oluşturan bakanlar


* Cumhurbaşkanı (Serokê Komara Mehabadê): Kadı Muhammed (Qazî Mihemed)

* Başbakan (Serokwezîr): Hacı Baba Şeyh (Hacî Babe Şêx)

* Savunma Bakanı ve Ordu Başkomutanı (Wezîrî Ceng û Parastin û Hevkarê serokkomar): Muhammed Hüseyin Seyfi Kadı (Mihemed Husên Xanî Sêyfî Qazî)

* Propaganda Bakanı (Wezîrê Propaxande): Sıdık Haydaranî (Sidîq Heyderî)

* Eğitim ve Kültür Bakanı (Wezîrê Perwerde û Hinkariyê): Menaf Kerimî (Menaf Karîmî)

* İçişleri Bakanı (Wezirê Karê hundurin): Muhammed Emin Müinî (Mihemed Emîn Mu'înî)[kaynak belirtilmeli]

* Sağlık Bakanı (Wezîrê Tendurustiyê): Sayit Muhammed Eyüban (Seyid Mihemed Eyûbyan)

* Sanai Bakanı (Wzîrê Aborî): Mirza Ahmed İlahi (Ehmed Îlahî)

* Çalışma Bakanı (Wezîrê Kar): Halil Hüsrevî (Xelîl Xusrewî)

* Post ve Telegraf Bakanı (Wezîrê Post û Telegiraf): Kerim Ahmedyan (Kerîm Ehmedyan)

* Ticaret Bakanı (Wezîrê Bazirganiyê): Hacı Mustafa Daufî (Hacî Mistefa Dawudî)

* Adalet Bakanı (Wezîrê Dadperweriyê): Molla Hasan Mecidî (Mela Husên Mecdî)

* Tarım Bakanı (Wezîrê Kiştûkal): Muhammed[kaynak belirtilmeli] Valizade (Mihemed Welîzade)

* Dışişleri Bakanı (Wezîrê Tegbîr û Meşweret Pêkirînê): Hacı Abdürrahman İlhanîzade (Hacî Ebdulrehman Îlxanîzade)

* Ulaştırma Bakanı (Wezîrê Rê û Ban): İsmail İlhanîzade (Îsmaîl Îlxanîzade)