Motor Sinir Liflerindeki Sır

* Avrupa ile Amerika arasında iletişimi sağlayan ve içinde binlerce fiber optik kablo bulunan ana kablonun kesildiğini,daha sonra bu ana kablonun kesilen iki ucundaki dış plâstik muhafazaların bir araya getirilerek uzmanlarınca dikildiğini ve başka bir işlem yapılmadığını, buna rağmen o binlerce fiber optik kablonun karşı tarafta eşini bulup onunla kaynaştığını düşünelim Bu durum düşünen insanlara ne kadar çok şey anlatır Bundan daha mükemmel bir sistemin bizlere bahsedildiğinden ne kadar haberdarız? * Çevre sinirlerinin iyileşmesinde, insanı hayrete düşüren reaksiyonlar
* Kesilen hareket liflerinin tedavi aşamasında esterini bulmasındaki mükemmellik,

En güzel şekilde yaratılmış olan insan, en girift sisteme sahip varlıklardan biridir Beden-nefis ve ruh olarak üç farklı tabakadan meydana gelen insanın bedeni de, bir saray ve şehir hükmünde yaratılmıştır



Sekil 1: Sinir kesilmesinden hemen sonra hareket lifleri, beşiğin karşı tarafında kalan hem duyu, hem de hareket liflerine doğru, sanki rastgele, büyümeye başlar

Fakat aslında böyle değildir Üçüncü hafÂtadan sonra karşı taraftaki duyu dallarına yanlış bir şekilde giden hareket dalları, ilâhî bir emirle budanır ve büyümeleri durdurulur Böylece hareket sinir uyarıyla birleşen -diğer taraftaki esine karşılık gelen- hareket liflerinin büyümeleri sürdürülerek, bu lifler hedef organlara ulaştırılır

İç içe geçmiş sistemlerin bir arada ahenkli şekilde işletildiği vücutta sinir sistemine, bütün diğer sistemlerin faaliyetlerini kontrol ve düzenleme görevi verilmiştir Vücuttaki yerleşimi açısından sinir sistemi, beyin ve omurilikten ibaret merkezî sinir sistemi ve bütün organlara dağılan çevreyi kuşatan (çevre) sinir sistemi şeklinde iki ana bölüme ayrılır

Çevreye ait sinirler, omurilikten çıkarak vücudun her tarafına dağılır Çevre sinirlerinin bir tanesinin içinde milyonlarca sinir lifi (akson) mevcuttur Çevre sinirlerinin bazıları hareketle ilgili (motor sinir) olup, kaslarımızın çalışmasına vesile olur Bazıları, vücudun her tarafından alınan duyuları beyne taşımakla vazifeli olup, duyu sinir lifleri olarak tarif edilir Meselâ dokunma, basınç, ağrı, sıcak-soğuk ve deri ile alakalı diğer uyarılar, duyu sinir lifleriyle beyne taşınır

Çevre sinirlerinin iyileşmesi, aklı hayrete düşüren, esrarengiz reaksiyonların gerçekleştiği biyolojik bir hâdisedir Çevre sinirleri, herhangi bir yaralanma veya darbe neticesinde bütünlüklerini kaybedebilir, hatta kopabilir Sinir hücresinin genetik programına yerleştirilen olağanüstü tamir ve iyileşme potansiyeli, gecikmeden yapılan uygun cerrahî müdahale ile tetiklenebilirse, sinirlerin eski sağlıklı durumlarına geri dönüş ihtimali artmaktadır

Ancak çevre sinir liflerinin bir kısmının duyu, bir kısmının da hareket siniri olması, bu iyileşme hâdisesini girift hâle getirmektedir Bir sinirin kesilmesi durumunda arızasız bir iyileşmenin elde edilebilmesi için, kesilen noktanın her iki tarafında kalan kopuk motor ve duyu liflerinin karşılıklı olarak bir araya getirilmesi (duyu ile duyunun, hareket ile hareket sinir uçlarının buluşturulması), iyileşme açısından mecburidir



Şekil 3: Kesi hatlının gerisinden karşı tarafına doğru çevre siniri kendini Yenilemeye çalışırken, karşı taraftaki bütün sinir uçlarına yeni hareket filizleri gönderilmektedir

Karşı tarafta ise, ancak doğru "tanımlama moleküllerine'' sahip sinir uçlarında bu hâdise devam ermekle ve motor filiz uzamasını sürdürebilmektedir Duyu uçlarında uygun karşılığını bulamayan motor filizlet ise, budanmakta ve ileriye doğru uzama işlemi sonu ermekledir

bir şekilde giden hareket dalları, kesilmenin üçüncü haftasından sonra âdeta budanarak büyümesi durdurulmaktadır Ancak doğru hareket lifleriyle birleşerek adeta eşini bulan hareket lifleri, büyümelerini sürdürmekte ve hedef organlara ulaşabilmektedir Böylece muhtemel hatalı bir bağlantının oluşması ve yanlış mesaj gönderilme ihtimali, önlenmiş olmaktadır

Burada mesaj taşıyıcı kanalları doğru şekilde birbirine tekrar bağlama, temel olarak sebepler diliyle şu şekilde izah edilmektedir Kesilen bölgenin karşı tarafındaki duyu liflerinin dış kılıfında bulunmayan ancak hareket liflerinde bulunan ihtisas sahibi “tanıyıcı kimlik molekülleri”nin varlığı, hareket liflerinin hedef organa doğru büyümesinde veya budanmasında vazifeli anahtar yapıdır

Buna örnek olarak L2 carbohydrate verilebilir L2 carbohydrate duyu liflerinde nâdiren bulunurken, hareket liflerinin dış kılıfını oluşturan schwann hücrelerinden hususî bir ölçü ve mekanizma ile salınmaktadır

Çocuk felcinde iyileşme
Çocuk felci bir virüsün sebep olduğu ve sinirlerin harabiyetiyle neticelenen ciddi bir hastalıktır Bu hastalıkta kaslara giden hareketi sağlamada vazifeli motor sinirler öldüklerinden, ilgili kaslarda felç ortaya çıkar Ancak felcin sebebi, kas liflerinin değil, sinir liflerinin ölmesidir Çocuk felcinde, sinir kopmalarında ortaya çıkan hârikulâde iyileşmenin bir benzeri görülmektedir

Sağlam kalan sinir liflerinin etrafına yeni dallar gelmekte hareket sinirleri ölü, felç olmuş kas lifleri ile bağlantılar teşkil etmekte ve bunların yeniden çalışmasına vesile olmaktadır Ancak bu işlem epeyce zaman almaktadır Bundan dolayı, felçli kasların yeniden sinirlerle donatılıncaya kadar ölmelerinin engellenmesi gereklidir Bunun için de bu felçli kasların, dışardan elektrik uyarılarıyla veya masajla hareketi temin edilmeli ve ilgili organların canlı tutulması sağlanmalıdır

Bu tür bir iyileşme olmasına rağmen geçen süre içinde yardım edilerek kasları çalıştırılmamış felçliler, hassas hareketleri yine de yapamamaktadır Bunun sebebi, hareket sinir lifinin çalıştırdığı kas lifi sayısının sağlıklı kişilerdekine kıyasla oldukça artmış olmasıdır Zîrâ sağlam sinirler, hem doğuştan kendilerine verilmiş olan kas liflerini, hem de çocuk felcinden ölmüş sinir liflerinin uyarması gereken kas liflerini çalıştırmak mecburiyetinde kaldıklarından, hassas hareketleri gerçekleştirme kapasiteleri yok olmaktadır

Sinirlerin iyileşmesinde gözlenen bu akıl almaz harika mekanizmaların varlığını tesadüflere bağlamak ve bütün bunların kendi kendine olduğunu iddia etmek akıl ve vicdan ile telif edilemez Bu işleri ya Kudreti ve İlmi Sonsuz'a vereceğiz; yahut hücreleri oluşturan atomların Kur'an-ı Kerim'de bize öğretilen Yaratıcı'ya ait sıfatlara sahip olduğunu kabul edeceğiz Bu ise hem muhal içinde muhal, hem de atomlara ilâhlık yükleyecek kadar saçma bir hükümdür




Dr Suat SOYSAL

Kaynaklar
- Brushart TME Motor axons preferentially reinnervate motor pathways J Neurosci 13: 2730, 1993
- Martini R, Xin Y, Schmitz B, Sachner M The L2/HNK-1 carbohydrate epitope is involved in the preferential outgrowth of motor neurons on ventral root and motor nerves Eur J Neurosci 4: 628, 1992