İklim Tipleri...

**Prof. Dr. Sinsi** · 07-16-2012

YERYÜZÜNDEKİ BAŞLICA İKLİM TİPLERİ
Dünya'nın hemen her bölgesinin kendine özgü bir iklimi bulunmaktadır

Yüzlerce km² lik sahaları etkileyen büyük iklim gruplarına makroklimaadı verilmektedir

Makroklimalar içerisinde bölgesel farklılıklar gösteren, özel koşullu küçük iklim alanlarına da mikroklima denilmektedir

Yurdumuzda buna örnek: Iğdır’da pamuk tarımı yapılabilmesi ve Rize’de turunçgiller tarımı yapılabilmesidir

EKVATORAL İKLİM

10º kuzey ve güney enlemleri arasında görülür Özellikle Amazon ve Kongo Havzaları, Malezya , Endonezya, Filipinler ve Papua Yeni Gine’de etkilidir
Yıllık sıcaklık ortalaması 25 °C’nin üstündedir
Yıllık ve günlük sıcaklık farkı en az olan iklimdir (1-2 °C civarında) Sebepleri : Güneş ışınlarının bütün yıl dike yakın açıyla düşmesi ve nemliliğin fazla olmasıdır
Her mevsim düzenli yağış alır Fakat en fazla yağış güneş ışınlarının Ekvatora dik geldiği tarihlerde görülür Sebebi; yükselici hava hareketlerinin artmasıdır
Yağışlar oluşum bakımından konveksiyon yağışlarına örnektir
Yıllık yağış miktarı 2000 mm ‘nin üstündedir
Bitki örtüsü bütün yıl yeşil kalan sık ve uzun boylu yağmur ormanlarıdır
Yağışların fazla olması ve yüksek sıcaklık kimyasal çözülmeyi artırmıştır
Topraklar fazla yıkandığı için verimi düşüktür ve kırmızı renkli Laterit topraklarıdır
Ekvatoral bölgede 1000 m nin altındaki yerlerde sık orman örtüsü, bataklıklar, yüksek sıcaklık ve nem sebebiyle nüfus çok seyrektir

SUBTROPİKAL (SAVAN) İKLİMİ

Ekvatoral iklim ile çöl iklimi arasında görülür (10-20° kuzey ve güney enlemleri arasında görülür)
Bu iklim bölgesinde güneş ışınları yılda iki kez dik açıyla düşer Güneş ışınlarının dik geldiği yaz dönemi yağışlı , kışlar kuraktır
Sıcaklık ortalaması bütün yıl 20 °C nin üstündedir
Yıllık yağış miktarı 1000-1200 mm arasındadır
Bitki örtüsü savandır Savanlar uzun süre yeşil kalan , gür ve uzun boylu ot topluluklarıdır Savan bitki örtüsü içinde yer altı sularının yüzeye çıktığı yerlerde ve akarsu boylarında ormanlar görülür

MUSON İKLİMİ

Muson rüzgarlarının etkili olduğu Güney, ve Güneydoğu Asya’da etkilidir Ayrıca; Avustralya'nın kuzeyinde ve Doğu Afrika'da Madagaskar adasında etkilidir
Muson rüzgarlarından dolayı bu iklimde yaz mevsimi yağışlı , kışlar kuraktır Bu yönüyle savan iklimi ile benzerlik gösterir
Sıcaklık ortalaması bütün yıl 10 °C nin üstündedir
Yıllık sıcaklık farkı Savan iklimine göre fazladır
Yıllık yağış miktarı 1000-1500 mm civarındadır Ancak kıyı kesimlerde bu yağış miktarı çok daha fazla olabilmektedir Örnek Hindistan’ın kuzey doğusunda yer alan Çerapunçi 12000 mm yağış almaktadır (Dünyanın en fazla yağış alan yeridir)
Bitki örtüsü kışın yaprağını döken geniş yapraklı muson ormanlarıdır

ÇÖL İKLİMLERİ

Yıllık yağış miktarı 150 mm nin altında olan bölgelerde çöl iklimleri görülür

Sıcak Çöller ( Tropikal)

Dönenceler çevresinde görülür Oluşmasında dünyanın günlük hareketinden kaynaklanan dinamik yüksek basınç etkilidir
Mutlak ve bağıl nem çok düşüktür Bu sebeple günlük sıcaklık farkı en fazla olan iklimdir
Belirli bir yağış mevsimi yoktur Bazı yıllar hiç yağış olmayabilir
Mekanik çözülmenin en fazla olduğu iklimdir
Yıllık sıcaklık farkı günlük sıcaklık farkı kadar yüksek değildir Çünkü güneş ışınları bu alanlara yıl boyunca dike yakın açıyla düşmektedir
Bitki örtüsü yok denecek kadar azdır Cılız ot ve çalılıklarla kaktüs iklimin doğal bitki örtüsünü oluştururlar
Çöllerde yer altı su seviyesinin yüzeye yakın olduğu veya çıktığı yerler olan vahalar canlı yaşamı için elverişli yerleri oluşturur Vahaların en önemli tarım ürünü hurmadır

Karasal Çöl

Ilıman kuşak kara içlerinde etrafı dağlarla çevrili çukur alanlarda görülür Buralarda çöl özellikleri görülme sebebi yağış azlığıdır
Görüldüğü yerler: Kızılkum (Özbekistan), Karakum (Türkmenistan), Gobi (Moğolistan), Taklamakan (Çin) çölleridir

ILIMAN OKYANUS İKLİMİ

Genel olarak, 30° - 60° enlemleri arasında, karaların batı kıyılarında görülür Batı Rüzgarları ve sıcak su akıntıları etkisiyle oluşan iklim tipidir Yurdumuzda Karadeniz kıyılarında bu iklime benzer iklim şartları görülür
Yazlar serin, kışlar ılıktır Her mevsim yağışlıdır
En sıcak ay ortalaması 24-25 °C, en soğuk ay ortalaması 5-7 °C dir Yıllık ortalama 13-15 °C dir
Günlük ve yıllık sıcaklık farkı azdır Nemlilik fazla olduğu için
Yıllık yağış miktarı 1500 mm civarındadır Yükseltisi fazla olan yerlerde bu miktar artmaktadır
En fazla yağış Sonbaharda, en az yağış ilkbaharda görülür
Yağış oluşumu yamaç yağışı şeklindedir
Bitki örtüsü yayvan ve iğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlardır Ormanların tahrip edildiği yerlerde ortaya çıkan çalılıklara yalancı maki (Psödomaki) denir Bunların da tahrip edildiği yerlerde çayırlar bulunur

AKDENİZ İKLİMİ

Genel olarak, 30° - 40° enlemleri arasında görülür
Akdeniz’e kıyısı olan ülkeler ( Libya ve Mısır hariç Buralarda görülmeme sebebi yer şekillerinin engebesiz olmasıdır ) Avustralya’nın güneybatısı, G Afrika Cumhuriyeti’nde Kap bölgesi, Şili’nin orta kesimleri ve Kuzey Amerika’da Kaliforniya çevresinde etkilidir
Yazlar sıcak ve kurak kışlar ılık ve yağışlıdır
Yaz sıcaklığı güneş ışınlarının düşme açısına, kuraklık ise alçalıcı hava hareketlerine bağlıdır
En sıcak ay ortalaması 28-30°C , en soğuk ay ortalaması 8-10 °C dir Yıllık ortalama 18°C dir
Kar yağışı ve don olayı çok ender görülür
En fazla yağış kışın , en az yağış yazın düşer
Kışın görülen yağışlar Cephesel kökenlidir Cephesel yağışlar en fazla bu ikimde görülür
Yıllık yağış miktarı yükseltiye göre değişir Ortalama 600-1000 mm arasındadır
Bitki örtüsü ; kızılçam ormanlarının tahrip edilmesiyle ortaya çıkan makilerdir
Makiler, sürekli yeşil kalabilen, kısa boylu, sert yapraklı, kuraklığa dayanıklı, bodur bitkilerdir Mersin, defne, kocayemiş, keçiboynuzu, zakkum, zeytin, süpürge çalısı gibi bitkiler başlıca maki türleridir

STEP İKLİMİ

Sıcak ve ılıman kuşak kara içlerinde görülür Yurdumuzda İç Anadolu Bölgesi'nde ve Ergene Bölümü'nde görülen karasal iklim buna örnektir
Yazlar sıcak ve kurak , kışlar soğuk ve kar yağışlı geçer
En sıcak ay ortalaması 20-25 °C dir
En soğuk ay ortalaması da 0- (-2) °C dir
En fazla yağış ilkbaharda, en az yağış yazın düşer
İlkbaharda görülen yağışlar genelde konveksiyon (Kırkikindi) yağışı şeklindedir
Yıllık yağış miktarı 300-500 mm civarındadır
Bitki örtüsü ilkbahar yağışlarıyla yeşeren, yaz başlarında kuruyan küçük boylu ot topluluğudur Buna step (bozkır) bitki örtüsü denir
Bozkır bitki örtüsü içinde geven , deve dikeni, gelincik, çoban yastığı gibi bitkiler yer almaktadır
Karasal iklimlerde ormanların ortadan kaldırılması sonucunda oluşan bozkırlara antropojen bozkır denir
Bu tür bozkırlar, ormanların tahrip edilmesi sonucunda ortaya çıktığından yer yer orman ağacı topluluklarına rastlanır

ORTA KUŞAK KARASAL İKLİM

Deniz etkisinden uzak kara içlerinde ve ılıman kuşak karalarının doğu kıyılarında (soğuk su akıntısından dolayı) görülür Yurdumuzda ise Doğu Anadolu Bölgesi’nde Erzurum –Kars Bölümünde görülen karasal iklim buna benzer
Kış erken gelir, çok soğuk olur Kar ortalama 80-90 gün toprak üstünde kalır Yaz da erken gelir ve çok sıcak olur Karlar hızla erir
En sıcak ay ortalaması 20 °C civarındadır Bazen sıcaklık 30 °C ye kadar çıkabilmektedir
En soğuk ay ortalaması –10 °C civarındadır Bazı günler –40 °C ye kadar sıcaklığın düştüğü de gözlenebilmektedir
Yıllık sıcaklık ortalaması 3-5 °C dir
Yıllık sıcaklık farkı 40-50 °C ye kadar ulaşabilmektedir
En fazla yağış ilkbahar ve yaz dönemlerinde düşmektedir Karasallık arttıkça yağışlar yaz mevsimine kaymaktadır Ör Erzurum –Kars bölümünde olduğu gibi
En az yağış kışın düşmektedir ve kışın düşen yağışlar kar şeklindedir
Yıllık yağış ortalaması 500-600 mm civarındadır
Doğal bitki örtüsü bozkırdır (yaz yağışlarının fazlalığından dolayı alpin çayır şeklindedir)
Yağışın fazla olduğu yerlerde iğne yapraklı ormanlar (Tayga) vardır Sibirya ve Kanada da iğne yapraklı ormanlara tayga ormanları adı verilir Taygalar, Dünya ormanlarının % 15'ini oluştururlar

TUNDRA İKLİMİ

Sibirya, İskandinavya Yarımadasının kuzeyinde, Kanada’nın kuzeyinde, Grönland adasının kıyı kesimlerinde görülür
En sıcak ay ortalaması 10 °C yi geçmez Kışın sıcaklık –30, -40 °C'lara kadar iner
Yıllık yağış miktarı 200-250 mm civarındadır
Toprak yılın büyük bir kesiminde donmuş haldedir Sadece yazın sıcaklığın artması ile toprağın üst kısmındaki buzlar erir ve bataklıklar oluşur
Bitki örtüsü yosun ,ot ve cılız çalılıklardan oluşan tundra bitki örtüsüdür

KUTUP İKLİMİ

Grönland adasının iç kesimleri ile Antartika kıtasında görülür
Sıcaklık bütün yıl 0 °C nin altındadır
Zemin buzlarla kaplıdır
Bitki örtüsü yoktur
Güneşlenme süresi çok uzun olmasına rağmen sıcaklık yükselmez Sebebi güneş ışınlarının eğik açılarla gelmesidir
Sıcaklık düşük olduğundan buharlaşma ile atmosfere karışan nem azdır Bundan dolayı yağış ta azdır Bu sebeple kutup iklimine soğuk çöl iklimi de denir

07-16-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	İklim Tipleri... YERYÜZÜNDEKİ BAŞLICA İKLİM TİPLERİ Dünya'nın hemen her bölgesinin kendine özgü bir iklimi bulunmaktadır Yüzlerce km² lik sahaları etkileyen büyük iklim gruplarına makroklimaadı verilmektedir Makroklimalar içerisinde bölgesel farklılıklar gösteren, özel koşullu küçük iklim alanlarına da mikroklima denilmektedir Yurdumuzda buna örnek: Iğdır’da pamuk tarımı yapılabilmesi ve Rize’de turunçgiller tarımı yapılabilmesidir EKVATORAL İKLİM 10º kuzey ve güney enlemleri arasında görülür Özellikle Amazon ve Kongo Havzaları, Malezya , Endonezya, Filipinler ve Papua Yeni Gine’de etkilidir Yıllık sıcaklık ortalaması 25 °C’nin üstündedir Yıllık ve günlük sıcaklık farkı en az olan iklimdir (1-2 °C civarında) Sebepleri : Güneş ışınlarının bütün yıl dike yakın açıyla düşmesi ve nemliliğin fazla olmasıdır Her mevsim düzenli yağış alır Fakat en fazla yağış güneş ışınlarının Ekvatora dik geldiği tarihlerde görülür Sebebi; yükselici hava hareketlerinin artmasıdır Yağışlar oluşum bakımından konveksiyon yağışlarına örnektir Yıllık yağış miktarı 2000 mm ‘nin üstündedir Bitki örtüsü bütün yıl yeşil kalan sık ve uzun boylu yağmur ormanlarıdır Yağışların fazla olması ve yüksek sıcaklık kimyasal çözülmeyi artırmıştır Topraklar fazla yıkandığı için verimi düşüktür ve kırmızı renkli Laterit topraklarıdır Ekvatoral bölgede 1000 m nin altındaki yerlerde sık orman örtüsü, bataklıklar, yüksek sıcaklık ve nem sebebiyle nüfus çok seyrektir SUBTROPİKAL (SAVAN) İKLİMİ Ekvatoral iklim ile çöl iklimi arasında görülür (10-20° kuzey ve güney enlemleri arasında görülür) Bu iklim bölgesinde güneş ışınları yılda iki kez dik açıyla düşer Güneş ışınlarının dik geldiği yaz dönemi yağışlı , kışlar kuraktır Sıcaklık ortalaması bütün yıl 20 °C nin üstündedir Yıllık yağış miktarı 1000-1200 mm arasındadır Bitki örtüsü savandır Savanlar uzun süre yeşil kalan , gür ve uzun boylu ot topluluklarıdır Savan bitki örtüsü içinde yer altı sularının yüzeye çıktığı yerlerde ve akarsu boylarında ormanlar görülür MUSON İKLİMİ Muson rüzgarlarının etkili olduğu Güney, ve Güneydoğu Asya’da etkilidir Ayrıca; Avustralya'nın kuzeyinde ve Doğu Afrika'da Madagaskar adasında etkilidir Muson rüzgarlarından dolayı bu iklimde yaz mevsimi yağışlı , kışlar kuraktır Bu yönüyle savan iklimi ile benzerlik gösterir Sıcaklık ortalaması bütün yıl 10 °C nin üstündedir Yıllık sıcaklık farkı Savan iklimine göre fazladır Yıllık yağış miktarı 1000-1500 mm civarındadır Ancak kıyı kesimlerde bu yağış miktarı çok daha fazla olabilmektedir Örnek Hindistan’ın kuzey doğusunda yer alan Çerapunçi 12000 mm yağış almaktadır (Dünyanın en fazla yağış alan yeridir) Bitki örtüsü kışın yaprağını döken geniş yapraklı muson ormanlarıdır ÇÖL İKLİMLERİ Yıllık yağış miktarı 150 mm nin altında olan bölgelerde çöl iklimleri görülür Sıcak Çöller ( Tropikal) Dönenceler çevresinde görülür Oluşmasında dünyanın günlük hareketinden kaynaklanan dinamik yüksek basınç etkilidir Mutlak ve bağıl nem çok düşüktür Bu sebeple günlük sıcaklık farkı en fazla olan iklimdir Belirli bir yağış mevsimi yoktur Bazı yıllar hiç yağış olmayabilir Mekanik çözülmenin en fazla olduğu iklimdir Yıllık sıcaklık farkı günlük sıcaklık farkı kadar yüksek değildir Çünkü güneş ışınları bu alanlara yıl boyunca dike yakın açıyla düşmektedir Bitki örtüsü yok denecek kadar azdır Cılız ot ve çalılıklarla kaktüs iklimin doğal bitki örtüsünü oluştururlar Çöllerde yer altı su seviyesinin yüzeye yakın olduğu veya çıktığı yerler olan vahalar canlı yaşamı için elverişli yerleri oluşturur Vahaların en önemli tarım ürünü hurmadır Karasal Çöl Ilıman kuşak kara içlerinde etrafı dağlarla çevrili çukur alanlarda görülür Buralarda çöl özellikleri görülme sebebi yağış azlığıdır Görüldüğü yerler: Kızılkum (Özbekistan), Karakum (Türkmenistan), Gobi (Moğolistan), Taklamakan (Çin) çölleridir ILIMAN OKYANUS İKLİMİ Genel olarak, 30° - 60° enlemleri arasında, karaların batı kıyılarında görülür Batı Rüzgarları ve sıcak su akıntıları etkisiyle oluşan iklim tipidir Yurdumuzda Karadeniz kıyılarında bu iklime benzer iklim şartları görülür Yazlar serin, kışlar ılıktır Her mevsim yağışlıdır En sıcak ay ortalaması 24-25 °C, en soğuk ay ortalaması 5-7 °C dir Yıllık ortalama 13-15 °C dir Günlük ve yıllık sıcaklık farkı azdır Nemlilik fazla olduğu için Yıllık yağış miktarı 1500 mm civarındadır Yükseltisi fazla olan yerlerde bu miktar artmaktadır En fazla yağış Sonbaharda, en az yağış ilkbaharda görülür Yağış oluşumu yamaç yağışı şeklindedir Bitki örtüsü yayvan ve iğne yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlardır Ormanların tahrip edildiği yerlerde ortaya çıkan çalılıklara yalancı maki (Psödomaki) denir Bunların da tahrip edildiği yerlerde çayırlar bulunur AKDENİZ İKLİMİ Genel olarak, 30° - 40° enlemleri arasında görülür Akdeniz’e kıyısı olan ülkeler ( Libya ve Mısır hariç Buralarda görülmeme sebebi yer şekillerinin engebesiz olmasıdır ) Avustralya’nın güneybatısı, G Afrika Cumhuriyeti’nde Kap bölgesi, Şili’nin orta kesimleri ve Kuzey Amerika’da Kaliforniya çevresinde etkilidir Yazlar sıcak ve kurak kışlar ılık ve yağışlıdır Yaz sıcaklığı güneş ışınlarının düşme açısına, kuraklık ise alçalıcı hava hareketlerine bağlıdır En sıcak ay ortalaması 28-30°C , en soğuk ay ortalaması 8-10 °C dir Yıllık ortalama 18°C dir Kar yağışı ve don olayı çok ender görülür En fazla yağış kışın , en az yağış yazın düşer Kışın görülen yağışlar Cephesel kökenlidir Cephesel yağışlar en fazla bu ikimde görülür Yıllık yağış miktarı yükseltiye göre değişir Ortalama 600-1000 mm arasındadır Bitki örtüsü ; kızılçam ormanlarının tahrip edilmesiyle ortaya çıkan makilerdir Makiler, sürekli yeşil kalabilen, kısa boylu, sert yapraklı, kuraklığa dayanıklı, bodur bitkilerdir Mersin, defne, kocayemiş, keçiboynuzu, zakkum, zeytin, süpürge çalısı gibi bitkiler başlıca maki türleridir STEP İKLİMİ Sıcak ve ılıman kuşak kara içlerinde görülür Yurdumuzda İç Anadolu Bölgesi'nde ve Ergene Bölümü'nde görülen karasal iklim buna örnektir Yazlar sıcak ve kurak , kışlar soğuk ve kar yağışlı geçer En sıcak ay ortalaması 20-25 °C dir En soğuk ay ortalaması da 0- (-2) °C dir En fazla yağış ilkbaharda, en az yağış yazın düşer İlkbaharda görülen yağışlar genelde konveksiyon (Kırkikindi) yağışı şeklindedir Yıllık yağış miktarı 300-500 mm civarındadır Bitki örtüsü ilkbahar yağışlarıyla yeşeren, yaz başlarında kuruyan küçük boylu ot topluluğudur Buna step (bozkır) bitki örtüsü denir Bozkır bitki örtüsü içinde geven , deve dikeni, gelincik, çoban yastığı gibi bitkiler yer almaktadır Karasal iklimlerde ormanların ortadan kaldırılması sonucunda oluşan bozkırlara antropojen bozkır denir Bu tür bozkırlar, ormanların tahrip edilmesi sonucunda ortaya çıktığından yer yer orman ağacı topluluklarına rastlanır ORTA KUŞAK KARASAL İKLİM Deniz etkisinden uzak kara içlerinde ve ılıman kuşak karalarının doğu kıyılarında (soğuk su akıntısından dolayı) görülür Yurdumuzda ise Doğu Anadolu Bölgesi’nde Erzurum –Kars Bölümünde görülen karasal iklim buna benzer Kış erken gelir, çok soğuk olur Kar ortalama 80-90 gün toprak üstünde kalır Yaz da erken gelir ve çok sıcak olur Karlar hızla erir En sıcak ay ortalaması 20 °C civarındadır Bazen sıcaklık 30 °C ye kadar çıkabilmektedir En soğuk ay ortalaması –10 °C civarındadır Bazı günler –40 °C ye kadar sıcaklığın düştüğü de gözlenebilmektedir Yıllık sıcaklık ortalaması 3-5 °C dir Yıllık sıcaklık farkı 40-50 °C ye kadar ulaşabilmektedir En fazla yağış ilkbahar ve yaz dönemlerinde düşmektedir Karasallık arttıkça yağışlar yaz mevsimine kaymaktadır Ör Erzurum –Kars bölümünde olduğu gibi En az yağış kışın düşmektedir ve kışın düşen yağışlar kar şeklindedir Yıllık yağış ortalaması 500-600 mm civarındadır Doğal bitki örtüsü bozkırdır (yaz yağışlarının fazlalığından dolayı alpin çayır şeklindedir) Yağışın fazla olduğu yerlerde iğne yapraklı ormanlar (Tayga) vardır Sibirya ve Kanada da iğne yapraklı ormanlara tayga ormanları adı verilir Taygalar, Dünya ormanlarının % 15'ini oluştururlar TUNDRA İKLİMİ Sibirya, İskandinavya Yarımadasının kuzeyinde, Kanada’nın kuzeyinde, Grönland adasının kıyı kesimlerinde görülür En sıcak ay ortalaması 10 °C yi geçmez Kışın sıcaklık –30, -40 °C'lara kadar iner Yıllık yağış miktarı 200-250 mm civarındadır Toprak yılın büyük bir kesiminde donmuş haldedir Sadece yazın sıcaklığın artması ile toprağın üst kısmındaki buzlar erir ve bataklıklar oluşur Bitki örtüsü yosun ,ot ve cılız çalılıklardan oluşan tundra bitki örtüsüdür KUTUP İKLİMİ Grönland adasının iç kesimleri ile Antartika kıtasında görülür Sıcaklık bütün yıl 0 °C nin altındadır Zemin buzlarla kaplıdır Bitki örtüsü yoktur Güneşlenme süresi çok uzun olmasına rağmen sıcaklık yükselmez Sebebi güneş ışınlarının eğik açılarla gelmesidir Sıcaklık düşük olduğundan buharlaşma ile atmosfere karışan nem azdır Bundan dolayı yağış ta azdır Bu sebeple kutup iklimine soğuk çöl iklimi de denir