Magma...

Herhangi bir köken bölgedeki kayaçların basınç düşmesi, sıcaklık yükselmesi, H2O ilavesi gibi etkenler altında bir kısmının ergimesi sonucu oluşan silikat hamuru durumundaki eriyiklerdir
Magma, içeriğindeki SiO2 oranına göre 4 gruba ayrılabilir

SiO2 oranı

• > %63 ise Asidik Magma
• %63-%52 ise Ortaç Magma
• %52-%45 ise Bazik Magma
• < %45 ise Ultrabazik Magma olarak adlandırılır

Magmanın katılaşmasıyla magmatik kayaçlar oluşur Üç tür magmatik kayaç vardır Bunlar derinlik, yarı derinlik ve yüzey kayaçlarıdırMagmanın sıcaklığı yaklaşık 2000 derecedir

Eğer magma derinlerde soğursa iri kristaller oluşur Derinlerde magma ile ortam arasındaki ısı farkı azdır Çünkü derinlere inildikçe yerin ısısı artar (jeotermal gradyan -1km'de 33 °C) Magma ile ortam arasında ısı farkı az olduğu için iri kristaller oluşur Derinlik kayaçları tamamen iri kristallerden oluşur Ve kristaller yaklaşık eş boyutludur

Magma yarı derinlikte soğursa hem iri hem de küçük kristaller oluşur Yarı derinlik kayaçları,başka bir deyişle damar kayaçları tamamen kristalli ve kristaller iki farklı tane boyutundadır

Magma yüzeyde soğursa tamamen kristalli bir kayaç oluşmaz Bunun nedeni yüzeyde magma ile ortam arasındaki ısı farkı fazla olması ve buna bağlı olarak magmanın hızlı soğumasıdır

Magmanın katılaşması

Kristalleşen mineraller yüksek sıcaklıkta ve uçucu bileşen bakımından fakir bir magmadan itibaren oluşurlar Bu minerallere pirojenetik mineraller denir

Pirojenetik minerallerin kristalleşip ayrılmasıyla magma uçucu bileşenler bakımından oldukça zenginleşir ve böylece bünyesinde hidroksil bulunan hidrojenetik mineraller ayrılır Magmanın katılaşması sıcaklık ve uçucu bileşen miktarına bağlı olarak 4 evreye ayrılır

Ortomagmatik Evre

Bu evrede ilk kristalleşmelerle pirojenetik mineraller ayrılır (1200 - 900 °C) Daha sonra hidrojenetik mineraller ayrılır (900 - 700 °C)

Pegmatitik Evre

Sıcaklık 800-600 °C arasındadır Buhar basıncı cok yüksek Esas kristllenmeden sonra mağmanın büyük bir kısmı kristllenmiş ve geriye uçucu birleşen bakımından zengin bir artık çözelti kalmıstır Bu artık çözeltiler son derce akıcı ve hareketlidir bunlar yan kayaç ve boşluklarına girerek pegmatitleri oluşturur Çok büyük ekonomik değere sahip Turmalin, topaz, beril,gibi kristallerle Sn,U,Th gibi elementler içeren maden yataklarını oluşturlar

Pnömatolitik Evre

Magmanın katılaşması süreçlerinde gaz basıncının en yüksek olduğu ve sıcaklığın 500 - 400 °C arasında olduğu evredir

Hidrotermal Evre

Magmanın katılaşmasında son evredir Sıcaklık 400 °C den düşüktür Gaz basıncı ise oldukça azalır Bu evrede çözeltiler çevre kayaçlardaki çatlak ve boşluklara girer, buralarda yeni mineraller oluşturur veya kayaçtaki bazı minerallerin mineralojik bileşimlerini değiştirir Altın, Gümüş, Bakır gibi ekonomik değere sahip maden yatakları bu evrede oluşur Hidrotermal evreden sonra sadece sadece su kalır Magmanın katılaşması sona ermiştir

Magmatik farklılaşma

Magma oluştuğu andan itibaren tamamen katılaşana kadar birtakım aşamalardan geçer Her aşamada ilk oluştuğu durumdan farklılaşır Buna magmatik farklılaşma denir Magmatik farklılaşma dört alt süreci kapsar

Likuasyon

Magmanın farklı özellik gösteren kısmi sıvılara ayrılma sürecidir (Sıvı halde karışmazlık)

Bowen Reaksiyon Serisi


Fraksiyonel Kristalleşme

Kristalleşen minerallerin eriyiği terk etmesi Bu nedenle eriyiğin kimyasal bileşimi devamlı olarak değişir Magmatik farklılaşma süreçleri içersinde en önemlisidir

Kristalleşen minerallerin eriyik ile temasının kesilmesi halinde fraksiyonel kristalleşmeden söz edilebilir Minerallerin magma ile temasının kesilmemesi halinde minerallerin bileşimi eriyik ile reaksiyona girmeleri halinde devamlı olarak değişecektir

Mineral ile eriyik arasında iki reaksiyon şekli gelişir Bunlar kesikli ve kesiksiz reaksiyon serileridir
İlk kristalleşen mineral olivin olacaktır Ve belli bir sıcaklık derecesine kadar oluşmaya devam edecektir Ve eriyik SiO2 bakımından oldukça zenginleşecektir Daha sonra olivin eriyik ile reaksiyona girerek piroksen mineraline dönüşecektir

Mg2SiO4 + SiO2 ? 2MgSiO3
Bir mineralin eriyik ile reaksiyona girerek başka bir minerale dönüştüğü bu reaksiyon serisine kesikli reaksiyon serisi adı verilir

Kesiksiz reaksiyon serisinde ise katı çözelti serisi teşkil eden bir mineralin kimyasal bileşimi devamlı olarak değişir

Burada ortoklaz, biyotit ile plajiyoklas'ın reaksiyonu sonucu oluşmamaktadır

Gazlarla Taşınma

Uçucu bileşenlerin magma odasının bir kısmından kaçarak başka bir kısmında birikmesi, bu esnada bazı elementleri beraberinde taşıması ve böylece magma odasında farklı bileşime sahip kısımların ortaya çıkmasıdır

Termogravitasyonel Difüzyon

Magma odasındaki magma uzun süre beklerse ve katılaşmazsa eriyiğin her tarafında bileşim aynı olmaz Ağır olan elementler aşağı çöker, hafif olanlar ise yukarı çıkar Ve böylece magma odasında farklı bileşime sahip kısımlar ortaya çıkar

Yararlanılan Kaynaklar

• ProfDr Yavuz Erkan, Magmatik Petrografi, sf 17-23 (1997)

Lav akıntısı