Osmanlı'nın Unutulup Giden Bayram Adetleri

YULARDAN ÇEKİŞTİRMEK DAHİ SUÇ
Osmanlı'da kurbanlık hayvanın kimi zaman bir yıl öncesinden alındığını söyleyen Tarihçi Yazar Ziya Demirel kurbanlıkların alındıktan sonra boyandığını ve kesime kadar itinayla beslendiğini ifade etti Demirel bugün izlenen 'Kurbanlık hayvana eziyet' anlamına gelecek en ufak hadiseden ecdadın kaçındığını''hatta bir kurbanlık hayvanın yularından çekiştirmenin'' bile suç sayıldığını anlattı

Bayram öncesi Saray'dan halka duyurulan Padişah Tembihnamesi ile ''Bayram öncesi temizliğin emredildiğini ve kurbanlık tercihi ile kesiminde dikkate alınması gereken hususların halka duyurulduğunu'' söyleyen tarihçi Demirel ''Bayram öncesi bu tembihnamenin ardından her yer pırıl pırıl olurdu'' dedi Demirelkurban keserken Hz İsmail'i düşünerek kurbana insanca muamele edilmesi gerektiğini hatırlattı

''SARAYDAN BAYRAM TEMBİHNAMESİ''
Osmanlı'da padişahın bayram öncesinde bir tembihname yayınladığını söyleyen Demirel köylere kadar iletilen bu belgenin bayram süresince ülkede yapılacak düzenlemeleri güzellikleri temizlikleri içerdiğini söyledi

Bayram'dan önce konaklarda evlerde ve saraylarda mutlaka bir temizliğin başladığını ifade eden Demirel "Her yerde bir temizlik başlıyor Hatta bayramlarda toplum ahlakını bozmayacak şekilde nasıl hareket edileceğine ve görevlilerin bunu nasıl sağlayacağı yer alıyor bu tembihnamede Her Osmanlı ailesinde evlerde bayram temizliği başlıyor Dolaplardan yeni elbiseler çıkarılırdı Bu nedenle bayrama toplu bir hazırlık ruhu yakalanırdı Çeşmeler sokaklarkonaklar elden geçiriliyor Yani bu temizlik sadece haneye ait değil çarşıya pazara da sirayet ediyor Çarşıda pazarda satılan malların daha temiz olması söz konusu oluyor" sözlerini ekledi

Yayınlanan tembihnamelerde özellikle insanların bayram süresince neler giymesi gerektiğinin yer aldığını söyleyen Demirel toplumun genel örf ve adetinin dışına çıkılmamasının dikkate alındığının altını çizdi O dönemde şatafatın da miskinliğin de hoş görülmediğini söyleyen Demirel ikisinin ortası bir düzen yakalandığı için herkesin bundan mutlu olduğunu ifade etti

''PADİŞAH KOYUN YA DA KOÇ KESERDİ''
''Günümüzde kurbanlıklarda büyükbaş hayvan tercih edilirken Osmanlı genellikle küçükbaş kesmeyi tercih etmiştir'' diyen Demirel küçükbaş hayvanın üremesinin daha kolay olduğuna dayanarak böyle bir uygulamaya gidildiğini söyledi

Demirel "Küçükbaş yılda bir yavru verirken büyükbaş birkaç yılda bir üreyebiliyordu Hatta padişah bizzat koyun ya da koç kestiriyordu Padişaha bakanlar da bunu görüyorlardı" dedi Bu durumun ikinci sebebini Demirel Osmanlı'da koyun etinin daha makbul olmasına bağlarken o dönemde sığır etinin günümüzün aksine daha ucuz olduğunu sözlerine ekledi

"BAYRAMLARDA VERESİYE DEFTERİNİ ZENGİNLER KAPATIRDI"
Demirel günümüzde 'Veresiye Defteri' olarak nitelendirilen ve Osmanlı Devleti'nin dünya medeniyetine kazandırdıkları arasında farklı bir yer taşıyan 'Zimem Defteri'ne de değindi Demirel 'Zimem Defteri'ni bayramlarda alışveriş yapıldıktan sonra ödeme güçlüğü çekenlerin borçlarını toplumun zenginleri tarafından defterdeki belli sayfaların borçlarını miktarını bilmeden ödemeleri şeklinde açıkladı Ödemeyi yapan kişilerin haklarına razı bir şekilde o sayfalarda miktar neyse ödediklerini söyleyen Demirel "O dönemde bu durumu suiistimal edenler de çıkmış olabilir ancak Osmanlı Devleti'nin temel dayanak noktasının adalet olması Osmanlı'nın uzun yaşamasını sağlamıştır" diye konuştu

''BAYRAMLIKLARIYLA SOKAĞA ÇIKAN ÇOCUKLARA ARİFE ÇİÇEĞİ DENİRDİ''

Bayramların bilhassa çocuklar için ayrı bir yeri olduğuna değinen tarihçi Demirel ''bayramlıklarıyla sokakta gezen çocuklara halk arife çiçeği derdi'' dedi Demirel Osmanlı'dan gelen 'Arife Çiçeği' kavramını bayramdan birkaç gün önce yapılan alışverişten sonra çocukların sabırsızlanarak giysilerini bayramdan 1 gün önce yani Arife günü giyerek dolaşması olarak açıkladı

''PADİŞAH ÖNCE ANNESİYLE BAYRAMLAŞIRDI''
Demirel Osmanlı'da bayram tebriklerinin 'Saray' ve 'Halk' şeklinde olarak 2 şekilde olduğunu söyledi Saraydaki törenin dünyanın 'en tatlı acı tören geleneği' olarak değerlendiren Demirel Osmanlı'daki tören geleneğinin çok ağır olmasına rağmen herkesin zevk aldığını söyledi

Osmanlı'da Sultanın bayram namazı için camiye gelişiyle başlayan bir tören anlayışına sahip olduğunu dile getiren Demirel bütün Osmanlı padişahlarının bu duruma riayet ettiklerini ifade etti Demirel Saraya dönen padişahın önce annesinin elini öpüp ardından diğer aile efradıyla bayramlaştığını söyledi Padişahın bayram tebriğinin ardından güzel işlemeli keselerle çocuklara para saçarak onları sevindirdiğini söyleyen Demirel padişahların yeniçeriye ayrı bir ihtimam gösterdiklerini söyledi Bütün devlet erkanıyla bayramlaşan padişahın Ehl-i Beyt'e ayrı bir özen gösterdiğini de ekledi

BAYRAM NAMAZI SONRASI MEZARLIK ZİYARETİ YAPILIRDI
Bayram namazından sonra mezarlık ziyareti yapıldığını söyleyen Demirel Osmanlı medeniyetinin şekillenmesinin 'Akl-ı selim Kalb-i selim ve Zevk-i selim' olarak 3 sac ayağı olduğuna dikkat çekti Demirel ''Cami mezarlık ve ev Bunlardan mutlaka şehirlerde ya da köylerde cami vardı ve mezarlıklar da buralara çok uzak yapılmamıştır ki dünyevileşme sekülerleşme olmasın'' diye konuştu

Büyük merkezlerde mutlaka küçük de olsa bir kabristan bulunduğuna dikkat çeken Demirel buraların namaz sonrası ziyaret edilmesinin uhrevileşmeyi sağladığına dikkat çekiyor Demirel bu ziyaret yolu üzerindeki ev sahiplerinin de yemek hazırlayarak ziyaret dönüşünde misafir ağırladığını söyledi

''KURBAN ETİ HEMEN YENMEZDİ''
Kurban etinin biraz dinlendirildiğini söyleyen Demirel kanlı etin yenmesinin İslam dininde caiz olmadığını hatırlattı Demirel kurban etinin 3'e bölündüğünü ifade ederek bunu kendi aile efradı fakirlere dağıtma eş ve dostlarıyla paylaşma olarak açıkladı Osmanlının et bekletme geleneğinin olmadığına dikkat çeken Demirel Kurban Bayramı'nın öncelikle İslam alemine ve bütün dünyaya mutluluklar getirmesi temennisinde bulunurken insanlar birbirlerini ziyaret etmelerini özellikle yaşlı insanları ziyaret etmeleri konusunda hassas olmalarını dile getirdi

Demirel "Kurban keserken Hz İsmail'i (as) düşünerek kurbana insanca muamele etmelerini hatırlatmayı da ihmal etmedi

Kazım Canlan / CİHAN