Rüzgârlar ve Rüzgâr Çeşitleri

Rüzgârlar ve Rüzgâr Çeşitleri

Rüzgârlar

Yüksek basınçtan alçak basınca doğru olan hava hareketidir Rüzgârın hızını ölçen alete ise anemometre denir

Birbirine yakın iki merkezde sıcaklık farkı oluşması durumunda görülecek ilk olay rüzgarın esmeye başlamasıdır
Rüzgarın Hızında Etkili Olan Faktörler:

1 Basınç merkezleri arasındaki yatay uzaklık: İzobarların sık geçtiği yerde yatay uzaklık azdır Bu sebeple sürtünme ile hız kaybı da azdır Bundan dolayı izobarların sık geçtiği yerde rüzgarın hızı fazla iken izobarların seyrek geçtiği yerde hız azdır

2 Yer şekilleri: Yer şekilleri rüzgara yön verirken aynı zamanda hızını da etkilerler Örneğin, engebeli bir alanda rüzgarın hızı azalır

3 Dünyanın ekseni çevresindeki hareketi: Dünyanın dönüş hızının arttığı alanlarda rüzgarın hızı daha azdır Dönüşten kaynaklanan savrulma sebebiyle

4 Basınç farkı: Basınç farkı arttıkça rüzgarın hızı ve şiddeti de artar
Rüzgarın hızı arttıkça;

a) İç ısısı düşer ve soğuk rüzgar halini alır
b) Geçtiği yerlerin sıcaklığını düşürür
c) Buharlaşmayı arttırır Havanın nem açığı büyür
d) Erozyonu arttırır
Rüzgarın Esme Yönünü Etkileyen Faktörler

1 Basınç merkezlerinin konumu: Rüzgarlar her zaman yüksek basınçtan alçak basınca doğru eserler

2 Yer şekilleri: Sıradağlar boğazlar derin ve uzun vadiler rüzgarların gerçek yönlerini değiştirirler Rüzgarlar genellikle boğazlara vadilere uygun eserler Herhangi bir yerde rüzgarın yıl içinde en fazla estiği yöne hakim rüzgar yönü denir Hakim rüzgar yönü ile yer şekillerinin uzanış doğrultusu arasında bir paralellik vardır

3 Dünyanın ekseni çevresindeki hareketi: Bu hareketten dolayı rüzgarlar KYK’de sağa GYK’de sola doğru saparak eserler
Rüzgâr Çeşitleri

1 SÜREKLİ RÜZGARLAR

a) Alize Rüzgarları: 30 enlemlerindeki Dinamik YB alanlarından Ekvatoral AB alanına doğru olan hava hareketidirler Doğu yönlü oldukları için Tropikal Kuşak karalarının doğusuna sürekli olarak yağış bırakırlar Ekvatorda yükselerek üstten 30 enlemlerine doğru esen rüzgarlara Ters Alizeler denir Bu rüzgarlar dönenceler civarında alçalarak çöllerin oluşmasına neden olurlar

b) Batı Rüzgarları: 30 enlemlerindeki Dinamik YB alanlarından 60 enlemlerindeki Dinamik AB alanlarına doğru esen rüzgarlardır Batı yönlü olduklarından Ilıman Kuşak karalarının batısına sürekli bol yağış bırakırlar

c) Kutup Rüzgarları: Kutuplardaki Termik YB alanlarından 60 enlemlerindeki Dinamik AB merkezlerine doğru esen rüzgarlardır 60 enlemlerinde Batı Rüzgarları ile karşılaşarak cephe oluşumuna neden olurlar

NOT: Alize ve Batı rüzgarlarının başlangıçtaki sıcaklık ve nem özellikleri birbirine benzer Sürekli rüzgarlar bütün yıl birbirine ters yönde eserler ve okyanus akıntılarına neden olurlar
2 MEVSİMLİK RÜZGARLAR (Muson )

Görüldüğü yerler: Hint yarımadası Güneydoğu Asya
Meksika ve Gine Körfezi kıyılarıdır Birbirine komşu kıta ve okyanusların mevsimlik ısı farkından doğarlar Kışın karadan denize doğru eserler Bu sebeple soğuk ve kuru olarak eserler Yaz mevsiminde denizden karaya doğru estiklerinden beraberinde bol miktarda nem getirirler ve yağış bırakırlar Dünyanın en fazla yağış alan yeri Muson Asyası'nda Çerapunçi'dir (Hindistan'ın kuzey doğusundadır Yıllık ortalama 12000 milimetre yağış alır) Etkili olduğu adalara rüzgar sürekli olarak denizler üzerinden geldiği için bütün yıl boyunca yağışlıdır Yön değiştirdikleri Ocak ve Temmuz aylarında dev dalgalar olur 3 YEREL RÜZGARLAR

a) Meltemler: Günlük ısınma farkından doğarlar Etki alanları dardır

i) Kara-deniz meltemleri: Kara ve denizlerin günlük ısınma farkı sonucu oluşurlar Gündüz, deniz meltemi; gece, kara meltemi oluşur Ege kıyılarında yazın öğleden sonra denizden esen İmbat rüzgarı deniz meltemine örnektir

NOT: Deniz meltemi kısa mesafelerden sıcak karaya doğru estiği için yağış bırakmaz Sadece havayı serinletir

ii) Dağ ve vadi meltemi: Dağ ve vadilerin farklı ısınması sonucu oluşurlar Bunda güneş ışınlarını alma açısı ve nem oranlarının farklı olması etkilidir Dağlarda nem oranı az olduğundan vadi ve ovalara göre daha erken ısınır, daha erken soğur Gündüz vadi meltemi gece ise dağ meltemi olur

NOT: Muson rüzgarları ile meltem rüzgarları arasındaki benzerlik devirli olmalarıdır

b) Sıcak Yerel Rüzgarlar:

i) Fön Rüzgarları: Bir dağ yamacını aşarak diğer yamaçtan aşağı doğru esen rüzgarın sıcaklığı artar Çevrede nem açığı oluşur Bitkilere kurutucu etki yapan bu tip rüzgarlara Fön rüzgarları denir Bu rüzgarların oluşmasında yer şekilleri etkilidir Rüzgarlar geldikleri yerin sıcaklığını gittiği yere taşırlar Fön rüzgarları bu genellemeye uymaz Türkiye’de Kuzey Anadolu dağları ile Toroslar’da etkilidir

ii) Sirokko: Büyük Sahradan İtalya’nın güneyine doğru esen sıcak ve kuru rüzgardır Akdeniz’den geçerken nem aldığından İtalya’nın güney kıyılarına yağış bırakır

iii) Hamsin: Mısır’dan Akdeniz’in doğusuna doğru esen sıcak ve kuru rüzgardır

c) Soğuk yerel rüzgarlar:

i) Mistral: Kışın ve ilkbaharda Fransa’dan Akdeniz’e doğru esen soğuk rüzgardır

ii) Bora: Dalmaçya kıyılarının gerisindeki dağlardan Akdeniz’e doğru esen soğuk rüzgardır

iii) Krivetz: Romanya’dan Karadeniz’e doğru esen soğuk rüzgardır

iv) Etezyen: Ege Kıyılarına yazın kuzeyden esen soğuk rüzgardır Asor YB etkisiyle oluşur

d) Tropikal Siklonlar: Tropikal kuşakta ani basınç düşmesi ile oluşan çok şiddetli rüzgarlardır Bu rüzgarlara Hurricane, Tornado, Kasırga, Hortum gibi isimler verilir