Anlatım Bozukluğu / 2

Yüklem Yanlışları :
Yüklem Eksikliği : İki farklı yargının tek eylemsiye veya tek yükleme bağlanması, çoğu kez yargılardan birinin eylemsiyle ya da yüklemle uyumsuzluğuna neden olur ve bu durum anlatım bozukluğu yaratır Bu durumda her farklı yargıyı ayrı bir yan cümleye ya da yükleme bağlamak anlatım bozukluğunu ortadan kaldırır Örnek :
Çok az veya hiç çalışmadan sınava girdiler
İş konusunda ben onu, o da beni etkilemek istemez
İş konusunda ben onuetkilemek istemem, o da beni etkilemek istemez
Hava açık; ama sıcak değildi
Hava açıktı; ama sıcak değildi
Yüklem Uyuşmazlığı : Sıralı cümlelerde yüklemlerin kip ve kişi ekleri yönünden uyumlu olmaları gerekir Bu eklerin uyumsuzluğu anlatım bozukluğu yaratır Örnek : Sabahları bana uğrar, okula birlikte giderdik
Sabahları bana uğrardı, okula birlikte giderdik
Badana boya bitmiş, evi yerleştirecektik
Badana boya bitmişti, evi yerleştirecektik
Bu konuda seyircilerle biz eleştirmenler bir kez daha ters düştü sanırım
Bu konuda seyircilerle biz eleştirmenler bir kez daha ters düştük sanırım
Birleşik cümlelerde, yan cümlenin yüklem çatısıyla temel cümlenin yüklem çatısı, etkenlik ve edilgenlik yönünden uyumlu olmalıdır Birinin çatısıyla temel cümlenin yüklem çatısı, etkenlik ve edilgenlik yönünden uyumlu olmalıdır Birinin çatısı etkenken diğerinin edilgen olması, çatı uyumsuzluğuyla ilgili anlatım bozukluğu oluşturur Sıralı cümlelerde yer alan yüklemlerin de çatılarının etkenlik edilgenlik yönünden uyumlu olması gerekir Örnek :
Toplantıda hep aynı konu tartışılıyor, saatlerce aynı şeyler konuşuyordu
Toplantıda hep aynı konu tartışılıyor, saatlerce aynı şeyler konuşuluyordu
Midesinden şikayeti olanlara fazla kızartma yememesini tavsiye ediyorlar
Midesinden şikayeti olanlara fazla kızartma yememelerini tavsiye ediyorlar

Nesne Yanlışları :
Nesne-Yüklem Uyuşmazlığı : Bu uyuşmazlık, bileşik cümlelerde nesnenin, ilk cümlenin yüklemine uymamasından kaynaklanır Bu bozukluk ikinci cümleye dolaylı tümleç, edat tümleci veya nesne eklenerek giderilebilir Örnek :
Beni hiçbir zaman unutmadı, her zaman mektup yazdı
Beni hiçbir zaman unutmadı, her zaman bana mektup yazdı
Çocuğun gözlerindeki yaşı silip, yerine oturttu
Çocuğun gözlerindeki yaşı silip, çocuğu yerine oturttu
Nesnelerin Yapısal Uyuşmazlığı : Bir cümlede aynı eklerle türetilen birden çok eylemsi, nesne görevinde kullanılabilir Bu nesnelerin ekleri farklı kullanılmışsa bunlar arasında yapısal uyumsuzluk oluşur ve bu uyumsuzluk anlatım bozukluğu yaratır Örnek :
Seni anladığımı ve onaylayışımı gözden kaçırmazdın sanmıştım
Seni anladığımı ve onayladığımı gözden kaçırmazdın sanmıştım
Ne gelişini ne de gittiğini gördüm
Ne gelişini ne de gidişini gördüm
Özne Yanlışları : Sıralı ve bağlı bileşik cümlelerde ortak olarak kullanılan öznenin bütün yüklemlere uyması gerekir Özne, bu eylemlerden birine uymazsa cümlede özne yüklem uyuşmazlığı ortaya çıkar Bu tür anlatım bozuklukları, her farklı yargıya ayrı bir özne kullanılmasıyla giderilebilir Ayrıca özneyle yüklem arasında, kişi yönünden ve tekillik çoğulluk yönünden bir uygunluk da olmalıdır Örnek :
Kitaptaki yanlışlar düzeltilecek ve ikinci baskıya girecek
Kitaptaki yanlışlar düzeltilecek ve kitap ikinci baskıya girecek
O resimlerinde pastel renkleri kullanmış, bu nedenle çok çabuk satılmış
O resimlerinde pastel renkleri kullanmış, bu nedenle resimleri çok çabuk satılmış

Tümleç Yanlışları :
Zarf Tümleci-Yüklem Yanlışları : Bileşik cümlelerde, zarf tümleci ortak olmadığı halde, bütün yüklemler için ortak öğe kabul edilirse, anlatım bozukluğu ortaya çıkar Bu anlatım bozukluğu, ikinci cümleye bir zarf tümleci ilavesiyle giderilebilir Bu nedenle bu anlatım bozukluğunun diğer adı, zarf tümleci eksikliğidir Örnek :
Her zaman senin yanındayım, seni yalnız bırakmayacağım
Her zaman senin yanındayım, hiçbir zaman seni yalnız bırakmayacağım
Hiçbir zaman kendini düşünmedi, ailesinin mutluluğu için çalıştı
Hiçbir zaman kendini düşünmedi, her zaman ailesinin mutluluğu için çalıştı
Edat Tümleci-Yüklem Yanlışları : Bileşik cümlelerde, edat tümleci durumundaki öğe, ortak olmadığı halde ortak kabul edilirse anlatım bozukluğu meydana gelir Bu uyuşmazlık ikinci cümleye uygun bir tümleç ya da nesne eklenerek giderilebilir Aynı şekilde bir dolaylı tümleç, nesne ya da öznenin yüklemle uyum sağlamayış nedeni bir edat tümleci eksikliği olabilir Örnek :
Akşamları kitapçıya uğrar, saatlerce sohbet ederdi
Akşamları kitapçıya uğrar, saatlerce onunla sohbet ederdi
Arkadaşımın babası geldi, bir süre sohbet ettik
Arkadaşımın babası geldi, bir süre onunla sohbet ettik

Dolaylı Tümleç-Yüklem Yanlışları : Bileşik cümlelerde ortak olarak kullanılan dolaylı tümlecin, ilk cümlenin yüklemine uyarken ikinci cümlenin yüklemine uymadığı görülebilir Böylece tümleç-yüklem uyuşmazlığı ile ilgili anlatım bozukluğu ortaya çıkar Örnek : Kadına her fırsatta bağırıyor, sürekli aşağılıyordu
Kadına her fırsatta bağırıyor, kadını sürekli aşağılıyordu
Sana her konuda güveniyor ve yardım bekliyoruz
Sana her konuda güveniyor ve senden yardım bekliyoruz
Tamlama Yanlışları :
Tamlaması Yanlışları : Bir ad tamlamasında;
§Tamlayan ya da tamlanan sözcüklerden birinin eksikliği,
§Tamlayan veya tamlanan eklerinden birinin kullanılmaması dolayısıyla tamlayan eksikliğinin anlam belirsizliği yaratması, ad tamlamasına ilişkin belli başlı yanlışlıklardır Örnek :
Onun böyle işlerle uğraşmaya ne vakti vardı ne de zamanıdır
Onun böyle işlerle uğraşmaya ne vakti vardı ne de bunun zamanıdır
Sıfat Tamlaması Yanlışları : Sıfat tamlamasına ilişkin yanlışlıklar şu şekilde oluşabilir;
§“Bir” den büyük sayı sıfatlarıyla kurulan sıfat tamlamalarında adın çoğul eki alması yanlışlık yaratır Bu tür sıfat tamlamalarında adın tekil kullanılması gerekir Örnek:
Toplantıda üç ya da daha çok konuşmacılar söz alacakmış
Toplantıda üç ya da daha çok konuşmacı söz alacakmış
Dışarıda iki insanlar seni soruyordu
Dışarıda iki insan seni soruyordu
§“Birçok, biraz, herhangi, birkaç, hiçbir, her” gibi belgisiz sıfatların tamlayan olduğu sıfat tamlamalarında, adın tekil kullanılması gerekir Örnek :
İhaleye birçok yerli ve yabancı firmalar katıldı
İhaleye birçok yerli ve yabancı firma katıldı
Hiçbir anne ve babaların buna itiraz edeceğini sanmam
Hiçbir anne ve babanın buna itiraz edeceğini sanmam
§“Her” belgisiz sıfatının tamlayan olduğu sıfat tamlamalarında, yüklemin olumsuz olması anlatım bozukluğu yaratır Örnek :
Bu mevsimde her çeşit kuş avlanmayacaktır
Bu mevsimde hiçbir çeşit kuş avlanmayacaktır
Bu tarihlerde her grup sınavlarını aksatmayacak
Bu tarihlerde hiçbir grup sınavlarını aksatmayacak
Noktalama Yanlışları : Noktalama işaretlerinin eksik ya da yanlış yerde kullanılması; cümleleri bir anlam belirsizliğine sürükleyebileceği gibi cümleden birden fazla anlam çıkmasına da yol açabilir Bu nedenle noktalama işaretlerinin anlama etkileri ve kullanıldığı yerler iyi bilinmelidir Yanlış kullanımlar ortaya çıkarsa amaçlanan anlama ulaşmak mümkün olmaz Bu durumlar da cümlede bir anlatım bozukluğu yaratır Örnek :
Yabancı dükkandı eşyaları beğenmedi
Yabancı, dükkandı eşyaları beğenmedi
Bebekler için, ağlamak, açlık ve korku gibi durumların en doğal ve tek anlatım biçimidir
Bebekler için ağlamak, açlık ve korku gibi durumların en doğal ve tek anlatım biçimidir
Kadın şoförü şöyle bir süzdü
Kadın, şoförü şöyle bir süzdü
Yapıları Yanlış Olan Sözcükler : Kimi zaman yapım eklerinin sözcüklere, kurallara uygun olarak seçilmemesinden dolayı, kimi zaman da eklerin yanlış seçilmesi nedeniyle sözcüklerin yapıları bozuk olur Yanlış yapılandırılmış sözcükler, dil bilgisi kurallarına uymaz ve anlatım bozukluğu yaratır Örnek :
Çocuğu iyi bir doktora bakıtmak gerekiyor
Çocuğu iyi bir doktora baktırmak gerekiyor
Alıkoyulan paketleri yarın postaya verelim
Alıkonulan paketleri yarın postaya verelim
Bu eşyaları pahalılatmak müşteri kaybına yol açar
Bu eşyaları pahalılaştırmak müşteri kaybına yol açar
Yanlış Ek Kullanımı : Bir sözcüğe, gelmesi gereken ekin dışında yanlış bir ekin getirilmesi de kimi zaman anlatım bozukluğuna yol açar Örnek :
Sorun arkadaşlarımızın bizi bu konuda iyi aydınlatmamış olduğundan kaynaklanıyor
Sorun arkadaşlarımızın bizi bu konuda iyi aydınlatmamış olmasından kaynaklanıyor
Okuduklarını ezberlemek değil, tartışarak özümlemesine sağlamak gerekir
Okuduklarını ezberlemek değil, tartışarak özümlemesini sağlamak gerekir
Her ne kadar şehir dışına taşınmışsak bile beklenen rahatlığa kavuşulmamıştır
Her ne kadar şehir dışına taşınmışsak bile beklenen rahatlığa kavuşamadık