Bipolar (İki Uçlu) Bozukluk

BİPOLAR (İKİ UÇLU) BOZUKLUK

Depresyon ve tam tersi bir durum olan mani tabloları, aralıklı olarak veya ardarda hatta bazan birlikte (karışık tip) yaşanır Depresyon önceki bölümde anlatıldığı gibidir

MANİ

Bir yıllık sürede, yüz erkekten 12sinin yaşamında ilk kez mani ortaya çıkardığı hesabedilmiştir Bu rakam kadınlarda 18dir Bir kişinin yaşamı boyunca mani geçirme riski %1dir Genellikle 30 yaş civarında ortaya çıkar Ailelerinde bu hastalık olanlarda, hastalanma riski daha yüksektir Hastalık göstermede kırsal ya da kentsel kesimden olmak farklı olmamakla birlikte, yüksek sosyoekonomik gruplarda hafifçe daha fazla görülür Eğer birinci derece akrabalarda (anne, baba ve kardeş) bu hastalık varsa, risk %20-25 çıkar Bipolar hastalarının %50sinin anne-babasında, mizaç bozukluğu bulunduğu saptanmıştır Anne babadan birinde bipolar bozukluk varsa, çocuğun bu hastalığa yakalanma riski %25dir Eğer hem anne hem babada bu hastalık varsa risk % 50-75e yükselir Tek yumurta ikizlerinden biri bu hastalığa yakalandığında, diğerinin de yakalanma riski, % 40-70tir (konkordans) Bu oran çift yumurta ikizlerinde % 20ye düşer Eğer hastalık bilinen anlamda kalıtımsal olsaydı, tek yumurta ikizlerinde konkordans oranının % 100 olması gerekirdi

Genellikle nöbetler halinde gelen bir hastalıktır Örnekse hasta, bir mani nöbeti geçirir; birkaç ay içinde iyileşir Gerekli koruyucu tedavi uygulanmazsa, bakarsınız birkaç yıl sonra bakarsınız birkaç hafta sonra hastalık tekrar başlar Yeni gelen nöbet mani nöbeti olabileceği gibi, iki kutuplu bozukluğun depresif nöbeti de olabilir Sonuçta, iki kutuplu bozukluk, ya mani ya depresyon nöbetleriyle gelir; bu ikisinin tedavisi aynen belirtileri gibi birbirinin tamamen zıddıdır Bu bakımdan aileler, hastaları mani nöbetinde ve mani tedavisinde iken birdenbire veya bir süre aralıkla depresyon belirtileri göstermeye başlarsa, hemen uzmanına başvurup yeni tedavisini düzenletmelidir Depresyondan maniye geçiş olursa aynı kural geçerlidir

Hastanın genel görünüm ve davranışında, aşırı hareketlilik, ruhsal ve bedensel huzursuzluk, gösterişli, aşırı renkli elbiseler giyme, bayanlarda aşırı makjaj, her iki cinsiyette gözalıcı aksesuarlar, giyimin acaip bileşiminin ve görünümünün farkında olmama, muayene sırasında izinsiz hekimin odasına girme ve etrafı karıştırma, tehdit edici davranışlar, aşırı heyecan ve hareketlilik, aşırı neşe hali dikkati çeker Duygulanım, değişken ve çok şiddetlidir Genellikle çok neşeli olmakla birlikte, kısa süreli ani ağlama gibi depresyon belirtileri gösterebilirler; fakat kısa zamanda neşeli hallerine dönerler Konuşma yüksek seslidir ve genellikle hızlı konuşurlar; dramatik, abartıcıdırlar Bazan, anlaşılmaz konuşma düzeyine ulaşabilirler(enkoherans)

Düşünce içeriğinde, kendine verdiği önem ve değerde artma, büyüklük düşüncesi, bencil olma, sanrılar ve daha seyrek olarak varsanılar vardır Sanrı ve varsanıları genellikle hastanın mizacı ile uyumludur; “beni başbakan yapacaklar” düşüncesi ya da bu nitelikte sözler işitme gibi Kötülük görme sanrıları olabilir “kıskanıyorlar, beni öldürecekler” Düşünce uçuşması görülür Bir fikirden diğer fikire hızla atlar Başladığı konuyu bitiremez, bu arada birçok şeye değinir fakat hiçbir şey anlatmaz Zihnini bir konuya odaklaştırma (konsantrasyon) güçlüğü içindedir İçgörü ve akıl yürütme genellikle bozulmuştur Hastalığının farkında değildir, inkar eder Akılcı kararlar veremediğinin farkında değildir Aşırı para harcama, hesapsız kumar oynama, aşırı cinsellik, rastgele cinsel ilişki ya da teşebbüsleri görülür Engellenme toleransı düşmüştür, çabuk sinirlenir, kavga çıkarır, saldırgan olur Libido artar, yememe veya yemeye vakit bulamama ve aşırı hareketlilik yüzünden kilo kaybı olabilir Uyumazlar ve uykuya ihtiyaçları olmadığını söylerler Üretken olamamakla birlikte aşırı enerjileri vardır

Görüldüğü gibi, maninin klinik belirtileri ve seyri depresyonun aynadaki yansıması ya da negatifi gibidir; tam zıddıdır

Maninin, hastalık dönemindeki tedavisi yanında, tekrar nöbet gelmemesi için başvurulan koruyucu tedavileri de vardır Koruyucu tedavi uygulandığı sürece bir daha bu hastalığı geçirmezler; bu olamazsa, mani nöbeti (ya da depresyon ) tekrar başlasa bile, genellikle hafif düzeyde olur ve kısa sürede sönme eğilimi gösterir Bu bakımdan, koruyucu uygulamalar önem taşır

Hastanın yakındığı küçük kusurlar için, buruşukluklar, saç dökülmesi, kadınlar için küçük göğüsler ya da erkekler için küçük penis, yaşlılıkta ciltte çıkan benekler örnek gösterilebilir

Eğer hafif bir fiziksel kusur varsa, kişinin bu kusura ilgisi çok abartılıdır Ancak bu inanç “sanrısal bozukluk, somatik tip”teki gibi sanrı düzeyinde değildir Hasta, mevcut bedensel kusurunun boyutunu abartıyor olduğu olasılığını kabul edebilir ya da hiç kusuru olmadığını tartışma konusu yapabillir Ergenlikten erken erişkinliğe kadar uzanan bir yaşta ortaya çıkabilir Kadın-erkek farkı göstermez

Hekimlere, estetik cerrahlarına, cildiyecilere tekrarlayıcı vizitlerle kronik gidişli bir hastalıktır İkincil depresyon gelişebilir

Hepimizin ruh hali zaman zaman değişir Ancak bazı kişilerde bu olay hastalık derecesine ulaşır ve kişinin günlük yaşamını etkileyerek işine ve kişisel ilişkilerinin düzenli gitmesine engel olacak boyutlara ulaşır
Daha önce mani-melankoli denilen bu hastalığa şimdi ruhsal durumdaki kutuplaşmaları belirtmek bakımından “iki kutuplu” (Bipolar Bozukluk) denmektedir Hastalar bazen kendilerini olağanüstü bir biçimde sevinçli ve canlı hissederler Bu ruh haline “mani” denir
Bir hasta şöyle açıklıyor : İlk önce herşey insana harika gelir Aynı zamanda kendinizi müthiş enerjik hissedersiniz Sanki herşey ivme kazanmıştır Dolayısı ile herşeyi hemen yapmak gerektiği hissine kapılırsınız Ciddi bir mani krizi sırasında çalışamaz duruma gelirsiniz Belli bir programı takip etmekte güçlük çektiğiniz için işinizi yapamaz, uyku uyuyamaz ve yemek yiyemezsiniz
“İki kutuplu” hastalıktan şikayeti olan kişilerde tuhaf inançlara sahip olmak da söz konusudur Bir hasta ; kendisinin bir tanrıyla konuştuğuna inanabilir “Mani” krizi geçiren hastalar olağanüstü yeteneklere sahip olduklarına inanırlar ve kendilerinin önemli kişiler olduğu hissine kapılırlar Kendilerini asil bir kişi, film artisti veya önemli bir din adamı biçiminde görürler Hareketlerine dikkat etmezler ve mantıksız davranışlarda da bulunurlar
Bu hastalığın gösterdiği diğer ruh hali ise bambaşkadır ve mani krizinin tam tersidir Kişi kendini sevinçli hissedeceğine depresyona girer; normal yaşamın gerektirdiği faaliyetlere karşı olan ilgisini ve sevgisini kaybeder
Arkadaşlarından ve ailesinden uzaklaşmaya başlar, iştahı kesilir hatta normal günlük faaliyetlerden olan alışveriş veya duş yapmak gibi şeyleri de yapamaz olur Bu durum, hastaların dışarıyla olan ilişkileri üzerinde çok kötü etkiler bırakabilir Öyle ki sanki aranıza camdan bir duvar çekilmiş gibi insanlardan koptuğunuzu hissedebilirsiniz
Depresyon bazı ağır vakalarda, hastaları intihara sürüklemektedir
Birçok ruh hastalığı gibi iki kutuplu hastalık da tedavi edilebilir ve hastalar normal bir yaşam sürebilirler Zaman zaman içinde bulundukları ruh halinde kutuplaşmalar görülse de kendilerini normal hissettikleri zamanlar da olabilir; işlerine devam edebilirler ve normal insan ilişkileriyle dolu bir yaşam sürebilirler
İki kutuplu hastalık hem kadınları hem de erkekleri etkilemektedirHastalık genellikle 20 yaşlarındaki kişilerde görülmektedir Hastalığın çeşitli nedenleri arasında kalıtım (hastaların çocukları için risk oranı yüksektir) ve beyindeki kimyasal düzensizlikler sayılabilir Sorun bazen de stresten ve mevsim değişikliklerinden kaynaklanır Mani krizleri daha çok ilkbaharda, depresyon ise kış aylarında görülmektedir

Bipolar bozukluk veya iki uçlu duygudurum bozukluğu, eskiden manik depresyon, manik atak veya manik depresif bozukluk olarak bilinen hastalıktır Bipolar bozukluk, kişinin depresyon ve/veya mani, hipomani, ve/veya karışık durumlar geçirdiği duygudurum bozuklukları sınıfını tanımlayan tanısal kategoridir Kişinin, depresif eğilimlerin yoğun yaşandığı dönemlerle, taşkınlık, coşkunluk olarak tanımlanabilecek mani dönemleri yaşadığı, bu bağlamda Bipolar Bozukluk ya da Manik Atak olarak tanımlanan bir rahatsızlıktır DSM-IV adlı tanı ve istatistik kriteri ile teşhis konur

Belirtileri

Kişiden kişiye değişiklikler göstermekle birlikte bipolar bozuklukda şu belirtiler görülür

Ortalama başlama yaşı 21'dir İlk atak erkeklerde genelde mani olurken, kadınlarda depresyon olur

Uyuşturucu ve alkol kullanımı sonrasında veya göç sonrası da gelişebilir

Manik dönemden deporesyona geçiş ani ve trajik olabilirDepresyona ağır anksiyete panik ataklar eşlik edebilir

Aşırı konuşma eğilimi gözlenir Kişi, olağan durumundan farklı ve belirgin bir biçimde hızlı ve sürekli konuşma eğilimindedir

Zihinsel etkinlikler hızlanmıştır Düşünceler ve çağrışımlar birbiri ardı sıra gelir Kişi, çağrışımlar ve düşünceler arasında eleme yapmakta zorlanır Bu durum "çağrışımlarda gevşeme" ve "düşüncelerde sıçrama" olarak da bilinir

Kişi dikkatini belirli bir konu üzerinde, belirli bir süre tutmakta zorlanır Zihinsel süreçler ve bunlara bağlı olarak konuşmalar, konudan konuya geçmekte, sıçramaktadır

Toplumsal ilgi belirgin bir biçimde artmıştır Kişi çok daha sosyal, çok daha girişken, çok daha atak olur Sonuçlarını hesaplamadan, yaşamdan zevk almaya yönelik etkinliklere girişilir Çoğu geçici bir hevese yönelen etkinliklerdir bunlar Giyiniş biçimini birden bire köklü bir şekilde değiştirme, toplumsal kuralları zorlayan cinsel deneyimlere girişme, hesapsız para harcama, ayna karşısında uzun süre vakit geçirme gibi belirtiler kendini gösterir

Uyku gereksinimi düşer, günlerce uyumadan yaşarlar Buna rağmen kendilerini iyi hissederler, hastalığın en önemli belitisi de budur ve sonuç itibari ile bir döngü yaşanır

Aşırı ve abartılı bir özgüven görülür Kişi kendini, her şeye gücü yeten, her sorunu çözebilecek, giriştiği her işin üstesinden rahatlıkla gelebilecek bir durumda algılar

Hastada sanrı ve varsanrı, ani saldırganlık ve ani hakaret gözlemlenebilir

Hastalar genelde uzun yıllar depresif bozukluk teşhisleri alabilir teşhis için hasta yakınlarını dinlemek daha dogrudur keza hasta kendi gerçek durumunun farkında olmayabilir ya da tersi hasta olarak tanımlanmamak korkusuyla hastalığını saklama ya da hekimi yanıltmaya çalışabilir

Hobilerine ve kabiliyetlerine bağlı olarak manik dönemde fazlasıyla üretken olur

Cinsel istek artışı

Manik ataklar sırasında kişi, son derece yaşam dolu, neşeli, canlı, mutluluktan uçan bir insan görünümü verir

Tedavisi

Tedavi edilmediği durumda ağır bir seyir izleyebilen bir psikiyatrik rahatsızlıktır

Bipolar Bozukluk bazı kişilerde mevsimsel bir dalgalanma gösterir Sonbahar ve kış, depresif durumun, ilkbahar aylarıysa manik atakları gözlendiği aylardır

Duygudurumların yoğunluğu ve süresi kişiden kişiye büyük ölçüde değişir

Bipolar bozukluk tedavisinde ilk tercih olarak duygudurum düzenleyicisi denilen ilaç grubundan Lithuril marka adlı lityum karbonat tuzu kullanılır Yinelenen bir pataloji olması nedeniyle lityum tabletlerinin ömür boyu alınması gerekebilir Tedavi sırasında düzenli olarak lityum kan testleri yapılır Serum lityum seviyesine göre psikiyatri uzmanı doktor lityum dozunu belirler Manik atak döneminde 08-12 mEq/l, uzun dönemli idame tedavisinde ise 08-10 mEq/l serum lityum seviyesi hedeflenir Bazı epileptik ilaçlar da bipolar bozukluk tedavisi için kullanılmaktadır

Tedavi sonrası

Lityum tabletlerinin bazı yan etkileri görülebilir, bulantı, kusma, sık su içme gereksinimi, ellerde titreme ve kilo alma gibi Hamilelik dönemleri süresince lityum kullanımına ara verilmelidir

Kişinin ömür boyu uykusuz ve susuz kalmamaya, alkol kullanmamaya özen göstermesi gerekmektedir Gerginlik yaratabilecek durum ve ortamlardan kaçınılmalıdır

İlaçla tedavi, hastalığın kontrol altına alınması içindir Esas olan bir psikologun tedaviye katılmasıdır Bipolar Bozukluğun sağaltımı, genelde kişinin depresyon etkilerine daha açık olması sonucunu getirir Kişi, bir psikoloğun yardımıyla, depresyon eğilimlerine karşı bir savunma geliştirmelidir Yine de manik ataklar önlense bile, kişide genel bir durgunluk gözlenebilir Kişi, bu eğilime karşı da hazırlıklı olmalı, bitkiselliğe kadar varabilecek süreçlere müdahale etmelidir