Türk İslam Devletleri!!!

A iLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ
Doğu -batı ticareti çağlar boyu önemini koru¬du Çinliler, Göktürk Devleti'nin yıkılması ile Türkistan'ı ele geçirmek istediler Bu durum üzerine Abbasilerin Horasan valisi, bir Arap ordusunu Türkistan'a gönderdi Çin ve Arap kuvvetleri, Talas ırmağı kıyısında karşılaştılar Talas Savaşı, Arapların üstünlüğü ile sona erdi Çinlilerin boşalttığı bölgeler, Türklerin eline geçti Böylece Türk -Arap ilişkileri başlamış oldu İslamiyet, Türkler arasında yayılmaya başladı

1 Karahanlılar
Uygurların yıkılması ile Karluklar, Çiğil ve Yağma Türkleri ile birleşerek Karahanlılar Devleti'ni kurdular (840) Karahanlılar doğu ve batı olmak üzere iki teşkilat halinde yönetiliyordu Batıyı yöneten Satuk Buğra Han, İslamiyeti kabul etti Oğlu zamanında ülkenin doğu kanadı ortadan kaldırıldı Karahanlı Devleti, 960 yılından itibaren Müslüman bir Türk devleti haline geldi
Karahanlılar, iç karışıklıklar sonunda doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı Doğu Karahanlılar Karahıtaylılar tarafından ortadan kaldırıldı (1211 ) Batı Karahanlılar ise Harzemşahlar tarafından yıkıldı (1212)

2 Gazneliler
Alp Tigin Saman oğulları Devleti'nde hassa komutanı idi Horasan'a vali olarak atandı Bu görevden alınması üzerine Gazne'ye gitti Yerli hanedanı devirerek bağımsız bir beylik kurdu Başlangıçta Saman oğullarına bağlı olarak yaşadılar Bu devletin yıkılmasından sonra bağımsız oldular Ceyhun'a kadar uzanan topraklar, Gaznelilerin eline geçti
Gaznelilerin en parlak dönemi sultan Mahmut devridir Oğlu Mesut döneminde Selçuklular, Horasan'a girdiler Sultan Mesut, büyük bir ordu ile Horasan'a girdi İki ordu Dandanakan'da karşılaştı Savaş, Selçukluların galibiyeti ile sona erdi Sultan Mesut, Hindistan'a doğru çekildi Sultan Mesut'tan sonra tahta çıkan hükümdarlar, ülke bütünlüğünü

3 Tolunoğulları
Tolunoğlu Ahmet, Abbasiler döneminde Mı¬sır'a vali olarak atandı Bir süre sonra bağımsızlığını ilan etti (868) Filistin, Suriye ve Kuzey Irak hakimiyet altına alındı Oğulları zamanında devlet, eski gücünü kaybetti Abbasiler, Mısır'ı ele geçirerek Tolunoğulları Devleti'ne son verdiler (905)

4 Akşitler
Fergane Bölgesi'nden boy beyi olan Toğaç, Abbasi Devleti'nin hizmetine girdi Oğlu Mehmet, Mısır'a vali olarak atandı Bir süre sonra bağımsızlığını ilan etti (935) Suriye ve Hicaz bölgesini ele geçirdi Oğulları döneminde iç karışıklıklar başladı Fatımiler, Mısır'ı işgal ederek bu devlete son verdiler (969)

5 Büyük Selçuklu Devleti
Dukak Bey, Kınık boyunun beyi idi Aynı za¬manda Oğuz Devleti'nde subaşı (ordu komutanı) olarak görev yapıyordu Oğuz yabğusu ile araları açıldı Oğuz beylerinin araya girmesi ile barıştılar Ölümü üzerine yerine Selçuk Bey geçti Selçuk Bey, Yabğudan çekindiği için kendine bağlı kuvvetlerle, Cend şehrine çekildi Bir süre sonra İslamiyeti kabul etti
Karahanlılara karşı Saman oğullarına yardım etti Saman oğulları hükümdarı bu yardıma karşılık Buhara ve Semerkant arasını yurt olarak verdi Selçuk Bey'in ölümü üzerine Selçukluların başına Aslan Bey, yabgu oldu (1009)
Selçuklular, Karahanlı ve Gazne devletleri için büyük bir tehlike haline geldiler Gazne sultanı Mahmut, Aslan yabguyu yanına çağırdı Yakalatarak hapsetti (1 032)

Tuğrul ve çağrı Beyler : Oğuzlar, Horasan'a girmeye başladılar Gazne sultanı Mesut, Büyük bir ordu ile Horasan'a girdi Dandanakan Savaşı, Selçukluların üstünlüğü ile sona erdi (1040)
Dandanakan Savaşı'ndan sonra Tuğrul Bey , sultan unvanı ile devletin başına getirildi Böylece Büyük Selçuklu Devleti, kurulmuş oldu Tuğrul Bey , Nişapur'da devlet düzenini kurduktan sonra seferlere başladı Rey'in alınması ile hükümet mer¬kezi Nişapurdan Rey'e taşındı Doğuda Tabaristan ve Gürcan bölgeleri ele geçirildi İranın tamamı fethedildi Anadolu'ya akınlar düzenlenmeye başlandı

Alp Arslan Dönemi : İlk seferini Anadolu ve Kafkaslar üzerine düzenledi Bizans imparatoru, büyük bir ordu ile Anadolu'ya geçti İki ordu Malazgirt'te karşılaştı Savaş, Türklerin galibiyeti ile sona erdi Anadolu kapıları Türklere açıldı Alp Arslan yanındaki komutanlarını Anadolu'nun fethi ile görevlendirdi

Melik şah Dönemi : İlk seferini Toharistan üzerine düzenledi Gazneliler, barış istedi Doğunun güvenliği sağlandıktan sonra kuzeye yöneldi Karahanlılar mağlup edildi (1074) Sultan Melik şah daha sonra batıya yöneldi Türkmen boylarını itaat altına aldı

Sultan Sancar Dönemi : Melikşah'ın ölümü ile taht kavgaları başladı Bundan yararlanan Fatımiler Kudüs ve Filistin'i, Haçlılar Antakya'yı ele geçirdiler Sultan Sancar'ın tahta çıkması ile iç ka¬rışıklıklar sona erdi Gazneliler yenilgiye uğratıldı Karahanlılar ve Gurlular hakimiyet altına alındı Karahanlılarla yapılan Katvan Savaşı'nda sultan Sancar yenilgiye uğradı ( 1141 )
Sultan Sancar, Oğuz isyanını bastırırken esir düştü Kurtulduktan kısa bir süre sonra öldü Sultanın Ölümü ile Büyük Selçuklu Devleti parçalandı Ülke toprakları üzerinde Anadolu, Kirman, Suriye ve Irak Selçuklu Sultanlıkları ile Zengiler, Böriler, Beğ Teğinliler , İldeniz oğulları ve Salgurlular gibi atabeylikler kuruldu

Beylikler Dönemi
XIII yüzyılın sonlarına doğru uçlardaki Türkmen boyları teşkilatlanmaya başladılar İlhanlı Devleti'nin yıkılması ile Anadolu üzerindeki Moğol baskısı sona erdi Bundan yararlanan Türkmen beyleri bağımsızlıklarını ilan ettiler Anadolu'da birçok Türk beyliği ortaya çıktı
Osman oğulları, Karaman oğulları, Germiyan oğulları, Karesi oğulları Hamit oğulları, Menteşe oğulları, Candaroğulları, Aydın oğulları, Saruhanoğulları, Ramazan oğulları, Dulkadiroğulları, Eretna ve Kadı Burhanneddin beylikleri başlıcalarıdır

SELÇUKLULARDA KÜLTÜR VE UYGARLIK
Ordu Teşkilatı : Selçuklu ordusuna Emir-ül ümera veya beylerbeyi komuta ederdi Ordu : Hassa birlikleri, ıkta askerleri, uç kuvvetleri ve bağlı beyliklerin kuvvetlerinden ibaretti

Türk Denizciliği : İlk Türk denizcisi Çaka Bey'dir İzmirde kendi adıyla bir beylik kurdu Bizans'ta esir iken kazandığı deneyimler sayesinde güçlü bir donanma meydana getirdi (1081) Ege adalarını hakimiyet altına aldı Bizans donanmasını yenilgiye uğrattı 1 Kılıç Arslan tarafından öldürül¬dü

Türkiye Selçuklu Devleti zamanında kıyılar Bizans, Ermeni, Rum ve Latin kralların hakimiyeti altında idi 1 İzzeddin Keykavus Sinopu, 1 Alaaddin Keykubat Alanya'yı ele geçirdi Buralarda tersaneler kuruldu 1 Alaaddin Keykubat döneminde ilk deniz aşırı sefere çıkıldı Kırım'da Sudak alındı
Beylikler döneminde kıyılar ele geçirildi Kurulan donanma ile Ege, Karadeniz ve Akdeniz'de fe¬tih hareketleri başladı Bizans ve Haçlılarla mücadele edildi Aydın oğlu Umur Bey, donanması ile Ege denizine hakim oldu Başarıları üzerine bir Haçlı donanması hazırladı Donanması yok edilen Umur Bey'in denizlerdeki etkinliği sona erdi
Menteşe oğulları, Hamit oğulları, Saruhanoğulları ve Karesi oğulları Ege denizinde; Candaroğulları, İsfendiyar oğulları ve Pervane oğulları Karadeniz'de faaliyette bulundular Kurdukları donanma
Ekonomik Hayat : Ülke topraklarının mülkiyeti devlete aitti Bu nedenle çiftçi elde ettiği ürün üzerinden devlete öşür vergisi öderdi Devlet, tarımın gelişmesi için gerekli her türlü önlemi almıştı
Sultanlar ticaretin gelişmesi için her türlü tedbiri aldılar Kervanlardan toplanan vergiler önemli bir gelir kaynağı idi Malları zarara uğrayan tüccarların mallarının bedeli devlet tarafından karşılandı Kervan yolları üzerine, kervansaraylar yapıldı Tüccarlar, ücret ödemeden buralardan yararlandılar Şehirlerde satılan malların cinsine göre pazarlar oluş¬turuldu Bu önlemler sayesinde ülke ekonomisi oldukça ileri bir düzeye ulaştı

Fikir Hayatı : XI, yüzyılın ikinci yarısından itibaren önemli gelişmeler oldu Bunda doğudan gelen ilim ve sanat adamlarının etkisi büyük oldu Sul¬tanlar fikir hayatının gelişmesinde önemli roller oy¬nadılar II Kılıç Arslan'dan itibaren Anadolu'nun bir¬çok yerinde medreseler açıldı Medreseler, ilim ve eğitim merkezleri haline getirildi Medreselerde eğitim parasızdı Öğrencilerin ihtiyaçları ve müderrislerin maaşları vakıflar tarafından karşılanırdı
Edebiyat, divan, halk ve tasavvuf edebiyatı olarak gelişti Halk edebiyatında Yunus Emre, divan edebiyatında Hoca Dehhani, tasavvuf edebiyatında Mevlana önemli eserler yarattılar

B İLK TÜRK- İSLAM

DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE MEDENİYET

Devlet Yönetimi : Hükümdarlar, Tanrı'nın yeryüzündeki temsilcileri durumunda idi Töre ve yasalara aykırı olmamak koşulu ile uygulamada mutlak hakimdi Ülke, hanedanının ortak malı sayılır ve hanedan üyeleri tarafından sultana bağlı olarak ortaklaşa yönetilirdi Taht kavgaları bu sistemin bir sonucudur Hü¬kümdarların yasama, yürütme ve yargı yetkileri vardı Orduya komuta etmek, halkın huzur ve refahını sağlamak, sorumlulukları arasında idi Karahanlılarda hükümdara han, Gaznelilerde sultan adı verilirdi Selçuklular da önce yabgu daha sonra sultan ünvanı kullanıldı
Devletin idari , mali ve askeri her türlü işleri, Divan adı verilen kurulda görüşülürdü Gazneliler, divan teşkilatını Abbasilerden örnek aldılar Selçuklularda ilk divan teşkilatı, Melikşah döneminde Ni¬zam-ül Mülk tarafından kuruldu
Ülke, eyalet adı verilen idari birimlere ayrılmıştı Bunların başında hanedana mensup kişiler (melikler) bulunurdu Meliklerin genç ve tecrübesiz olmaları halinde yanlarına Türkmen beyi (atabey) verilirdi

Hukuk : Türk -İslam devletlerinde hukuk, şerli ve örfi hukuk olmak üzere ikiye ayrılmıştır Adli işler, kadılar tarafından yürütülürdü Kadılar, vakıfların yönetiminden de sorumluydu Örfi yargı siste¬minde bir yüksek mahkeme vardı Bu mahkemenin başı emir-i dad idi Askeri davalar ise kazasker tarafından görülürdü

Ordu : Karahanlı ordusu, boy kuvvetlerinden meydana gelmiştir Gazne ve Selçuklularda ise daimi bir ordu oluşturuldu Gulamhane adı verilen kışlalarda köle çocuklar, özel olarak eğitilirdi Bunların tamamı altı olup, hükümdara bağlı özel kuvvet¬lerdir Hassa adı verilen bu birliklerin masrafları, devlet tarafından karşılanırdı
Ordunun diğer bir bölümünü ise ıkta askerleri oluşturuyordu Bunların tamamı atlı olup, masrafları ıkta sahipleri tarafından karşılanıyordu Melik ve emirlerin kuvvetleri, uçlardaki Türkmen kuvvetleri ile bağlı devletlerin askerleri savaş zamanı orduya katılırdı

Bilim ve Sanat : Türk hükümdarları alimleri korudular İlim, edebiyat ve sanatın hamisi olarak büyük hizmetler yaptılar Ülkeyi; cami, medrese kütüphane, hastane, imaret ve kervansaraylarla d9nattılar, Bunlara bağlı vakıflar kurarak varlıklarının devamını sağladılar Selçuklularda ilk medrese, Tuğrul bey zamanında Nişapur'da açıldı Alp Arslan döneminde medreseler devlet himayesi altına alındı Nizam-ül Mülk'ün gayreti ile nizamiye medresesi kuruldu (1067) Daha sonra nizamiye medreseleri birçok ilde açıldı Bu medreselerde İslami bilenlerin yanında müspet bilimlerde okutuldu
Farabi, Buruni, İbni Sina, Ömer Hayyam, Harezmi, Abdullah Barani, gibi değerli bilim adamları yetişti Kaşgarlı Mahmut'un Divan-ı Lügat-İt Türk, Yusuf Has Hacip'in Kutatgu Bilig ve Firdevsi'nin Şehnamesi başlıca eserlerdir

6 Orta Asya ve Yakın Doğu'da Kurulan Diğer
Devletler

Fatımiler : İsmailiye mezhebinden Ubeydullah, Tunus'ta Şii Fatımi Devleti'ni kurdu (909) Mısır ele geçirilerek Akşit (İhşit) Devleti'ne son verildi Filistin, Suriye ve Hicaz bölgeleri alındı Böylece en geniş sınırlara ulaşıldı İç karışıklıklar sonunda Fatımi hakimiyeti sona erdi (1171 ) Fatımiler, Batini inançlarını yaymak ve hakim kılmak için mücadele ettiler Batini inançlarını yaymak ve hakim kılmak için mücadele ettiler Batini faaliyetleri hızlandı Suriye ve İrana yayıldı

Eyyubiler : Fatımiler, Musul atabeyinden yar¬dım istediler Mısır'a gelen Selehattin Eyyubi, yöneti¬mi ele geçirdi Kendi adıyla anılan Eyyubi Devleti'ni kurdu Filistin ve Kudüs'ü Haçlılardan aldı Ölümünden sonra iç karışıklıklar ve taht kavgaları başladı Eyyubi ordusundaki Türk Memluk askerlerinin komutanı Aybey , Eyyubi Devleti'ni yıktı (1250)

Memluklar : Aybey tarafından Memluk (Köle¬men) Devleti kuruldu Memluk sultanları, kölemen komutanlar arasından seçilirdi Bu nedenle tahta hep güçlü kişiler geçmiştir Memluklar, Moğolları Ayn-ı Calud'da yenilgiye uğrattılar, Sultan Baybars, Anadolu'ya giderek adına hutbe okuttu Beklediği desteği alamadığı için ülkesine geri döndü (1277) Memluklar , Suriye ve Filistin bölgelerini ele geçirdiler Malatya'ya kadar uzanan bölgeler, hakimiyet altına alındı Memluk Devleti, Osmanlı hükümdarı Yavuz Sultan Selim tarafından yıkıldı (1517)

Harzemşahlar : Harzem bölgesine atanan valiler Harzemşahlar adıyla anılırdı Selçuklu Devleti'nin yıkılması ile Harzemşahlar bağımsız hareket etmeye başladılar (1141) Maveraünnehir hakimiyet altına alındı
Cengiz Han, Harzemşahlar ülkesini ele geçirdi (1220) Moğolların önünden kaçan Celaleddin Harezmşah, Azerbaycan'a çekildi Yassı Çemen'de Türkiye Selçuklu sultanına yenildiler Ordusunu kaybeden Celaleddin Harezmşah, Elcezire'de öldü Böylece Harzemşahlar Devleti yıkılmış oldu (1231)

Moğollar : Kırgız Devleti'nin yıkılması ile Orta Asya'da Moğol hakimiyeti başladı Cengiz Han zamanında büyük bir devlet haline geldiler Uygur ve Karluklar itaat altına alındı Karahıtay Devleti ortadan kaldırıldı Komutanları Iran, Azerbaycan ve Anadolu'yu alırken, Cengiz Han Maveraünnehir, Horasan ve İndus dolaylarını hakimiyet altına aldı
Cengiz Han'ın ölümü ile Moğol Devleti parçalandı Ülke toprakları üzerinde Kubilay , Çağatay , Altın Orda ve İlhanlı hanlıkları ortaya çıktı (1227)

Timur Devleti : Çağatay Hanlığı'nın yıkılması ile iç karışıklıklar başladı Kurultay, Timur'u hükümdar, ilan etti (1370) Timur; Maveraünnehir, Harzem ve Horasan'ı ele geçirdi İranın fethi tamamlandıktan sonra Anadolu'ya girdi Ermenistan ve Gürcistan yağmalanarak Semerkant'a geri döndü Ölümünden sonra taht kavgaları başladı Özbekler, bölgeye hakim olarak, Moğol hakimiyetine son verdiler (1507)

Akkoyunlular : Oğuzların, Uçok kolundan idiler Diyarbakır ve Musul yörelerini yurt olarak tuttular Timur'un Anadolu seferinde Moğolların hizmeti¬ne girdiler Bu hizmetlerine karşılık Diyarbakır emirliği verildi Kara Yülük Osman Bey , diğer Türk boylarını etrafında toplayarak Akkoyunlu Devleti'ni kurdu Uzun Hasan zamanında en parlak dönemini yaşadı Otlukbeli Savaşı'nda Osmanlılara yenildi (1473) Ölümünden sonra taht kavgaları ve iç karışıklıklar başladı Şah İsmail, Akkoyunlu Devleti'ni yıkarak Safevi Devleti'ni kurdu (1503)

Karakoyunlular : Oğuzların Üçok kolundandır Erzincan ve Sivas dolaylarını yurt olarak tuttular Bayram Hoca, Karakoyunlular Devleti'ni kurdu (1365) Kara Yusuf devrinde Akkoyunlu ve Moğol kuvvetleri yenilgiye uğratıldı Ölümü ile karışıklıklar başladı Akkoyunlu hükümdarı, Karakoyunlular Devleti'ne son verdi (1470)