Rüzgar Çeşitleri - Rüzgar Adları

Bölgelere ve meydana geliş nedenlerine göre isimler alır

Atmosferin genel devridaimine bağlı olarak meydana gelen devamlı rüzgârlar;

* Kutuplara doğru esen Kutup Rüzgârları,
* 40° ve 60° enlemleri arasında kuvvetli esen Batı Rüzgârları,
* Kuzey yarımkürede kuzeydoğu yönünden, güney yarımkürede güneydoğu yönünden devamlı ve kuru esen Alize Rüzgârları

Yaz ve kış atmosfer basıncında ters yönde değişiklik olması ve bölgede basınç alanları arasında büyük fark olmasından meydana gelen rüzgârlara ise muson rüzgârları denir Yazın karaya, kışın denize doğru eser Kış musonu soğuk ve kuru, yaz musonu oldukça nemlidir

kara ile deniz arasında eser Öğle vakitleri karalar ısınıp, alçak basınç sahası meydana getirince denizden karaya doğru eser Gece bunun tesiri çok daha yavaş olur Bu hava akımları vadilerle dağlar arasında da meydana gelir
* Soğuk mahallî (yerel) rüzgârlar zaman zaman meydana gelen basınç farkından olur Adriyatik Denizi ile Fransa'nın Akdeniz sahillerinde eser Bora ismini de alır
* Sıcak yerel rüzgârlar, İsviçre Alpleri kuzey yamaçlarını etkileyen kuru sıcak rüzgârlardır Fön (Föhn) de denir

Yüksek hızlı rüzgârlar fırtınalara neden olur Bu fırtınalardan Hint Okyanusu'nda esenlere tropik siklon; Meksika ile Kaliforniya körfezlerinde esene hurricane; batı Büyük Okyanus'ta esene tayfun, Batı Afrika'da esene tornado denir Fırtına bazen 300-400 km çapında bir sahayı etkisi altına alır ve saatteki hızı 250 km'yi bulabilir Bölgelere göre isim alan daha birçok rüzgâr cinsi vardır Meltem, mevsim rüzgârları cinsinden olup, Mayıs ile Eylül aylarında Akdeniz bölgesinde kara ile deniz arasında eser İki bölge arasındaki basınç farkı ne kadar yüksekse rüzgârın hızı da o kadar yüksek olur

Türkiye'de rüzgar adları

Rüzgârlar estikleri yönlere göre isim alırlar Kuzeyden esene yıldız, güneyden esene kıble, doğudan esene gündoğusu, batıdan esene günbatısı, kuzeydoğudan esene poyraz, kuzeybatıdan esene karayel, güneydoğudan esene keşişleme, güneybatıdan esene ise lodos denir

Türkiye'de Marmara, Trakya, Akdeniz, Karadeniz kıyılarında genellikle kuzey ve kuzeydoğuda poyraz rüzgârları hâkimdir Bu rüzgârlar bahar aylarında bol miktarda yağış getirir İç bölgelerde kuzey ve güneyden gelen rüzgârlar hâkimdir Güneybatıdan esen lodos sıcak ve bunaltıcıdır Ege'de esen meltem rüzgârına imbat denir

Rüzgar Nedir

Yüksek basınçtan alçak basınca doğru olan hava hareketidir Birbirine yakın iki merkezde sıcaklık farkı oluşması durumunda görülecek ilk olay rüzgarın esmeye başlamasıdır

Rüzgarın Hızında Etkili Olan Faktörler:

1) Basınç merkezleri arasındaki yatay uzaklık: İzobarların sık geçtiği yerde yatay uzaklık azdır Bu sebeple sürtünme ile hız kaybı da azdır Bundan dolayı izobarların sık geçtiği yerde rüzgarın hızı fazla iken , izobarların seyrek geçtiği yerde hız azdır

2) Yer şekilleri: Yer şekilleri rüzgara yön verirken , aynı zamanda hızını da etkilerler

Örnek: Engebeli bir alanda rüzgarın hızı azalır

3) Dünyanın ekseni çevresindeki hareketi: Dünyanın dönüş hızının arttığı alanlarda rüzgarın hızı daha azdır Dönüşten kaynaklanan savrulma sebebiyle

4) Basınç farkı: Basınç farkı arttıkça rüzgarın hızı ve şiddeti de artar

* Rüzgarın hızını ölçen alete anemometre denir

* Rüzgarın hızı arttıkça;

- İç ısısı düşer ve soğuk rüzgar halini alır

- Geçtiği yerlerin sıcaklığını düşürür

- Buharlaşmayı arttırır Havanın nem açığı büyür

- Erozyonu arttırır

Rüzgarın Esme Yönünü Etkileyen Faktörler:

1) Basınç merkezlerinin konumu: Rüzgarlar her zaman yüksek basınçtan alçak basınca doğru eserler

2) Yer şekilleri: Sıradağlar, boğazlar, derin ve uzun vadiler rüzgarların gerçek yönlerini değiştirirler Rüzgarlar genellikle boğazlara, vadilere uygun eserler

Herhangi bir yerde rüzgarın yıl içinde en fazla estiği yöne hakim rüzgar yönü denir Hakim rüzgar yönü ile yer şekillerinin uzanış doğrultusu arasında bir paralellik vardır

3) Dünyanın ekseni çevresindeki hareketi: Bu hareketten dolayı rüzgarlar KYK’de sağa, GYK’de sola doğru saparak eserler

RÜZGAR ÇEŞİTLERİ

1 SÜREKLİ RÜZGARLAR

a) Alize Rüzgarları : 30 enlemlerindeki Dinamik YB alanlarından Ekvatoral AB alanına doğru olan hava hareketidirler

Doğu yönlü oldukları için Tropikal Kuşak karalarının doğusuna sürekli olarak yağış bırakırlar

Ekvatorda yükselerek üstten 30 enlemlerine doğru esen rüzgarlara Ters Alizeler denir Bu rüzgarlar dönenceler civarında alçalarak çöllerin oluşmasına neden olurlar

b) Batı Rüzgarları : 30 enlemlerindeki Dinamik YB alanlarından 60 enlemlerindeki Dinamik AB alanlarına doğru esen rüzgarlardır

Batı yönlü olduklarından Ilıman Kuşak karalarının batısına sürekli bol yağış bırakırlar

c) Kutup Rüzgarları : Kutuplardaki Termik YB alanlarından 60 enlemlerindeki Dinamik AB merkezlerine doğru esen rüzgarlardır

60 enlemlerinde Batı Rüzgarları ile karşılaşarak cephe oluşumuna neden olurlar

NOT: Alize ve Batı rüzgarlarının başlangıçtaki sıcaklık ve nem özellikleri birbirine benzer Sürekli rüzgarlar bütün yıl birbirine ters yönde eserler ve okyanus akıntılarına neden olurlar

2 MEVSİMLİK RÜZGARLAR (Muson )

* Görüldüğü yerler: Hint yarımadası , Güneydoğu Asya, Meksika ve Gine Körfezi kıyılarıdır

* Birbirine komşu kıta ve okyanusların mevsimlik ısı farkından doğarlar

* Kışın karadan denize doğru eserler Bu sebeple soğuk ve kuru olarak eserler

* Yaz mevsiminde denizden karaya doğru estiklerinden beraberinde bol miktarda nem getirirler ve yağış bırakırlar Dünyanın en fazla yağış alan yeri Muson Asyası’nda Çerapunçi (Hindista’nın KDoğusundadır Yıllık ortalama 12000 mm yağışalır) dir

* Etkili olduğu adalara rüzgar sürekli olarak denizler üzerinden geldiği için bütün yıl boyunca yağışlıdır

* Yön değiştirdikleri Ocak ve Temmuz aylarında dev dalgalar olur

3 YEREL RÜZGARLAR

a) Meltemler: Günlük ısınma farkından doğarlar Etki alanları dardır

i) Kara-deniz meltemleri: Kara ve denizlerin günlük ısınma farkı sonucu oluşurlar

Gündüzdeniz meltemi, gece kara meltemi oluşur Ege kıyılarında yazın öğleden sonra denizden esen İmbat rüzgarı deniz meltemine örnektir

NOT: Deniz meltemi kısa mesafelerden sıcak karaya doğru estiği için yağış bırakmaz Sadece havayı serinletir

ii) Dağ ve vadi meltemi: Dağ ve vadilerin farklı ısınması sonucu oluşurlar Bunda güneş ışınlarını alma açısı ve nem oranlarının farklı olması etkilidir

Dağlarda nem oranı az olduğundan vadi ve ovalara göre daha erken ısınır, daha erken soğur Gündüz vadi meltemi, gece ise dağ meltemi olur

NOT: Muson rüzgarları ile meltem rüzgarları arasındaki benzerlik devirli olmalarıdır

b) Sıcak Yerel Rüzgarlar :

i) Föhn Rüzgarları: Bir dağ yamacını aşarak diğer yamaçtan aşağı doğru esen rüzgarın sıcaklığı artar Çevrede nem açığı oluşur Bitkilere kurutucu etki yapan bu tip rüzgarlara Föhn rüzgarları denir

Bu rüzgarların oluşmasında yer şekilleri etkilidir Rüzgarlar geldikleri yerin sıcaklığını gittiği yere taşırlar Föhn rüzgarları bu genellemeye uymaz Türkiye’de Kuzey Anadolu dağları ile Toroslar’da etkilidir

ii) Sirokko: Büyük Sahradan İtalya’nın güneyine doğru esen sıcak ve kuru rüzgardır Akdeniz’den geçerken nem aldığından İtalya’nın güney kıyılarına yağış bırakır

iii) Hamsin: Mısır’dan Akdeniz’in doğusuna doğru esen sıcak ve kuru rüzgardır

c) Soğuk yerel rüzgarlar :

i) Mistral: Kışın ve ilkbaharda Fransa’dan Akdeniz’e doğru esen soğuk rüzgardır

ii) Bora: Dalmaçya kıyılarının gerisindeki dağlardan Akdeniz’e doğru esen soğuk rüzgardır

iii) Krivetz: Romanya’dan Karadeniz’e doğru esen soğuk rüzgardır

iv) Etezyen: Ege Kıyılarına yazın kuzeyden esen soğuk rüzgardır Asor YB etkisiyle oluşur

d) Tropikal Siklonlar : Tropikal kuşakta ani basınç düşmesi ile oluşan çok şiddetli rüzgarlardır Bu rüzgarlara Hurricane, Tornado, Kasırga,Hortum gibi isimler verilir



TÜRKİYE’DE ETKİLİ OLAN RÜZGARLAR

Türkiye’ye, kuzeybatı, kuzey ve kuzeydoğudan esen rüzgarlar enlemin etkisiyle, hava sıcaklığını düşürürler Güneybatı, güney ve güneydoğudan esen rüzgarlar ise hava sıcaklığını yükseltirler

a Soğuk Yerel Rüzgarlar:

Karayel: Balkanlar’daki yüksek basınç ve Basra Körfezi’ndeki alçak basınç sonucu oluşur Kuzeybatıdan soğuk ve kuru olarak eser Kış mevsiminde Marmara Bölgesi ile Batı Karadeniz’de sıcaklıkları azaltarak kar yağışına neden olur

Yıldız: Kuzeyden eser Karadeniz üzerinden geldiği için soğuk ve nemlidir Karadeniz Dağları’nda yağış bırakır

Poyraz: Marmara, Karadeniz ve İç bölgelerimize kuzeydoğudan esen soğuk, kuru bir rüzgardır Doğu Avrupa’daki yüksek basıncın etkisi sonucunda oluşur Kışın sıcaklıkları azaltarak kar yağışına neden olur Yaz poyrazı ise serin ve kuru olarak eser

Ege Denizi’nde, yazın poyraz benzeri rüzgarlar tam kuzeyden eserler Eski Yunanlılar bu rüzgarlara, ticaret rüzgarı anlamında Etesia demişlerdir Bugün de, Dünya literatüründe Ege Denizi’nde yazın kuzeyden esen rüzgarlara etezyen denilmektedir

b Sıcak Yerel Rüzgarlar
Lodos: Kuzey Afrika’daki yüksek basınç ve Hazar Denizi’ndeki alçak basınç sonucu oluşur Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde etkilidir Akdeniz’den geldiği için nemli ve sıcaktır İç kesimlere sokulurken yükseltinin etkisiyle soğuyarak yağışa neden olur Kış mevsiminde etkili olduğu bölgelerde, sıcaklığı arttırarak kar erimelerine neden olur

Kıble: Güneyden eser İç kesimlerimizde etkili olur Akdeniz Bölgesi’nde nemli ve sıcak, iç kesimlerde ise, kuru ve sıcak olarak eser

Rüzgar Ölçen Aletler

Rüzgâr, yatay veya yataya yakın yönde yer değiştiren bir hava kütlesinin hareketidir Rüzgâr vektörel bir kuvvet olup, yön ve hız olmak üzere iki faktör halinde ölçülür Meteorolojik amaçlı rüzgar ölçümleri aşağıdaki aletlerle yapılır

1 Sabit Anemometre : Rüzgarın hızını ve yönünü direkt olarak ölçmeye yarar
2 El Anemometresi : El Anemometresi seyyar olarak ölçülmesi istenen rüzgâr hızını veyönünü direkt olarak Ölçme işinde kullanılır Alet olarak sabit anemometreye benzemekte olup daha küçük ebadlıdır
3 Anemograf ile : Mekanik anemograf, rüzgârın yönünü, saatte ortalama hızını ve rüzgâr hızındaki dalgalanmaları, yani hamleyi yazarak ölçen bir alettir