Yeni Gine

YENİ GİNE

DEVLETİN ADI: Papua Yeni Gine
BAŞŞEHRİ: Port Moresby
NÜFÛSU: 3834000
YÜZÖLÇÜMÜ: 462840 km2
RESMÎ DİLİ: İngilizce
DÎNİ: Katolik, Protestan
PARA BİRİMİ: Kina

Güneybatı Pasifik’te, Avustralya kıtasının kuzeyinde ve ekvatorun güneyinde, 0°-10° güney enlemleri ve 130°-150° doğu boylamları arasında, Yeni Gine Adasının doğu yarısı, Bismarck Takımadası ve birçok bitişik ada gruplarını içine alan bağımsız bir ülke Batısında Endonezya, güneyinde Avustralya bulunur

Târihi

Bölgede yaşayan ilk insanların kimler olduğu hakkında bilgiler kesin değildir Bu adalar topluluğunda hayâtın 10000 yıl evvel başladığı kabul edilir Arkeolojistlerin çalışmalarına ve elde edilen târihî kayıtlara göre bölgenin bilinen ilk insanları kuzeyden gelen Malenezyalılar ile Papua yerli dilini kullanan ada yerlileridir Daha sonra Asya ve Endonezya’dan göçler yapılmıştır

Bölgeye Avrupalıların ilk gelişleri 15 yüzyıla rastlar 1526 yılında Portekizli Jorge de Meneses Yeni Gine Adasına gelen ilk Avrupalıdır Meneses Adanın kuzey kıyılarına Malay dilinde “kıvırcık saçlı” anlamına gelen “Ilhas dos Popuas” adını verdi 1545 yılında bölgenin insanlarının, Afrika Gine’si Kıyısı insanlarına çok benzediğini görerek, adanın ismini Yeni Gine olarak değiştirdi Bundan sonra bölgeye sırasıyla, İspanyollar, İskoçlar, İngilizler ve Fransızlar geldi

1884 yılında İngilizler adanın güney yarısını ve Almanlar kuzey kıyılarını işgal etti Daha sonra bu bölgeler Birinci Dünyâ Harbinin tesiriyle, Avustralya’ya bırakılmak zorunda kaldı 1920 yılında Milletler Cemiyeti adayı manda altına soktu İkinci Dünyâ Harbi esnâsında kuzey kıyıları Japonya işgali altına girdi Japonların yenilmesinden sonra bölge, 1949’da Milletler Cemiyeti tarafından Avustralya idâresine verildi Daha sonra 1973’te kendi kendini yönetme hakkını elde etti Papua Yeni Gine nihâyet 1975’te bağımsız oldu Michael TSomare ülkenin ilk başkanı olarak 1988’e kadar görevde kaldı 1998 seçimlerini kazanan Rabbie Namalin, 1992’ye kadar başbakanlık vazifesine devam etti 1992 seçimlerini kazanan Paias Wingti yeni hükümeti kurdu

Fizikî Yapı

Papua Yeni Gine, Yeni Gine Adasının doğu kısmı, Bismarck Takımadaları ve diğer birçok alçak mercan adalarından ibârettir Yüzölçümü yaklaşık olarak 462840 km2dir

Ülkenin büyük bir bölümü İrian Jaya’ya kadar uzanan dağ silsilesiyle örtülüdür Bölgede Vitiaz Boğazı boyunca Bismarck Takımadasına kadar volkanik bir dağ grubu vardır Bunlardan güneydoğuda kalan Lamington Dağı 1951’de çok şiddetli bir püskürme ve patlama göstermiştir En yüksek bölge 4509 m’lik Wilhelm Dağıdır Ülkenin başlıca nehirleri; Fly, Kikori, Purari, Sepik, Ramu ve Murkham’dır

Papua Yeni Gine’yi meydana getiren belli başlı volkanik olmayan adalar ise şöyle: D’Entrecasteaux Grubu, Louisrade Takımadası, Trobriand Adaları ve Woodlark’tır Bunlardan başka Yeni İrlanda, Yeni İngiltere, Manu ve Bougahville volkanik olan adalarıdır Diğer küçük adalar umûmiyetle mercan resiflerinden (kayalık, döküntü) ve mercan adalarından (atol) meydana gelmiştir

İklim

Papua Yeni Gine ekvatorun yaklaşık 10° altında yer alır Bu yüzden birbirine yakın iki dönence bölgesinin içerisinde olup, iki mevsimli genel olarak sıcak ve nemli bir iklimin tesirindedir Mayıs-aralık aylarında şiddetli güneydoğu rüzgârları bölgeye yağmur ve nispeten serin bir ortam (muhit) getirir Ocak-nisan aylarında ise kuzeybatı rüzgârları aşırı sıcaklıkları ve şiddetli yağışları berâberinde getirir Ortalama aylık sıcaklık haziran ayında 25°C ve aralık-ocak aylarında 28°C civarındadır Yağışlar, kıyı ve dağlık bölgelerde, yıllık ortalama 2540 mm civârı ve üzerindedir

Tabiî Kaynakları

Ülkenin % 70’ine yakın bir bölümü ve yüksekliği fazla olan adalar tropikal ormanlarla kaplıdır Şiddetli yağışlar ormanların çok sık olmasına yol açmış ve buna mukâbil tarıma müsâit toprakların azalmasına sebebiyet vermiştir Ormanlardaki ağaçlar çok çeşitlidir Genellikle yüksek bölgelerde daha çok meşe, kayın (ak gürgen), funda ve kozalaklı ağaçlar yetişir

Papua Yeni Gine’nin hayvanları hemen hemen Avustralya’nınki ile aynıdır Keseli hayvanlar çoğunluğu teşkil eder Ayrıca birçok cinste sürüngene her tarafta sık rastlanır

Ülkede çeşitli cinste kuş mevcuttur Herbiri birbirinden farklı, rengarenk kuşlar ülke ormanlarının en ilgi çeken hayvanlarıdır Bunların arasında hiç şüphesiz devekuşu ve papağanın ayrı bir yeri vardır

Ülke yeraltı kaynakları bakımından orta seviyededir Daha çok altın ve gümüş gibi kıymetli mâdenler çıkarılır Ayrıca bakır ve tabiî gaz yatakları da mevcuttur

Nüfus ve Sosyal Hayat

Yaklaşık olarak ülkenin nüfûsu 3834000 kişidir Nüfus yoğunluğu ise 77 civârındadır Bunun % 13,5’i şehirlerde yaşamaktadır Yıllık nüfus artışı % 2,7’dir

Ülkede yerli nüfûsu olarak üç ana grup vardır; güney ve iç bölgelerde Papuanlar, kuzey ve doğuda Malenezyalılar ve batı bölgelerde Pigmeler Bunların dışında ayrıca Avustralyalılar, Polinezyalılar ve bir miktar da Çinliler mevcuttur Yerlilerin çoğunluğu siyah derilidir Bunlardan deri renkleri sarı ile siyah arasında değişebilen, yuvarlak kafa yapılı Pigmeler, çok küçük boylu olmalarıyla bilinir

Ülkenin resmî dili İngilizcedir Ayrıca “Pidgin İngilizce” denen İngilizcenin bozulmuş ve değiştirilmiş bir şekli olan bir dil de kullanılmaktadır Bundan başka ülkede yerli dillerin ve lehçelerin sayısı 700’ü aşkındır Bunlardan 200 adedi Malayo-Polinezya kökenli Malenezya dil grubuna âittir Standart İngilizceden bozma “Pidgin” İngilizcesi ise daha çok ticârî sahada konuşulur

Halkın çoğunluğu kendi yerli inançlarından kurtulamamıştır Bundan başka Katoliklik ve Protestanlık yaygındır

Papua Yeni Gine insanlarının % 90’ı esas adada yaşarlar Çoğunluğu kıyı bölgelerde ve başşehir Port Moresby’da oturur Diğer önemli şehirleri; Lae, Samarai, Goroka ve Modang’dır Diğer adalar üzerinde kurulu şehirleri ise Rabaul Yeniİngiltere ve Arawa Bougainville Adası üzerindedir

Ülkede okur-yazar oranı % 32’dir Genç nüfûsun % 30’u okula gitmektedir İki üniversite mevcuttur; biri 1965’te Port Moresloy’de açılan Papua Yeni Gine Üniversitesi ve diğeri 1967’de açılan Lae Teknoloji Üniversitesidir

Siyâsî Hayat

Bağımsız bir millet olan Papua Yeni Gine parlamenter demokrasi sistemini kabul etmiştir 1975 yılında İngiltere Milletler Topluluğu içerisinde, tam bağımsızlığını kazanan bir devlet olmuştur Michael TSomare ilk başbakandır Devlet Başkanı Kraliçe Elizabeth II’dir Bunu ülkede genel bir vâli temsil eder

Ülke idârî olarak bir başşehir ve 20 il’e bölünmüştür Her bir ilin seçilmiş bir meclisi vardır

Papua Yeni Gine BM ve Güney Pasifik Komisyonu üyesi bir ülkedir Ayrıca Güney Pasifik ülkeleri arasındaki politik ve ekonomik işbirliği ve kalkınmayı gâye edinen Güney Pasifik Formu üyesi olmuştur

Ekonomi

Ülke ekonomisi umûmiyetle tarıma dayanır Ayrıca hayvancılık ve balıkçılık da önemlidir Daha çok domuz ve kümes hayvanları yetiştirilir Ülkede yetişen başlıca tarım ürünleri; yulaf, kulkas, muz, kokonat, tatlı patates, kahve ve kakaodur Ayrıca meyve ve sebze yetiştiriciliği de oldukça gelişmiştir

Başlıca endüstri ve îmâlât sahaları; orman ürünleri, mineraller, balık, gıda, inşaat malzemeleri ve ev eşyâlarıdır

Dışarıya kahve, çay, kakao, orman ürünleri, balık, meyve, sebze satar Dışardan ağır makinalar ve çeşitli araçlar satın alır

Altın ülkenin en önemli mâdenidir Ayrıca gümüş, bakır, petrol ve tabiî gaz da çıkartılmaktadır

Nüfûsun % 53’ü tarım, % 17’si endüstri ve ticârette ve % 10’u resmî hizmetlerde çalışır Para birimi Kina’dır İhrâcât ve ithâlâtını çoğunlukla, Japonya, Birleşik Almanya, Avustralya ve ABD ile yapar Başlıca iki limanı vardır: Port Moresby ve Lae limanları Turizm gelirleri orta seviyededir

Ulaşım ve haberleşme yetersizliği başlı başına bir problem teşkil etmektedir 1973’ten sonra ulaşım ve haberleşme üzerine yapılan çalışmalar sonunda biraz düzelmiştir