Türk Dilinin Yayılma Alanları

Türk Dilinin Yayılma Alanları
Türkler, tarihin eski devirlerinde olduğu gibi bugün de varlıklarını oldukça geniş bir coğrafyada sürdürmektedir Dünya haritasına baktığımız zaman doğuda Moğolistan ve Çin içlerinden, batıda Viyana’ya; kuzeyde Sibirya’dan, güneyde Bağdat, Lübnan sınırı ve Kıbrıs içlerine kadar uzanan büyük coğrafyaya Türklerin yayıldıklarını görürüz Türk milleti, bu geniş coğrafya içinde yer alan Moğolistan, Çin, Rusya, Afganistan, Azerbaycan, Türkmenistan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, İran, Irak, Suriye, Türkiye, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Yunanistan, Bulgaristan, Yugoslavya, Romanya ve Polonya’da yaşamaktadır

Günümüz şartları içerisinde eğitim, iş gibi çeşitli sebeplerle farklı bölgelerde yaşamak durumunda olan Türkleri de buna dahil edersek bu alan daha da genişlemektedir

Dünya Türklüğü yönlere göre adlandırılırken Hazar’ın batısında ve güneyinde kalan Türkler Batı Türklüğü; Hazar’ın doğusunda kalan Türkler Doğu Türklüğü; Karadeniz, Kafkaslar ve Hazar’ın kuzeyinde kalanlar Kuzey Türklüğü olarak adlandırılır

Yönlere göre dünya Türklüğü şu şekilde ayrılmaktadır:
A Batı Türklüğü
1 Türkiye Türkleri

2 Rumeli Türkleri (Yunanistan, Bulgaristan ve Yugoslavya’da; ayrıca Moldavya ve Bulgaristan’daki Gagavuzlar)

3 Kıbrıs Türkleri

4 Suriye Türkleri

5 Irak Türkleri

6 Azerbaycan Türkleri (Kuzey Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan ile İran’daki Güney Azerbaycan’da)

B Doğu Türklüğü
1 Batı Türkistan Türkleri (İran’ın Horasan bölgesinde, Afganistan’ın kuzeyinde ve dağılan Sovyetlerdeki Türkmen, Özbek, Karakalpak, Kazak ve Kırgız Türkleri)

2 Doğu Türkistan Türkleri (Çin’in batı bölgesinde- Doğu Türkistan’daki Uygur ve Kazak Türkleri)

C Kuzey Türklüğü
1 Sibirya Türkleri (Yakutlar)

2 Abakan Türkleri (Tuvalar ve Hakaslar)

3 Altay Türkleri

4 İdil-Ural Türkleri (Kazan ve Batı Sibirya Tatarları, Başkurtlar ve Çuvaşlar)

5 Kafkas Türkleri (Kafkasların kuzeyindeki Karaçay, Malkar (Balkar), Nogay ve Kumuk Türkleri)

6 Kırım Türkleri (Özbekistan, Kırım, Türkiye ve Romanya’da)

7 Karay Türkleri (Polonya ve Litvanya’da)

Bütün bu alanlarda konuşulan Türk dilinin biri Yakutça diğeri Çuvaşça olmak üzere iki uzak lehçesi vardır

Yakutça ve Çuvaşça, Türk dilinin metinlerle takip edilebilen devirlerinden daha önceki çağlarda ayrıldıkları ve ana Türk kitlesi ile temasları kesildiği için ayrı birer lehçe karakteri kazanmışlardır Esasen Yakutça ve Çuvaşça, yüzyıllar boyunca birer konuşma dili olarak kullanılmış, ancak 19 ve 20 yüzyıllarda yazı dili haline gelmiştir Bugün her iki lehçe de kiril alfabesini kullanmaktadır

Yakutlar, Sibirya’da, batıdan doğuya, Katanga, Ölenek, Lena ve Kamçatka’ya doğru Kolima ırmakları çevresinde yaşarlar Bu bölge siyasî olarak Rusya’ya bağlı Yakutistan Muhtar Cumhuriyeti adını alır Yakutların nüfusu 400000’e yakındır

Çuvaşlar, Moskova ile Kazan arasında, İdil (Volga) ırmağı boylarında yaşamaktadırlar Esas kitle Çuvaşistan Muhtar Cumhuriyetindedir Tataristan ve Başkurdistan Muhtar Cumhuriyetlerinde yaşayanları da vardır Nüfusları iki milyon kadardır

Çeşitli lehçelere ayrılan Türkçe için bugüne kadar pek çok sınıflandırma denemesi yapılmıştır Bu denemeler çok ayrıntılı ve birbirinden oldukça farklıdır Hemen hemen her birinde ayrı bir ölçü kullanılmış, pek çoğunda tarihî Türk lehçeleri ile bugünküler birbirine karıştırılmıştır Yazı dillerine göre yapılacak bir sınıflandırma hem daha sade olacak, hem de bugünkü durumu daha iyi yansıtacaktır

Başlangıçtan 13 yüzyıla kadar Türkçenin tek yazı dili vardı Bu yazı dili bütün Türkler için ortaktı 13 yüzyılda Türk yazı dili, Kuzey-Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrılmış ve 19 yüzyıla kadar bu şekilde gelmiştir 6-7 asır boyunca, bütün doğu ve kuzey Türklüğü Kuzey-Doğu Türkçesini; bütün batı Türklüğü de Batı Türkçesini kullanmışlardır Rus istilasından sonra, 19 yüzyılda batı kolu içinde Azerbaycan; Çin istilasından sonra da Kuzey-Doğu kolu içinde Kazan Türkçeleri ayrı birer yazı dili hâline gelmeğe başlamış; 1917 Bolşevik ihtilalinden sonra ise başlıca Türk ağızları, Ruslar tarafından ayrı birer yazı dili hâline getirilmiştir

Böylece ortaya çıkan bugünkü yazı dilleri şöyle sınıflandırılabilir:
A Batı Türkçesi (Güney-Batı Türkçesi)

1 Türkiye Türkçesi 3 Azerbaycan Türkçesi

2 Gagavuz Türkçesi 4 Türkmen Türkçesi

B Kuzey-Doğu Türkçesi (Doğu Türkçesi)

1 Özbek Türkçesi 9 Nogay Türkçesi

2 Uygur Türkçesi 10 Karaçay Türkçesi

3 Kazak Türkçesi 11 Malkar (Balkar) Türkçesi

4 Karakalpak Türkçesi 12 Kumuk Türkçesi

5 Kazan Türkçesi 13 Altay Türkçesi

6 Başkurt Türkçesi 14 Hakas Türkçesi

7 Kırım Türkçesi 15 Tuva Türkçesi

8 Kırgız Türkçesi