Dilbilgisi Bakımından Anlatım Bozuklukları Nelerdir?

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Dilbilgisi Bakımından Anlatım Bozuklukları Nelerdir?

1)Yüklem Yanlışlığından Doğan Anlatım Bozuklukları:
Yüklemle ilgili yanlışlıklar

yüklemin çatı

kişi

zaman

yardımcı eylemler

ek eylemler gibi noktalarda cümleye uygunluk göstermemesi durumudur

*Kahvaltıda peynir

ekmek ve çay içtik

*İçkiyi az sigarayı hiç içmem

*Kimin dürüst

kimin dürüst olmadığını biliyor

*Suçlamaların yersiz ve doğru olmadığını söyle

*Baloya güzel bir elbise ve pahalı mücevherler takarak gelmişti

*Çocuklarıyla bazen çok bazen de hiç ilgilenmezdi

*Sabahları erken kalkar ve sakin havada koşuyordu

*Annem yemek pişiriyor biz de ona yardım ediyorduk

*Boyu kısa

bedeni de pek biçimli değildi

*Aldığı şeyler hem pahalı hem de kaliteli değilmiş

*Bu geziye okulumuz öğrencilerinden ve disiplin cezası almayanlar katılabilecek

2)Özne Yanlışlığından Doğan Anlatım Bozuklukları:
Cümlede öznenin bulunmamasından

öznenin gereksiz ekler almasından

ya da özne olmayacak bir sözün özne gibi kullanılmasından kaynaklanır

*Dernek müdürünün yetkileri alındı ve kovuldu

*O insanların sayısı azalıyor bulunmaz oluyor

*Belediye tarafından yaptırı> dört katlı binanın inşaatı bitirildi ve hizmete girdi

*Yaşlı adamın parası alınarak evine gönderildi

*Viraja hızlı giren aracın lastiği patladı ve kaza yaptı

*Herkes kazayı seyrediyor

yardım etmeyi düşünmüyordu

*Hastanın durumu gittikçe kötüleşiyor

yerinden kalkamıyordu

*Filmin güzelliği herkesi etkiledi;çünkü güzel çekilmişti

3)Özne Yüklem Uyuşmazlığından Kaynaklanan Anlatım Bozukluğu:
Öznenin tekillik çoğulluk ve şahıs bakımından uyuşması gerekir;aksi taktirde anlatım bozukluğu ortaya çıkar

a)Topluluk isimleri özne ise yüklem tekil olur;ancak topluluk isimleri çoğul eki alıyorsa yüklem de alabilir

*Bizim takım sahaya çıktılar

*Takımlar nihayet sahaya çıktılar

*Ordular uzun süredir savaşıyor

b)Bitki

hayvan

cansız varlık ve organ isimleri çoğul durumda özne ise yüklem tekil olur

*Nedense köpekler sabaha kadar havladılar

*Çiçekler sıcaktan kurumuşlar

*Bu sıralar çok sağlam yapılmışlar

*Seni görünce gözlerim dolar

Not:İnsan dışı varlıklar kişileştirme yolu ile çoğul özne ise yüklem de çoğul olabilir

*Martılar denize dalıp dalıp çıkıyorlar

*Martılar bize selam getirdiler

*Dağlar beyaz şallarını omuzlarına attılar

c)Eylem isimleri

çoğul özne ise yüklem tekil olur

*Gülüşmeler çok uzun sürdüler

*Tartışmalar sabaha kadar devam ettiler

d)Çoğul sayılar özne ise yüklem tekil olur

*İki kişi bankayı soymuşlar

*Derse on öğrenci girmediler

*Bana beş soru bıraktılar

e)Saygı

sitem

küçümseme gibi durumlar için özne tekil de olsa yüklem çoğul yapılabilir

*Ahmet Bey bizi hatırlamadılar

*Ayşe Hanım odasında yoklar

f)Öznede belgisiz zamir ya da belgisiz sıfat varsa yüklem tekil olur

*Hiçbiri sizi görmüyorlar

*Herkes bu konuda aynı fikirdeydiler

*Birçok kişi aynı sorunu tartışıyorlar

g)Bir cümlede birden fazla özne varsa ve bu öznelerin biri 1

kişi ise yüklem 1

çoğul olur

*Ali

Ahmet ve ben dün size uğramıştık

*Ben ve kardeşim size inanmıyoruz

h)Birden fazla özneden biri 2

kişi ise yüklem 2

çoğul;öznelerin biri 3

kişi ise yüklem 3

çoğul olur

*Sen ve kardeşin e girmemişsiniz

*Ahmetle o bu akş> gelecekler

*Ben

sen

o burada nöbet tutacağız

*O ve Murat bunu hemen yapacaklar
4)Tümleç Yanlışları:
Özellikle sıralı cümlelerde tümleç (dolaylı tümleç

nesne

zarf tümleci) kullanılması gereken yerde kullanılmamışsa anlatım bozulur

Bir tümlecin birden çok yüklem için ortak kullanımı mümkündür

Ancak bu ortak tümleç yüklemlerden birine dahi uymazsa cümlede anlatım bozukluğu doğar

Tümleç yanlışlarını şu başlıklar altında inceleyebiliriz:
a)Dolaylı Tümleç Eksikliği:
*Düşman kenti bombaladı ; ama giremedi

*Çukurova’nın toprağı insanı diriltir

umut verir

*Sizi önemseyen ve inanan insanlar var

*Gençlerden çok şey bekliyoruz;fakat değer vermiyoruz

*Kadının içeri girmesiyle çıkması bir oldu

*Bu evden nefret ediyordu ;ancak darda kalınca geliyordu

b)Zarf Tümleci Eksikliği:
*Yeni yetişen sanatçılara yardım eder

ilgilenirdi

*Bir daha seni görmek ve karşılaşmak istemiyor

*Arkadaşlarını aradı

sonra buluştu

*Kötü bir beste yaptığımda beni eleştirir ve tartışırdı

*Senin sorunlarını çözmeye çalışıyor; başa çıkmak için uğraşıyoruz

c)Nesne Eksikliği:
*Size teşekkür etmek ve kutlamak istiyor

*Yazıya özendiği

dikkatle yazdığı belliydi

*Sana telefon açmış

merak ediyormuş

*Evin onarımını haftaya bitirecek

sonra da satacak

*Bu kuralların gerekli olduğunu biliyorum;ama uygulayamıyorum

*Yardıma muhtaç olanlara yardım eder

doyururdu

*Onun sıcacık sesi bize ulaşır

mutlu ederdi

*Yazılarında

halkı soyanlara çatar

yerin dibine batırırdı

*Suçlunun evini bastılar

yakalayıp polise teslim ettiler

5)Tamlama Yanlışları:
a)Bir sıfatla bir adın ortak tamlanana bağlanması anlatımı bozar:
*Doğa ve toplumsal olayları inceledik

*Dün epik ve aşk şiirleri okuduk

*Askeri ve devlet okullarına giriş sınavı yapılacak

*Gençlik

duygusal ve kişilik sorunları yaşıyor

*Politik ve ahlak yozlaşması önemli bir sorundur

b)Çoğul anlamı taşıyan bir sıfattan sonra gelen ad tekil olmalıdır:
*Birçok seneler geçti

*Bizde iki türlü düşünürler vardır

*Her türlü tedbirler alındı

*Birçok festivaller düzenlendi bu yaz

*Bin türlü çiçekleri derledim sana

c)Tamlayan Eki Eksikliği:
*Her önüne gelen aklına esen sözcüğü dilimize mal etmesi yanlıştır

*Bu duygular geçici ve insanı yanıltıcı olduğu bilinmelidir

*Büyük emek harcanarak yazı> eserler bilimsel bir yaklaşımla değerlendirilmesi gerekir

d)Tamlayan Eksikliği:
*Öğrenciye bir şey vermeden gelişmesini umma

*Arkadaşına yardım ederek mutlu olmasını sağladı

*Tanıdıklarından alışveriş yaparak para kazanmalarına katkıda bulunurdu

*Çocuklarıyla her konuyu konuşur

yanlışa düşmemelerine çalışırdı

6)Eylem – Eylemsi Arasındaki Çatı Uyuşmazlığı:
Birleşik veya sıralı cümlelerde aynı özneyi alan yüklemlerin her ikisi de etken veya her ikisi de edilgen olmalıdır
*Bütün sorunlar halledilip öyle gidecekti

*Bütün sahipsiz > toplanıp şehir dışına >ürecek

*Sorular çok dikkatli okuyarak çözülsün

*Çok emek harcanıp az para kazanabilmiş

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Dilbilgisi Bakımından Anlatım Bozuklukları Nelerdir? Dilbilgisi Bakımından Anlatım Bozuklukları Nelerdir? 1)Yüklem Yanlışlığından Doğan Anlatım Bozuklukları: Yüklemle ilgili yanlışlıklar yüklemin çatıkişizamanyardımcı eylemlerek eylemler gibi noktalarda cümleye uygunluk göstermemesi durumudur Kahvaltıda peynirekmek ve çay içtik İçkiyi az sigarayı hiç içmem Kimin dürüstkimin dürüst olmadığını biliyor Suçlamaların yersiz ve doğru olmadığını söyle Baloya güzel bir elbise ve pahalı mücevherler takarak gelmişti Çocuklarıyla bazen çok bazen de hiç ilgilenmezdi Sabahları erken kalkar ve sakin havada koşuyordu Annem yemek pişiriyor biz de ona yardım ediyorduk Boyu kısa bedeni de pek biçimli değildi Aldığı şeyler hem pahalı hem de kaliteli değilmiş Bu geziye okulumuz öğrencilerinden ve disiplin cezası almayanlar katılabilecek 2)Özne Yanlışlığından Doğan Anlatım Bozuklukları:* Cümlede öznenin bulunmamasındanöznenin gereksiz ekler almasından ya da özne olmayacak bir sözün özne gibi kullanılmasından kaynaklanır Dernek müdürünün yetkileri alındı ve kovuldu O insanların sayısı azalıyor bulunmaz oluyor Belediye tarafından yaptırı> dört katlı binanın inşaatı bitirildi ve hizmete girdi Yaşlı adamın parası alınarak evine gönderildi Viraja hızlı giren aracın lastiği patladı ve kaza yaptı Herkes kazayı seyrediyor yardım etmeyi düşünmüyordu Hastanın durumu gittikçe kötüleşiyoryerinden kalkamıyordu Filmin güzelliği herkesi etkiledi;çünkü güzel çekilmişti 3)Özne Yüklem Uyuşmazlığından Kaynaklanan Anlatım Bozukluğu: Öznenin tekillik çoğulluk ve şahıs bakımından uyuşması gerekir;aksi taktirde anlatım bozukluğu ortaya çıkar a)Topluluk isimleri özne ise yüklem tekil olur;ancak topluluk isimleri çoğul eki alıyorsa yüklem de alabilir Bizim takım sahaya çıktılar Takımlar nihayet sahaya çıktılar Ordular uzun süredir savaşıyor b)Bitkihayvancansız varlık ve organ isimleri çoğul durumda özne ise yüklem tekil olur Nedense köpekler sabaha kadar havladılar Çiçekler sıcaktan kurumuşlar Bu sıralar çok sağlam yapılmışlar Seni görünce gözlerim dolar Not:İnsan dışı varlıklar kişileştirme yolu ile çoğul özne ise yüklem de çoğul olabilir Martılar denize dalıp dalıp çıkıyorlar Martılar bize selam getirdiler Dağlar beyaz şallarını omuzlarına attılar c)Eylem isimleri çoğul özne ise yüklem tekil olur Gülüşmeler çok uzun sürdüler Tartışmalar sabaha kadar devam ettiler d)Çoğul sayılar özne ise yüklem tekil olur İki kişi bankayı soymuşlar Derse on öğrenci girmediler Bana beş soru bıraktılar e)Saygısitemküçümseme gibi durumlar için özne tekil de olsa yüklem çoğul yapılabilir Ahmet Bey bizi hatırlamadılar Ayşe Hanım odasında yoklar f)Öznede belgisiz zamir ya da belgisiz sıfat varsa yüklem tekil olur Hiçbiri sizi görmüyorlar Herkes bu konuda aynı fikirdeydiler Birçok kişi aynı sorunu tartışıyorlar g)Bir cümlede birden fazla özne varsa ve bu öznelerin biri 1 kişi ise yüklem 1 çoğul olur Ali Ahmet ve ben dün size uğramıştık Ben ve kardeşim size inanmıyoruz h)Birden fazla özneden biri 2kişi ise yüklem 2çoğul;öznelerin biri 3kişi ise yüklem 3 çoğul olur Sen ve kardeşin e girmemişsiniz Ahmetle o bu akş> gelecekler Benseno burada nöbet tutacağız O ve Murat bunu hemen yapacaklar 4)Tümleç Yanlışları: Özellikle sıralı cümlelerde tümleç (dolaylı tümleç nesne zarf tümleci) kullanılması gereken yerde kullanılmamışsa anlatım bozulurBir tümlecin birden çok yüklem için ortak kullanımı mümkündürAncak bu ortak tümleç yüklemlerden birine dahi uymazsa cümlede anlatım bozukluğu doğarTümleç yanlışlarını şu başlıklar altında inceleyebiliriz: a)Dolaylı Tümleç Eksikliği: Düşman kenti bombaladı ; ama giremedi Çukurova’nın toprağı insanı diriltir umut verir Sizi önemseyen ve inanan insanlar var Gençlerden çok şey bekliyoruz;fakat değer vermiyoruz Kadının içeri girmesiyle çıkması bir oldu Bu evden nefret ediyordu ;ancak darda kalınca geliyordu b)Zarf Tümleci Eksikliği: Yeni yetişen sanatçılara yardım ederilgilenirdi Bir daha seni görmek ve karşılaşmak istemiyor Arkadaşlarını aradısonra buluştu Kötü bir beste yaptığımda beni eleştirir ve tartışırdı Senin sorunlarını çözmeye çalışıyor; başa çıkmak için uğraşıyoruz c)Nesne Eksikliği:* Size teşekkür etmek ve kutlamak istiyor Yazıya özendiğidikkatle yazdığı belliydi Sana telefon açmışmerak ediyormuş Evin onarımını haftaya bitirecek sonra da satacak Bu kuralların gerekli olduğunu biliyorum;ama uygulayamıyorum Yardıma muhtaç olanlara yardım eder doyururdu Onun sıcacık sesi bize ulaşırmutlu ederdi Yazılarında halkı soyanlara çataryerin dibine batırırdı Suçlunun evini bastılaryakalayıp polise teslim ettiler 5)Tamlama Yanlışları:* a)Bir sıfatla bir adın ortak tamlanana bağlanması anlatımı bozar: Doğa ve toplumsal olayları inceledik Dün epik ve aşk şiirleri okuduk Askeri ve devlet okullarına giriş sınavı yapılacak Gençlik duygusal ve kişilik sorunları yaşıyor Politik ve ahlak yozlaşması önemli bir sorundur b)Çoğul anlamı taşıyan bir sıfattan sonra gelen ad tekil olmalıdır: Birçok seneler geçti Bizde iki türlü düşünürler vardır Her türlü tedbirler alındı Birçok festivaller düzenlendi bu yaz Bin türlü çiçekleri derledim sana c)Tamlayan Eki Eksikliği: Her önüne gelen aklına esen sözcüğü dilimize mal etmesi yanlıştır Bu duygular geçici ve insanı yanıltıcı olduğu bilinmelidir Büyük emek harcanarak yazı> eserler bilimsel bir yaklaşımla değerlendirilmesi gerekir d)Tamlayan Eksikliği:* Öğrenciye bir şey vermeden gelişmesini umma Arkadaşına yardım ederek mutlu olmasını sağladı Tanıdıklarından alışveriş yaparak para kazanmalarına katkıda bulunurdu Çocuklarıyla her konuyu konuşur yanlışa düşmemelerine çalışırdı 6)Eylem – Eylemsi Arasındaki Çatı Uyuşmazlığı: Birleşik veya sıralı cümlelerde aynı özneyi alan yüklemlerin her ikisi de etken veya her ikisi de edilgen olmalıdır Bütün sorunlar halledilip öyle gidecekti Bütün sahipsiz > toplanıp şehir dışına >ürecek Sorular çok dikkatli okuyarak çözülsün Çok emek harcanıp az para kazanabilmiş