Tanzimat Edebiyatının Genel Özellikleri Nelerdir?

Tanzimat Edebiyatının Genel Özellikleri Nelerdir?

Prof Ahmet Hamdi Tanpınar;Tanzimat ve ondan sonra gelişen edebi cereyanları inceleyebilmek için Türk toplumunu etkilemiş bir kaç realite üzerinde durmak gerektiğini belirtir Zira Tanzimat edebiyatı bir medeniyet değişmesinin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır Bunu gözden uzak tutmamak gerekir
Tanzimat ve sonrası dönemlerde Türk toplumunu etkileyen sosyal ve kültürel olaylar aynı zamanda edebiyatımızın da değişmesi ve yenileşmesine ortam hazırlamıştır Bu önemli olaylar şunlardır:
1- 1839′da ilan edilen Tanzimat Fermanı
2- 1876 ve 1908 birinci ve ikinci meşrutiyet denemeleri
3- 1918 imparatorluğun dağılışı ile 1923′te Cumhuriyet ilanı ve Ankara’nın başkent oluşu
Bu önemli siyasi olaylar ve demokrasi denemelerinin her biri genellikle bir edebi hareketin başlangıcı ve gelişme ortamı olmuşlardır
19 asır Osmanlı İmparatorluğu’nun gerileme ve çöküş devridir Büyük fetihler artık gerilerde kalmıştır Ordular yenilgilerden kurtulamaz olmuşturIII Selim devrinde ilk kez orduda yapılan ıslahat hareketleri ile Avrupa’nın teknik ve kültürel üstünlüğü anlaşılmış ve imparatorluk yönünü batıya çevirmek zorunda kalmıştır
İşte Tanzimat edebiyatına verilen isimde 3 Kasım 1839′da Reşit Paşa tarafından ilan edilen ve Gülhane Hattı Hümayunu da denilen yenileşme beratının yürürlüğe konmuş olmasından doğmuştur Bu olay daha sonraları Tanzimat Fermanı olarak adlandırılacakgerek siyasi alanda gerek edebi ve toplumsal hayatta batıya yönelmenin resmi bir belgesi sayılacaktır Edebiyat Tarihçilerimizde 1839 yılını Tanzimat edebiyatının başlangıcı olarak kabul edeceklerdir
Tanzimat dönemiyle yeni açılan mekteplerde öğretimin Türkçe’ye dönmesi gazeteciliğin başlaması ve garp etkisiyle beraber gelişen milli şuur sonucunda yepyeni bir ortam doğmuştur Tanzimat edebiyatı dediğimiz edebi yenileşme ister istemez toplum bünyesinde ki bu değişmelereuyanan yeni fikir akımlarına paralel olarak ortaya çıkmışyeni bir medeniyet değişiminin sonucu olarak gelişmiştir Tanzimat dönemiyle birlikte edebiyatımızda sosyal ve siyasal konular günlük olaylar tartışma alanına çekilmiştir
Tanzimat edebiyatının ilk nesli olan ŞinasiZiya PaşaNamık Kemal’in amaç bakımından gayretleri aşağı yukarı aynıdır Bu ilk nesil birbiri ardından ve birbirlerini bütünleyen çalışmalarıyla Türkiye’de siyasi Tanzimat devriyle ölçülmeyecek kadar geniş bir aydınlar sınıfı yetiştirmişlerdir Asıl yaptıkları iş ise Türkçe’nin gelişmesine gösterdikleri çaba olmuştur Bilhassa Şinasi’nin (1826-1871) çıkarmış olduğu Tasvir-i Efkar gazetesi çevresinde uyandırdığı halkçı dil hareketi ve peşinden gelenlerin getirdiği yeni edebiyat anlayışı bunda önemli bir rol oynamıştır Aynı zamanda Tanzimat edebiyatının kurucusu sayılan Şinasi şiirde ilk defa eski şekiller içinde yeni kavramları kullanmıştır Namık Kemal ise daima geniş yankılar uyandıran eserler yazmışneslinin en gür sesli şairi ve dava adamı olarak görülmüştürZiya Paşa divan şiiri geleneğini sürdürmesine rağmensiyasi ve sosyal düşüncelerhalk dilinin yazı dili olmasını savunan fikirleriyle arkadaşlarının ortak ülkülerine katılmıştır
Tüm bu yapılmak istenenlere rağmen Tanzimatçılar beş asır devam eden divan edebiyatı geleneğinden tam olarak kurtulamamışlardır Bu ilk neslin genel sanat felsefesi “toplum içinvatan içinhürriyet ve halk için sanat” anlayışı olmuştur
Tanzimat edebiyatının birinciler kadar kavgacı olmayan ikinci nesli diyebileceğimiz HamitEkrem ve Samipaşazade Sezai gibilere gelince;bunlar ustalarının izinde yürümekle berabersiyasi ortamın ve devlet yönetimindeki baskının Tanzimat’ın ilk yıllarına oranla ağırlaşması sonucu “Toplum için sanat” felsefesini bırakıp “Sanat için sanat” görüşünü benimsemişlerdir
Tanzimat Edebiyatının bu iki nesli arasında Namık KemalŞinasiAbdülhak Hamit gibi güçlü temsilcileri yetişmiş olmasına rağmen o yıllarda son çırpınışlarını gösteren eski edebiyatlatutunmaya çalışan yeni edebiyat boğuşma halindedirBu devirde okuyan ve yazan kitle arasında eski edebiyata bağlı olanlar hala kabarıktırBuna rağmen yeni neslin görüşleri bilhassa bizim için tamamen yeni olan gazete yazılarıromantiyatroeleştiri gibi nesir çeşitlerinde daha kısa zamanda ve kolayca zafere erişir
Tanzimat Edebiyatının Genel Özellikleri:
a Tanzimat edebiyatı sanatçıları Divan edebiyatında bulunan şiir tarih mektup vb gibi edebiyat türlerini Batı anlayışına göre yenileştirmişler; ayrıca Divan edebiyatında hiç bulunmayan makale tiyatro roman hikaye anı eleştirme vb gibi yeni edebiyat türleri getirmişlerdir
b Tanzimat edebiyatının özellikle ilk devirlerinde yetişen sanatçıların çoğu (Ziya Paşa Namık Kemal vb…) Montesquieu Rousseau Voltaire vb gibi Fransız devrimci yazarlarının etkisi altında kalarak makale ve şiirlerinde zulme haksızlığa hırsızlığa geriliğe karşı şiddetli bir dille mücadeleye girişmişler; vatan millet hürriyet hak adalet kanun meşrutiyet vb gibi kavramları memlekete yaymaya çalışmışlar “toplum için sanat” anlayışını benimsemişlerdir Tanzimat edebiyatının ikinci devrinde yetişen sanatçılar ise (Recai-zâde Mahmut Ekrem Abdülhak Hâmit Sami Paşa-zâde Sezai vb) toplum işlerine daha az karışmışlar “sanat için sanat” anlayışını benimser görünmüşlerdir
c Çoğu Fransız edebiyatını örnek olarak alan bu sanatçıların bir kısmı Klasisizm (Şinasi Ahmet Vefik Paşa Ali Bey vb)bir kısmı da Realizm (Recai-zâde Mahmut Ekrem Sami Paşa¬zâde Sezai Nabi-zâde Nâzım vb) akımlarının etkisi altında eserler vermişlerdir
ç Tanzimat edebiyatı Divan edebiyatının tersine olarak seçkin kişiler için değil halk için meydana getirilen bir edebiyat olmak iddiasıyla ortaya çıkmıştır Bu görüşü benimseyen sanatçılar (Şinasi Ziya Paşa Namık Kemal Ahmet Mithat Ali Bey vb) özellikle makale tiyatro anı kısmen de roman türlerinde bu yolda eserler vermişlerdir Tanzimat edebiyatının ikinci devrinde yetişen bazı sanatçılar ise (Recai-zâde Mahmut Ekrem Abdülhak Hamit vb) bu amaçtan uzaklaşmış görünmektedirler
d Bu görüşün bir sonucu olarak dilin sadeleşmesi konuşma dilinin yazı dili haline gelmesi düşüncesi savunulmuştur Tanzimat edebiyatının başlıca sanatçıları (Şinasi Ziya Paşa Namık Kemal Ahmet Mithat Ahmet Cevdet Paşa Şemseddin Sami vb) dil konusunda böyle düşünmekle birlikte hiçbiri eski alışkanlıklarından kurtulup da büsbütün konuşma diliyle yazmış değildir Sade dil daha çok tiyatro; anı mektup bir dereceye kadar da makale ve romanlarda kullanılmıştır Tanzimat edebiyatının ikinci devrinde yetişen sanatçıların bir kısmı ise ( Recai-zâde Mahmut Ekrem Sami Paşa-zâde Sezai özellikle Abdülhak Hamit) konuşma dilinden epey uzaklaşmışlardır
e Tanzimat edebiyatında en önemli yenilik nesirde anlatımın kuruluşunda görülmüştür Bu edebiyatta söz hüneri göstermek değil birtakım düşünceleri halka yaymak amacı güdüldüğünden “seci” ler atılmış asıl düşünce ile ilgisi bulunmayan doldurma sözlere yer verilmemiş düşünceler sayfalarca süren uzun cümleler yerine kısa cümlelerle anlatılmaya çalışılmıştır
f Tanzimat edebiyatı nazmında şiirin konusu genişletilmiş günlük hayatla ilgili her türlü olay duygu ve düşünce şiir konusu olarak seçilmiştir;
İlk zamanlarda Divan edebiyatı nazım biçimlerinin dışına pek çıkılmamış yeni düşünceler eski biçimler içinde söylenmiş (Ziya Paşa Namık Kemal vb) ise de sonraları eski biçimler büsbütün bırakılarak yeni biçimler kullanılmaya başlanmıştır (Recai-zâde Mahmut Ekrem özellikle Abdülhak Hamit vb) ; yeni nazım biçimleri ilkin Fransızca’dan yapılan manzum çevirilerde görülmüş telif şiirlerde çok sonra kullanılmıştır; beyitlerin başlı başına birer bütün olmasıyla yetinilmeyip bütün mısralar aralarında bir anlam bağı bulunmasına Divan şiirindeki “parça güzelliği” anlayışı yer yine şiirin baştan sona kadar belli bir düşünce etrafında gelişmesine; yani “konu birliği” ne ve “bütün güzelliği” ne önem verilmiştir: genel olarak aruz vezni kullanılmakla birlikte Türk’lerin tabiî ve ulusal vezninin hece vezni olduğu anlaşılmış bu vezinle yazmaya tarafçılık edilmiş (Ziya Paşa Namık Kemal Ahmet Cevdet Paşa vb) fakat bu istek geniş bir akım halini alamamış sadece birkaç sanatçı (Ethem Pertev Paşa Ziya Paşa Namık Kemal Ahmet Vefik Paşa Abdülhak Hâmit Recai-zâde Mahmut Ekrem vb) tarafından girişilen birkaç deneme ile yetinilmiştir