Nutuk > 5.Bölüm > Lozan Barışı Ve Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde Meydana Gelen Gelişmeler > Lozan Konferansı Görüşmeleri Üzerine Mecliste Ateşli Tartışmalar >

18 Şubat 1923 günü, İsmet Paşa ile Eskişehir'de birleşerek Ankara'ya birlikte geldik
Baylar, İsmet Paşa Ankara'ya dönerken benim de geziden dönmekte olduğum anlaşılınca Ankara'da, tuhaf ve anlaşılmaz bir düşünce uyanmış İsmet Paşa'nın Ankara'ya gelip hükümete ve Meclise değinmeden önce benimle buluşup görüşmesi sakıncalı görülmüş Böyle bir görüşmeyi kötüye yoranlar olmuş Bunu bana yazan Bakanlar Kurulu Başkanı Rauf Bey'di Elbette bu habere önem vermedim Tersine, bir an önce İsmet Paşa ile görüşebilmek için, yolculuğumuzu Eskişehir'de buluşabilecek biçimde düzenlettirdim Ankara'ya gelişimizden sonra, İsmet Paşa Bakanlar Kurulunda durumu anlattı ve yeni yönerge istedi
Meclisin görüşünü öğrenmek gerekli görüldü Sorun Meclise getirildi Bu konuda Mecliste günlerce ve günlerce görüşmeler ve tartışmalar yapıldı
Anlaşıldığına göre, karşıcıllar, Delegeler Kurulumuza ve İsmet Paşa'ya amansız düşman kesilmişlerdi Sözde barış olmuşken, İsmet Paşa yapmamış, geri dönmüş Delegeler Kurulu, Bakanlar Kurulunun yönergesine aykırı iş görmüş
27 Şubat 1923 günlü gizli oturumda başlayan saldırılar, 6 Mart 1923 gününe değin ateşli, coşkulu bir biçimde sürdü Ben de başından sonuna değin tartışmalara katılmak zorunda kaldım Karşıcıllar, sanki ne istediklerini bilmez bir durumdaydılar Meclis, olumlu, ya da olumsuz bir karar veremeyecek duruma geldi Bizim açıkça anladığımız şu idi ki; karşıcıllar, barış konusunu Mecliste kendi tutkularının gerçekleşmesinde kullanmak istiyorlardı Baylar, kimi basında da bu tutkular şaşılacak bir biçimde ateşli olarak candan körükleniyordu Bu ruh durumu içinde bulunan Meclis ile barış sorununu sonuçlandırmanın güç olacağını görmek doğal, ama üzüntü vericiydi
Mecliste yaptığım genel açıklama ile durumun her yönünü açıkladım Akla gelen her şeyi söyledim İtilâf Devletleri delege kurullarından kimisinin kendi ülkelerine dönüşlerinde verdikleri demeçleri gerçek ve temel sayarak Delegeler Kurulumuza saldırmanın beğenilecek yanı olmadığını söyledim Delegeler Kurulumuzu dinlemek, bu kurulun yapacağı açıklamalara inanmak ve ona göre durumu değerlendirmek gerektiğini bildirdim
Delegeler Kurulumuzun, Bakanlar Kurulunca verilmiş yönergeye aykırı iş görüp görmediğini söylemeye, Mecliste bulunan Bakanlar Kurulunun yetkili olduğunu söyledim
En sonu dedim ki: "Delegeler Kurulu, Bakanlar Kuruluna karşı sorumludur Meclise karşı sorumlu olan Bakanlar Kuruludur Meclis, Bakanlar Kuruluna yeni bir yön vermek zorundadır Bakanlar Kurulu da bu yöne uygun olarak Delegeler Kuruluna özel yönerge verir Meclisin ayrıntılarla uğraşmasına yer ve olanak yoktur"
Yön üzerindeki görüşümü de şöyle belirttim: "Musul sorununun geçici ertelenmesinden söz etmemek üzere, yönetim, siyasa, iktisat işleriyle ilgili konularda ve öbür sorunlarda ulusun ve ülkenin haklarını, bağımsızlığını tam ve sağlam olarak elde etmek ve kurtardığımız yerlerin kesin olarak boşaltılmasını istemek temel koşuldur"
Sözlerime şunları da ekledim: "Delegeler Kurulumuz, kendine verilen görevi tam yetkin olarak yapmıştır Ulusumuzun ve Meclisimizin onurunu korumuştur Eğer Barış sorununu iyi bir sonuca bağlamak istiyorsak Meclisçe de Delegeler Kuruluna içgücü verilmeli ve çalışmaların sürdürülmesi sağlanmalıdır Böyle davranırsanız, bir barış evresine gireceğimizi umabiliriz"
Meclisin, söz konusu sorun üzerindeki tartışmaları durdu Ama, karşıcıllar saldırmak için nedenler bulup yaratmaktan kendilerini bir türlü alıkoyamıyorlardı