Foucault’Nun Felsefesi Mânevî Bir Çığlıktı

Foucault’nun felsefesi mânevî bir çığlıktı





Michel Foucault, hayatın her alanına dair düşünce üreten felsefeci geleneğinin 20 yüzyılda yaşamış en seçkin örneğiydi


Onu sistematik felsefe geleneği içinde belirgin bir konuma yerleştirmek oldukça zordur Bilerek ve kasten antisistematik olan filozof, hâlâ, deyiş yerindeyse çağdaş bir muamma olmayı sürdürüyor Geçtiğimiz günlerde Türkçede yayınlanan bir Foucault incelemesi, filozofun çevresindeki esrar perdesini biraz olsun aralamaya aday Foucault’nun seçme yazılarını da yayınlayan Ayrıntı Yayınları’ndan çıkan kitap, Boston College felsefe profesörlerinden James W Bernauer’e ait Foucault’nun bir düşünür ve öğretmen olarak ününün zirvesine ulaştığı Collége de France’taki yıllarında filozofla iki yıl beraber çalışan Bernauer, dünyanın en yetkin Foucault uzmanlarından biri olarak gösteriliyor James W Bernauer ile ‘mânevi bir çığlık’ olarak nitelendirdiği Foucault’nun felsefesini, İslâm dünyasına bakışını ve felsefenin çağdaş dünyadaki anlamını üzerine kendisiyle yapılan bir röportaj


Michel Foucault’nun bugünkü tartışılmaz önemi, onun etik teorisinden mi geliyor?


Etik, Foucault’nun düşüncesinin merkezinde yer alıyor Onun etik üzerine düşüncelerinin, doğrudan doğruya 20 yüzyılın çökmüş iki ideolojisi faşizm ve komünizm ile ilişkili olarak ele alınması gerektiğini düşünüyorum Foucault’nun felsefesinin popülerliği de buradan geliyor Felsefecilerin bu iki büyük ideolojiye katkıları Foucault’yu elbette rahatsız etmişti Bana kalırsa bugün entelektüeller için asıl etik sorun, nasıl olup da bu yüzyılın düşünürlerinin, faşizm ve komünizm karşısında bu kadar tepkisiz kalabildikleridir Foucault’nun aydınlanma görüşü bile etik bir seziş içeriyordu


Kitabı hazırlarken öncelikli amacınız neydi?


Ben kitabı yazmaya başladığımda, İngilizcede Foucault’nun felsefesi ile ilgili ayrıntılı bir inceleme yoktu Onun, özellikle entelektüellere, önemli mesajlarının olduğunu düşünüyorum Bu çalışmayı hazırlarken amacım, Foucault’nun dünyasına, kolay anlaşılır bir dille, kuşatıcı bir biçimde bakabilmekti Çoğu kişinin, Foucault okumalarında kitabımdan yararlanması beni çok sevindiriyor Yakınlarda Japoncaya çevrilen kitabın Türkçeye kazandırılmış olmasından da elbette çok memnunum


Foucault’nun ‘sistem’i, modern insana ne söylüyor peki?


O, yaşadığımız günün niçin farklı olduğunu anlamaya çalışıyordu Eleştirel soruların nasıl pozitif sorulara dönüşebileceğini gösterdi Onu ilgilendiren, bilginin ne iddia ettiği değil, insana etkisi ve tarihsel alandaki işleviydi Foucault, akıl hastaneleri, klinikler, hapishaneler üzerinden, olasılığın değil gerçekliğin koşullarını anlamaya çalıştı Hümanizm eleştirisi de soyut insanî ilimlerden kaçmanın bir yoluydu Onun çabası, felsefeyi bir tür bilgi olmaktan kurtarıp bir yaşam biçimi olarak yeniden inşa etmekti Foucault’nun modern insana mesajı budur


Modern etik -hiç değilse bir kısmı itibarı ile- dini dışlıyor veya yok sayıyor Foucault penceresinden bakınca, buna ne diyeceksiniz?


Bunu sormanız iyi oldu Foucault kesin biçimde inanan bir insan değildi; fakat felsefesi dinî bağlılığa açıktı Dinin getireceği sorumlulukları yadsımıyordu Hayatının sonuna doğru, Hıristiyanlık ve Katoliklik üzerine yaptığı çalışmalar günümüzde epey ilgi görüyor Foucault’nun dine duyduğu ilgi, Collége de France’da verdiği dersler yayınlandıkça daha iyi değerlendirilecektir Foucault ve din üzerine uluslararası çalışmalar yapılmaya başladığından beri, Amerika’da yapılan araştırmalar daha fazla Bu durum bir gerçeği yansıtıyor: Burada, yani Amerika’da, dine karşı Avrupa’dan daha büyük bir hoşgörü var Bu önyargısız yaklaşımın da iyi ve kötü etkilerinin olabileceğini düşünüyorum, çünkü dinî düşünce bazen politik bir biçim alabiliyor


Peki, Türkiye’deki felsefî etkinlikleri, yayınları izliyor musunuz? Türk edebiyatının ya da İslam düşüncesinin temel kaynaklarından ne kadar haberdarsınız?


Türkiye’deki felsefe çevreleri hakkındaki bilgisizliğimi itiraf etmeliyim! İslamiyet konusundaki ilgisizliğimin ne kadar derin boşluklar oluşturduğunu da gittikçe fark ediyorum ve bu konudaki pişmanlığım artıyor Üniversitedeki öğrencilik hayatım boyunca İslam düşüncesini çok genel olarak fakat hep olumlu bir bakışla incelemiştik İslam düşüncesinin özellikle ortaçağda sanat ve mimarlığa ne kertede yön verdiğini görünce çok şaşırdım Örneğin, kolejde öğrenciyken, ortaçağdaki kimi Hıristiyan filozofların İslam felsefesinden ne kadar yararlandığını öğrenmek benim için büyük bir sürprizdi Bir kültür hakkında yeterli bilgiye sahip olmak için bir süre o kültürün ruhunun sindiği yerlerde yaşamak gerekir sanırım Bugüne dek herhangi bir İslam ülkesinde yaşama fırsatım olmadı; fakat bundan sonra böyle bir imkan aramalıyım galiba



Foucault’nun öğrencisi


James W Bernauer, genellikle çağdaş Fransız felsefesi ve Michel Foucault üzerine çalışmalarıyla tanınıyor 1979 ve 1980 yıllarında Foucault ile çalışan Bernauer, 1982 yazında da ünlü filozofun Toronto’da verdiği yaz derslerini izlemiş Hâlen Boston College Felsefe Bölümü’nde öğretim üyeliği görevini sürdürüyor