1899-1900’ Lü Yıllarda Çorum Medreseleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-10-2012

1899-1900’ Lü Yıllarda Çorum Medreseleri

Kuruluş tarihi bakımından medrese sisteminin yapısı, fıkıh ilmi uzmanları tarafından tanımlanan, yorumlanan ve korunan hukukî bir temele dayanıyordu 21 Medreseler sıbyân mekteplerinin üstünde eğitim ve öğretim yapan orta ve yüksek tahsil müesseseleriydi 22 Osmanlılarda ilk medrese, 1330'da Orhan Bey tarafından İznik'te yapılmış ve burada ilk müderris olarak da Türk alim ve mütefekkirlerinden Davûd-i Kayseri tayin edilmiştir Osmanlıların ilk bir buçuk asır içinde yaptırmış oldukları medreselerin derece ve sınıf itibarıyla en mühimleri İznik, Bursa ve Edirne'de idi23

Osmanlı fetih politikasına göre fethedilen yerlerde ilk önce cami ve yanında medrese açılması bir gelenek halini almıştır Bu gelenek topluma ve devlete gerekli din, ilim ve eğitim hizmetleri yanında devlet idaresinde ihtiyaç duyulan idarî ve adlî personelin yetiştirilmesine yönelikti 24 Bu ilk medreseden sonra artık bütün Osmanlı ülkesinde medreseler açılmaya başlandı

Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul'u fetheder etmez, "Sahn-ı Semân" medreselerini tesis ettirmiş ve bunlar için geniş vakıflar kurmuştur 25 Semâniye medresesinin kuruluşundan yaklaşık 70 sene sonra Sultan Süleyman İstanbul'da Süleymaniye külliyesini kurdu Külliye, biri hadis öğretimi için, biri tıp ve dördü genel medrese olmak üzere toplam 6 medreseden meydana gelmekteydi

26 Osmanlı Devleti'nde İstanbul'dan başka vilâyetlerdeki şehir ve kasabalarda, hatta köylerde medreseler tesis olunmuş, ilmin yayılmasına çalışılmış idi Hükümet tarafından tesis ve idâme masrafları temin olunmuş medreseler olduğu gibi hayır ve hasenat sahiplerinin himmetiyle vücut bulmuş medreseler de vardı 27 Medreseler yatılı okullar şeklinde örgütlenen ve dershane, imaret, kütüphane ve yatakhane gibi çeşitli ek kurumlan içinde barındıran birer külliyedir Külliyenin merkezinde eğitim ve öğretim faaliyeti için ayrılan bir dershane veya oda bulunurdu

Öğrencilerin barınak ihtiyaçları için hücre denen yatakhaneler, yeme-içme ihtiyaçlarının karşılandığı imaret denen yemekhaneler, bu kurumların karakteristik özelliklerindendir28

Ders medreselerin içindeki dershanelerde okutulduğu gibi camilerde de okutulurdu Medreselerde salı günü tatil yapılırdı 29 Medrese tedrisatında okutulan ders kitapları, öncelikle, her Müslüman şahsın din ve dünya işleri için gerekli olan bilgileri elde etmesi imkân sağlayacak şekilde tertip edilmiş görülmektedir

Medrese eğitim sisteminde asıl hedefin, Müslüman bir şahsın bilgili ve düzgün ahlaklı olarak yetişmesini sağlamak olduğu söylenebilir 30 Alt dereceli medreselerin talebelerine softa veya suhte ismi verilirken öğretmen veya profesöre müderris denilirdi Medreselere genellikle sıbyân mektebini bitiren veya başka bir yerde okuma yazma ile temel dinî bilgileri öğrenen çocuklar alınırdı Ancak, medreseye alınmak için kesin hatları ile çizilmiş bir yaş sının yoktu

Öğretim süresi daha ziyade öğrencinin çalışkanlığına ve gerekli olan ders ve imtihanları verme durumuna bağlı olup bugünkü gibi yıllara ve sınıflara göre düzenlenmemişti31

Medreselerde, Fıkıh, Akâid, Usûl-i Hadis, Tefsir, Hesâb, İlm-i Hikmet, Mantık, Belagat ve Kelâm derslerinden başka,32 Aritmetik, Geometri, Cebir, Astronomi gibi riyâzî ilimler de okutuluyordu 33

Medrese müderrisleri ve talebeler, üç aylarda civarlarında bulunan köy ve kasabalara dağılarak buralarda, Kur'an okuyup, vaaz ve nasihat etmek suretiyle gördükleri hizmetlere mukabil halktan para, yiyecek ve giyecek alıyorlardı Buna cer deniyordu 34 Bu usûl, talebelerin medresede öğrendikleri teorik bilgileri, gittikleri yerlerde tatbik etmelerine imkân veren ve halkla bütünleşerek, ilerdeki meslekî hayatları için tecrübe kazanmalarını sağlayan bir eğitim metodu idi 35 Devlet bu hizmetten "cer-i suâl" adında bir vergi alıyordu

Temettuât sayımlarına göre Çorum'da bu vergi 50 ile 280 kuruş arasında değişiyordu 1845 yılının üç aylarında, Çorum medreselerinden bu görev için civar yerlere, 10 talebe ile 6 müderrisin gittiği görülmektedir36

Tanzimat'a kadar ki klasik dönemde, devletin tüm maârif yükünü sırtında taşıyan medreseler, bu dönemden sonra tüm sosyal hayata yayılmaya başlayan batılılaşma ve yenileşme hareketlerinden olumsuz yönde etkilendiler Bu çerçevede kurulan Batı tarzı eğitimkurumlan, yavaş yavaş medreselerin yerini almışlardır 37 Çorum'da 1650 senesinde 8 medrese mevcuttu 38 İncelediğimiz dönemde ise

Çorum'da 12 medrese eğitim ve öğretim faaliyetinde bulunuyordu Kırklar (Şerife Fatıma Hatun) Medresesi: Emir Ahmed mahallesinde olup, Şerife Fatıma Hatun bint-i es-Seyyid el-Hac Mehmed tarafından bina edilmiştir Hangi tarihte inşâ edildiği, bilinmemektedir 1845 yılında Kara İsmail Efendizâde Salih Efendi medrese vakfının Ayvalı köyü a'şânndan ücret alarak müderrislik görevini yapıyordu 39 Yine

1884 Şubatında müderris olan es-Seyyid Mehmed Sadık b İsmail ücretini, medresenin Ayvalı köyündeki vakfından alıyordu 40 1855 tarihinde vakfın mütevellisi olan evlâd-ı vâkıftan es-Seyyid Ömer medresenin para vakfından karşılanmak üzere 1096 kuruş harcanarak tamir edilmiştir 50

Ahmed Hulûsî Paşa Medresesi:

Şeyh Eyüb mahallesinde olup muhtemelen XIX yüzyıl başında sabık kaymakam Ahmed Hulusi Paşa b Ebubekr tarafından inşâ edilmiştir 51 1845 yılında medresede Abdullah, Salih, Ömer ve Ahmed Efendi olmak üzere dört müderris görev yapıyordu Bunlar, medrese para vakfından senelik 400 kuruş yemek, 600 kuruş zahire parası alıyorlardı 52 Medresenin harap duruma gelmesi üzerine 1895 Mayısında, mahallince keşf yapılması neticesinde 5739 kuruş masrafla tamir edilebileceği anlaşılmıştır

Bu meblağ medrese vakfından karşılanmıştır Tamirat mahalli evkaf komisyonu ve evkaf müdür ile mütevellisi marifeti ile emaneten yaptırılmıştır 53

Ölçekoğlu Medresesi:

Çöplü mahallesinde bulunan medreseyi, ashâb-ı hayrattan Ölçekzâde El-Hac Hasan Ağa b el-Hac Hasan bina ettirmiştir Medrese vakfının han, boyahane ve dükkânları bulunuyordu 54

Hacı Osman Efendi Medresesi:

Hacı Nasrullah mahallesindeki medrese Alaybeyizâde Hacı Osman Efendi tarafından yaptınlmıştır55 Sicillerde Alaybeyizâde medresesi olarak da geçmektedir 56

Abdülbâkî Paşa Medresesi (Defterdar Medresesi):

Şeyh Eyüb mahallesindedir Defterdar Abdülbâkî Paşa tarafından inşâ ettirilmiştir Medrese 1898 yılında Müderris Ahmed Efendi ve 25 talebe ile eğitim faaliyetine devam etmekte idi 57 1879 Ocağında Bozdağlıoğlu Zaim Ahmed Paşa b Süleyman Ağa, Dedeoğlu hanındaki yarım hisse dükkânının senelik icarının bir kısmını medresede eğitim gören talebenin kandil ihtiyacı için vakfetmiştir 58

Kurtoğlu Medresesi:

Emir Ahmed mahallesinde olup, Kurtzâde Zaim Hacı Süleyman tarafından yaptınlmıştır 59 1845'te el-Hac Ali Efendi, vakfın gelirinden 290 kuruş almak üzere müderrislik yapıyordu50 Medrese vakfının hamam, bağ, değirmen gibi gelir getiren akarları bulunuyordu61

Süleyman Feyzi Paşa Medresesi:

Tevkii Süleyman Feyzi Paşa taralından Çöplü mahallesinde yaptırılmıştır 1898'de 15 talebe ile eğitim yapan, medresenin müderrisi Mustafa Efendi idi62

Cemaleddîn Medresesi:

Çorum'un înalözü (Suludere) köyündedir 1689 tarihli bir fermana göre, medresenin Ağcaköy, Deliler ve Suludere köylerinde arazileri bulunuyordu Bu tarihte es-Seyyid Ahmed müderrislik yapmaktaydı 63 1845'te müderrislik yapan Demircioğlu Mehmed Efendi, vakfın Kınık, Deliler ve İnalözü köylerinde bulunanarazilerinden senelik 475 kuruş almakta idi

64 Ayrıca İnalözü köyünde bu isimde bir de cami bulunmaktadır 65 1889 Eylülünde müderris olan es-Seyyid Abdurrahim Efendi'nin çocuksuz ölmesi üzerine, es-Seyyid Üveys Efendi bu göreve getirilmiştir66

Haliliye Medresesi:

Çorum'un köylerinde bulunan diğer bir medrese olan bu yapı Hüseyinâbâd nahiyesine bağlı Çöplü köyünde idi 1897 yılında Halil Hayrullah Bey b Mehmed Reşid Paşa maundan 2000 kuruş vererek, köyde cami bitişiğinde Haliliye ismini verdiği 6 oda ve 1 dershane ile müştemil bu medreseyi inşâ ettirmiştir Medresenin vakfiyesine göre, paranın senelik neması olan 240 kuruşun 50 kuruşu medresenin tamirine, 190 kuruşu müderrislere verilecekti67

Câmi-i Kebîr (Ulu Cami) Medresesi:

Evliya Çelebi Seyahatnamesinde bu yapıdan Murad Han Medresesi olarak bahsederken, diğer 7 medreseye göre mamur ve meşhur olduğunu söyler68 Medreseyi cami ile beraber tamir ettiren IV Murad'dır 1886 Ocağında müderrisi olan, Dersiam Mustafa Efendi b Receb'in ölmesiyle Hafîz Mehmed Arif Efendi bu göreve getirilmiştir

69 1845 senesinde Olçekzâde el-Hac Hasan Ağa medreseye 8 adet hücre yaptırarak kendi malı bir boyahanenin, 4 sehimden 3 sehîmini ve 2 dükkânın 4 sehmden 3 sehmini vakf etmiştir

Bunların nemasından her sene medrese müderrisine 150 kuruş, bevvâba 30, talebelere senelik 15 kuruş revgân-ı bezir ücreti verilmekte idi 70

Çorum medreselerinde 243 talebe eğitim yapıyordu ki ortalama medrese başına 24 talebe düşüyordu

Bu sayı Çorum'da açılan diğer modern okulların talebe sayısına baktığımızda çok düşük kalmaktadır İptidaîlerde ortalama 105, Rüştiyede 88 ve 1898 tarihinde açılan idadide 78 talebe vardı Medreselerde öğrenci azlığının çeşitli sebepleri vardır Devlet tarafından batı tarzında açılan okulların itibarının yükselmesi ile medreseler kendi öğrencilerine bir istikbal vaad edemiyor, sosyal ve meslekî yükselişlerine vesile olamıyordu Bu dönemlerde devlet memuru olmak çok büyük bir ayrıcalıktı

Ama memur olmanın yolu artık medreselerden geçmiyordu Memur olup, itibarlı bir görev almak için devletin kurduğu okullarda okumak gerekiyordu Bu okullar, medreselere göre çok daha geniş imkânlarla donatılmış, organize edilmiş ve finansiyel güvencelere kavuşmuştu Artık halk çocuklarını medreselere değil, daha bakımlı olan ve istikbal vaad eden devlet okullarına göndermeyi tercih etmeye başlamıştı

Çorum'daki medreselere ve diğer modern okullara giden öğrenci sayılarına bakıldığında bu durum çok açık olarak meydandadır Ülkenin diğer yerlerinde olduğu gibi, Çorum halkı da modern okullara rağbet etmekte idi

08-10-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	1899-1900’ Lü Yıllarda Çorum Medreseleri 1899-1900’ Lü Yıllarda Çorum Medreseleri Kuruluş tarihi bakımından medrese sisteminin yapısı, fıkıh ilmi uzmanları tarafından tanımlanan, yorumlanan ve korunan hukukî bir temele dayanıyordu 21 Medreseler sıbyân mekteplerinin üstünde eğitim ve öğretim yapan orta ve yüksek tahsil müesseseleriydi 22 Osmanlılarda ilk medrese, 1330'da Orhan Bey tarafından İznik'te yapılmış ve burada ilk müderris olarak da Türk alim ve mütefekkirlerinden Davûd-i Kayseri tayin edilmiştir Osmanlıların ilk bir buçuk asır içinde yaptırmış oldukları medreselerin derece ve sınıf itibarıyla en mühimleri İznik, Bursa ve Edirne'de idi23 Osmanlı fetih politikasına göre fethedilen yerlerde ilk önce cami ve yanında medrese açılması bir gelenek halini almıştır Bu gelenek topluma ve devlete gerekli din, ilim ve eğitim hizmetleri yanında devlet idaresinde ihtiyaç duyulan idarî ve adlî personelin yetiştirilmesine yönelikti 24 Bu ilk medreseden sonra artık bütün Osmanlı ülkesinde medreseler açılmaya başlandı Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul'u fetheder etmez, "Sahn-ı Semân" medreselerini tesis ettirmiş ve bunlar için geniş vakıflar kurmuştur 25 Semâniye medresesinin kuruluşundan yaklaşık 70 sene sonra Sultan Süleyman İstanbul'da Süleymaniye külliyesini kurdu Külliye, biri hadis öğretimi için, biri tıp ve dördü genel medrese olmak üzere toplam 6 medreseden meydana gelmekteydi 26 Osmanlı Devleti'nde İstanbul'dan başka vilâyetlerdeki şehir ve kasabalarda, hatta köylerde medreseler tesis olunmuş, ilmin yayılmasına çalışılmış idi Hükümet tarafından tesis ve idâme masrafları temin olunmuş medreseler olduğu gibi hayır ve hasenat sahiplerinin himmetiyle vücut bulmuş medreseler de vardı 27 Medreseler yatılı okullar şeklinde örgütlenen ve dershane, imaret, kütüphane ve yatakhane gibi çeşitli ek kurumlan içinde barındıran birer külliyedir Külliyenin merkezinde eğitim ve öğretim faaliyeti için ayrılan bir dershane veya oda bulunurdu Öğrencilerin barınak ihtiyaçları için hücre denen yatakhaneler, yeme-içme ihtiyaçlarının karşılandığı imaret denen yemekhaneler, bu kurumların karakteristik özelliklerindendir28 Ders medreselerin içindeki dershanelerde okutulduğu gibi camilerde de okutulurdu Medreselerde salı günü tatil yapılırdı 29 Medrese tedrisatında okutulan ders kitapları, öncelikle, her Müslüman şahsın din ve dünya işleri için gerekli olan bilgileri elde etmesi imkân sağlayacak şekilde tertip edilmiş görülmektedir Medrese eğitim sisteminde asıl hedefin, Müslüman bir şahsın bilgili ve düzgün ahlaklı olarak yetişmesini sağlamak olduğu söylenebilir 30 Alt dereceli medreselerin talebelerine softa veya suhte ismi verilirken öğretmen veya profesöre müderris denilirdi Medreselere genellikle sıbyân mektebini bitiren veya başka bir yerde okuma yazma ile temel dinî bilgileri öğrenen çocuklar alınırdı Ancak, medreseye alınmak için kesin hatları ile çizilmiş bir yaş sının yoktu Öğretim süresi daha ziyade öğrencinin çalışkanlığına ve gerekli olan ders ve imtihanları verme durumuna bağlı olup bugünkü gibi yıllara ve sınıflara göre düzenlenmemişti31 Medreselerde, Fıkıh, Akâid, Usûl-i Hadis, Tefsir, Hesâb, İlm-i Hikmet, Mantık, Belagat ve Kelâm derslerinden başka,32 Aritmetik, Geometri, Cebir, Astronomi gibi riyâzî ilimler de okutuluyordu 33 Medrese müderrisleri ve talebeler, üç aylarda civarlarında bulunan köy ve kasabalara dağılarak buralarda, Kur'an okuyup, vaaz ve nasihat etmek suretiyle gördükleri hizmetlere mukabil halktan para, yiyecek ve giyecek alıyorlardı Buna cer deniyordu 34 Bu usûl, talebelerin medresede öğrendikleri teorik bilgileri, gittikleri yerlerde tatbik etmelerine imkân veren ve halkla bütünleşerek, ilerdeki meslekî hayatları için tecrübe kazanmalarını sağlayan bir eğitim metodu idi 35 Devlet bu hizmetten "cer-i suâl" adında bir vergi alıyordu Temettuât sayımlarına göre Çorum'da bu vergi 50 ile 280 kuruş arasında değişiyordu 1845 yılının üç aylarında, Çorum medreselerinden bu görev için civar yerlere, 10 talebe ile 6 müderrisin gittiği görülmektedir36 Tanzimat'a kadar ki klasik dönemde, devletin tüm maârif yükünü sırtında taşıyan medreseler, bu dönemden sonra tüm sosyal hayata yayılmaya başlayan batılılaşma ve yenileşme hareketlerinden olumsuz yönde etkilendiler Bu çerçevede kurulan Batı tarzı eğitimkurumlan, yavaş yavaş medreselerin yerini almışlardır 37 Çorum'da 1650 senesinde 8 medrese mevcuttu 38 İncelediğimiz dönemde ise Çorum'da 12 medrese eğitim ve öğretim faaliyetinde bulunuyordu Kırklar (Şerife Fatıma Hatun) Medresesi: Emir Ahmed mahallesinde olup, Şerife Fatıma Hatun bint-i es-Seyyid el-Hac Mehmed tarafından bina edilmiştir Hangi tarihte inşâ edildiği, bilinmemektedir 1845 yılında Kara İsmail Efendizâde Salih Efendi medrese vakfının Ayvalı köyü a'şânndan ücret alarak müderrislik görevini yapıyordu 39 Yine 1884 Şubatında müderris olan es-Seyyid Mehmed Sadık b İsmail ücretini, medresenin Ayvalı köyündeki vakfından alıyordu 40 1855 tarihinde vakfın mütevellisi olan evlâd-ı vâkıftan es-Seyyid Ömer medresenin para vakfından karşılanmak üzere 1096 kuruş harcanarak tamir edilmiştir 50 Ahmed Hulûsî Paşa Medresesi: Şeyh Eyüb mahallesinde olup muhtemelen XIX yüzyıl başında sabık kaymakam Ahmed Hulusi Paşa b Ebubekr tarafından inşâ edilmiştir 51 1845 yılında medresede Abdullah, Salih, Ömer ve Ahmed Efendi olmak üzere dört müderris görev yapıyordu Bunlar, medrese para vakfından senelik 400 kuruş yemek, 600 kuruş zahire parası alıyorlardı 52 Medresenin harap duruma gelmesi üzerine 1895 Mayısında, mahallince keşf yapılması neticesinde 5739 kuruş masrafla tamir edilebileceği anlaşılmıştır Bu meblağ medrese vakfından karşılanmıştır Tamirat mahalli evkaf komisyonu ve evkaf müdür ile mütevellisi marifeti ile emaneten yaptırılmıştır 53 Ölçekoğlu Medresesi: Çöplü mahallesinde bulunan medreseyi, ashâb-ı hayrattan Ölçekzâde El-Hac Hasan Ağa b el-Hac Hasan bina ettirmiştir Medrese vakfının han, boyahane ve dükkânları bulunuyordu 54 Hacı Osman Efendi Medresesi: Hacı Nasrullah mahallesindeki medrese Alaybeyizâde Hacı Osman Efendi tarafından yaptınlmıştır55 Sicillerde Alaybeyizâde medresesi olarak da geçmektedir 56 Abdülbâkî Paşa Medresesi (Defterdar Medresesi): Şeyh Eyüb mahallesindedir Defterdar Abdülbâkî Paşa tarafından inşâ ettirilmiştir Medrese 1898 yılında Müderris Ahmed Efendi ve 25 talebe ile eğitim faaliyetine devam etmekte idi 57 1879 Ocağında Bozdağlıoğlu Zaim Ahmed Paşa b Süleyman Ağa, Dedeoğlu hanındaki yarım hisse dükkânının senelik icarının bir kısmını medresede eğitim gören talebenin kandil ihtiyacı için vakfetmiştir 58 Kurtoğlu Medresesi: Emir Ahmed mahallesinde olup, Kurtzâde Zaim Hacı Süleyman tarafından yaptınlmıştır 59 1845'te el-Hac Ali Efendi, vakfın gelirinden 290 kuruş almak üzere müderrislik yapıyordu50 Medrese vakfının hamam, bağ, değirmen gibi gelir getiren akarları bulunuyordu61 Süleyman Feyzi Paşa Medresesi: Tevkii Süleyman Feyzi Paşa taralından Çöplü mahallesinde yaptırılmıştır 1898'de 15 talebe ile eğitim yapan, medresenin müderrisi Mustafa Efendi idi62 Cemaleddîn Medresesi: Çorum'un înalözü (Suludere) köyündedir 1689 tarihli bir fermana göre, medresenin Ağcaköy, Deliler ve Suludere köylerinde arazileri bulunuyordu Bu tarihte es-Seyyid Ahmed müderrislik yapmaktaydı 63 1845'te müderrislik yapan Demircioğlu Mehmed Efendi, vakfın Kınık, Deliler ve İnalözü köylerinde bulunanarazilerinden senelik 475 kuruş almakta idi 64 Ayrıca İnalözü köyünde bu isimde bir de cami bulunmaktadır 65 1889 Eylülünde müderris olan es-Seyyid Abdurrahim Efendi'nin çocuksuz ölmesi üzerine, es-Seyyid Üveys Efendi bu göreve getirilmiştir66 Haliliye Medresesi: Çorum'un köylerinde bulunan diğer bir medrese olan bu yapı Hüseyinâbâd nahiyesine bağlı Çöplü köyünde idi 1897 yılında Halil Hayrullah Bey b Mehmed Reşid Paşa maundan 2000 kuruş vererek, köyde cami bitişiğinde Haliliye ismini verdiği 6 oda ve 1 dershane ile müştemil bu medreseyi inşâ ettirmiştir Medresenin vakfiyesine göre, paranın senelik neması olan 240 kuruşun 50 kuruşu medresenin tamirine, 190 kuruşu müderrislere verilecekti67 Câmi-i Kebîr (Ulu Cami) Medresesi: Evliya Çelebi Seyahatnamesinde bu yapıdan Murad Han Medresesi olarak bahsederken, diğer 7 medreseye göre mamur ve meşhur olduğunu söyler68 Medreseyi cami ile beraber tamir ettiren IV Murad'dır 1886 Ocağında müderrisi olan, Dersiam Mustafa Efendi b Receb'in ölmesiyle Hafîz Mehmed Arif Efendi bu göreve getirilmiştir 69 1845 senesinde Olçekzâde el-Hac Hasan Ağa medreseye 8 adet hücre yaptırarak kendi malı bir boyahanenin, 4 sehimden 3 sehîmini ve 2 dükkânın 4 sehmden 3 sehmini vakf etmiştir Bunların nemasından her sene medrese müderrisine 150 kuruş, bevvâba 30, talebelere senelik 15 kuruş revgân-ı bezir ücreti verilmekte idi 70 Çorum medreselerinde 243 talebe eğitim yapıyordu ki ortalama medrese başına 24 talebe düşüyordu Bu sayı Çorum'da açılan diğer modern okulların talebe sayısına baktığımızda çok düşük kalmaktadır İptidaîlerde ortalama 105, Rüştiyede 88 ve 1898 tarihinde açılan idadide 78 talebe vardı Medreselerde öğrenci azlığının çeşitli sebepleri vardır Devlet tarafından batı tarzında açılan okulların itibarının yükselmesi ile medreseler kendi öğrencilerine bir istikbal vaad edemiyor, sosyal ve meslekî yükselişlerine vesile olamıyordu Bu dönemlerde devlet memuru olmak çok büyük bir ayrıcalıktı Ama memur olmanın yolu artık medreselerden geçmiyordu Memur olup, itibarlı bir görev almak için devletin kurduğu okullarda okumak gerekiyordu Bu okullar, medreselere göre çok daha geniş imkânlarla donatılmış, organize edilmiş ve finansiyel güvencelere kavuşmuştu Artık halk çocuklarını medreselere değil, daha bakımlı olan ve istikbal vaad eden devlet okullarına göndermeyi tercih etmeye başlamıştı Çorum'daki medreselere ve diğer modern okullara giden öğrenci sayılarına bakıldığında bu durum çok açık olarak meydandadır Ülkenin diğer yerlerinde olduğu gibi, Çorum halkı da modern okullara rağbet etmekte idi