Namaz Çeşitleri: Namaz Dört Kısma Ayrılır.

1 Farz-ı ayn olan namazlar Beş vakit namaz ve cuma namazı gibi Bunların her yükümlü için bizzat yerine getirilmesi gerekir
2 Farz-ı kifâye olan namaz Cenâze namazı gibi Bu, topluluk tarafından yapılması istenilen bir emirdir Topluluktan bir kısmı bunu yerine getirince, diğerlerinden sorumluluk kalkar Eğer bunu hiç kimse yerine getirmezse hepsi günahkâr olur yolunda cihad, iyıliği emir kötülüğü yasak etme, müslümanlar arasında bir halife seçme de bu çeşit farzlardandır (Şâfiî, er-Risâle, Kahire 1960, s 54, 55, 363, 364; Ebû Zehra, Usûlül-Fıkh, Terc AbdulKadir Şener, Ankara 1986, s 37-39)
3 Vacib olan namazlar Vitir namazı, bayram namazları gibi Sübut yönünden kesin, fakat delâlet bakımından zannî olan delile dayalı emirler vâcib hükmündedir Bu, Hanefilerin benimsediği bir prensiptir Diğer mezheplerde farz ile vacib aynı anlamda kullanılır Onlara göre bir şey farz değilse sünnettir Vacibin işlenmesine sevap, terkine azap vardır Ancak vacibi inkâr eden dinden çıkmaz
4 Nâfile namazlar Farz ve vacipten fazla olarak kılınan namazlara nâfile denir Cenâb-ı Hakk'ın rızasını kazanmak, amacıyla kendiliğinden kılındığı için bunlara "tatavvu"da denir Sünnetler de nâfile içine girer Her sünnet nâfiledir, fakat her nafile sünnet değildir Peygamberimizin kıldığı nâfile namazlar sünnettir
Namazların Rekâtları:
Namazların rekatlarını şu şekilde sıralayabiliriz: Sabah namazının iki rek'at sünneti, iki rek'at da farzı vardır Öğle namazının dört rek'at ilk sünneti, dört rek'at farzı, iki rek'at da son sünneti vardır Ikindi namazının dört rek'at sünneti, dört rek'at da farz vardır Akşam namazının üç rek'at farzı, iki rek'at da sünneti vardır
Yatsı namazının dört rekat ilk sünneti, dört rekat farzı, iki rekat da vaktin sünneti adıyla başka bir sünnet vardır
Vitir namazı üç rekattır Bayram namazları ise ikişer rekattan ibarettir Teravih namazı yirmi rekattır Diğer nafile namazlar da en az ikişer rekat olur
Namazın şartları:
Namazın geçerli olması için bazı şartların ve rükünlerin bulunması gereklidır Şart, sözlükte alâmet demektir Bir terim olarak şart; varlığı kendisinin varlığına bağlı bulunan, fakat onun gerçek varlığından ve mâhiyetinden ayrı olan şeydir Rükün ise, sözlükte; en kuvvetli taraf demektir Bir terim olarak rükün; bir şeyin varlığı kendisine bağlı bulunan ve o şeyin esas unsur ve parçalarını teşkil eden esaslardır Şer'i hüküm olarak şart ve rükne farz vasfı verilir Bunların her ikisi de farzdır Bu yüzden bazı fakihler bu konuya "namazın farzları" başlığını koymuşlardır Bir de namazın farz olmasının şartları vardır Bunlar müslüman olmak, büluğ çağına ulaşmak ve akıllı olmak üzere üç tanedir (Şürünbülâlî, Merakul-Felah, s 28; eş-Şirazî, el-Muhezzeb, 1, 53; Ibn Kudâme, el-Muğni, I, 396-401; ez-Zühâylî, el-Fıkhuul-Islâmî ve Edilletüh, Dimaşk 1405/1985, I, 563 vd)
Namazın farzları on ikidir Bunlardan altısı daha namaza başlamadan bulunması gereken farzlar olup şunlardır:1) Hadesten temizlenme 2) Necasetten temizlenme, 3) Avret yerini örtmek, 4) Kıbleye yönelmek, 5) Vakit, 6) Niyet Bunlara, "namazın şartları" denir
Diğer altısı da namaza başladıktan sonra bulunması gereken farzlar olup şunlardır: 1) Iftitah tekbiri, 2) Kıyam, 3) Kıraat, 4) Rükû, 5) Sücûd, 6) Son oturuşta "et-Tehiyyâtü"yü okuyacak kadar bir süre oturmak Bunlara da "namazın rükünleri" denir Bunlardan başka ta'dîl-i erkân ve namazdan kendi isteği ile çıkmak gibi başka rükünler de vardır İleride bunları açıklayacağız
Burada, önce namazın şartları üzerinde duracağız:1) Hadesten Temizlenme: Abdestsizlik, cünüplük, hayız veya lohusa hallerinde bulunmaya "hades hâli" denir Abdestsizlik küçük hades, diğerleri büyük hadestir Küçük veya büyük hadeslerden temizlenmek abdest almak, yıkanmak veya teyemmüm etmekle olur `ü Teâlâ şöyle buyurur: "Ey iman edenler! Namaza kalktığınız zaman yüzlerinizi, dirseklerle birlikte ellerinizi yıkayın Başınızın bir bölümünü meshedin Topuklarla birlikte ayaklarınızı da (yıkayın) Eğer cünüp iseniz iyice temizlenin " (el-Maide, 5/6)
Hz Peygamber de şöyle buyurmuştur: Abdest bozan kimse, abdest almadıkça Teâlâ sizden birinizin namazını kabul etmez" (Buhârî, Vüdû ; 2; Müslim, Tahâre, 2; Ahmed b Hanbel, II, 308) Teâlâ temizlenilmeksizin hiç bir namazı kabul etmez" (Buhârî, Vüdû ; 2; Müslim, Tahâre, 1; Tirmizî, Tahâre, 1; Darimî, Vüdû', 21; Ahmed Ibn Hanbel, II, 39)
Farz, vacib, sünnet veya nâfile tam namaz veya tilâvet yahut şükür secdesi gibi eksik namaz için hadesten temizlenmiş olmak şarttır Abdestsiz kılınacak bir namaz sahih olmaz
Namaz kılarken herhangi bir sebeple abdest bozulsa, namaz da bozulmuş olur Hz Peygamber (sas) şöyle buyurmuştur: "Sizden birisi, namazda yellendiği zaman, namazdan ayrılıp abdest alsın ve namazını iade etsin " (Ebû Dâvûd, Tahâre, 81, Salât, 187; Tirmizî, Racıâ, 12)
Hadesten temizlenme, namazın diğer şartları gibi sıhhat şartlarındandır (bk el-Kâsânî, Bedâyiu's-Sanâyî', I, 114 vd; Ibnül-Hümam, Fethul-Kadîr, I, 179 vd)
2) Necasetten Temizlenme: Namazdan önce bedende, elbisede veya namaz kılınacak yerde bulunan pisliği temizlemek gerekir Bu temizlik namazın geçerli olması için ön şarttır Elbisede ve namaz kılınan yerde, ayak, el ve dizler ile sağlam görüşe göre alnın konulacağı yerde dört gramdan (1 miskal) fazla insan dışkısı gibi katıyahut avuç içinden daha geniş alana yayılan insan sidiği veya şarap gibi sıvı pisliğin bulunması namazın sıhhatine engel teşkil eder Eti yenen hayvanların veya atların sidiği ve dışkısı ise bulaştığı bedenin veya elbisenin dörtte bir bölümünden az miktarı namaza engel olmaz, affedilmiş sayılır Bundan fazlasınıise, temizlemeye güç yetince namazın sıhhatine engel olur
Teâlâ; "Elbiseni temizle" (el-Müddessir, 74/4) buyurmuştur Ibn Sîrin, bu temizlemenin elbisedeki pisliğin su ile temizlemek olduğunu söylemiştir Hz Peygamber Fâtıma binti Ebî Hubeyş (ranhâ)'nın özür kanının (istihâza) hükmünü sorması üzerine şu cevabı vermiştir: "Bu, kanama yapan bir damardır Ay başı değildir Âdet zamanın geldiğinde, namazı bırak Âdetin kadar bir süre geçtikten sonra kanını yıka, guslet ve namaz kıl" (Buhârî, Vüdû', 63; Hayz, 24; Müslim, Hayz, 62, 63; Ebû Dâvud, Tahâre, 107) Mescidin içinde küçük abdest bozan bedevî için Resulullah (sas); "Bu bedevinin işediği yere kova ile su dökün " (Buhârı, Vüdû', 58, Edeb, 35, 80; Müslim, Tahâre, 98-100) buyurmuştur Yukarıdaki ayet elbiseyi temizlemenin, ilk hadis bedeni, ikinci hadis ise namaz kılınacak yeri temizlemenin farz olduğuna delâlet eder
3) Avret Yerini Örtmek:
Avret sözlükte; eksiklik, kusur, düşmanın sızmasından korkulan zayıf mevzi, örtülmesi gereken yer ve kadın gibi anlamlara gelir Şer'î bir terim olarak; bakılması haram olup, örtülmesi farı bulunan uzuvlara "avret yeri" denir Hanefîlere göre, insanların huzurunda avret yerinin örtülmesi icma ile farzdır Sağlam olan görüşe göre, tenhada örtmek de farzdır Bir kimse karanlık bir evde bile olsa, temiz elbisesi bulunduğu halde çıplak olarak namaz kılsa, bu namaz sahih olmaz (Ibn Âbidîn, age, I, 375)
Yıkanma, tabiî ihtiyaç, taharetlenme gibi ihtiyaçlar dışında, tenha bir yerde de bulunulsa, namazda veya namaz dışında avret yerlerinin örtülmesi farzdır Bunun delili Kitap ve Sünnettir Teâlâ şöyle buyurur: Ey Âdemoğulları! Her mescide gelişinizde güzel elbiselerinizi giyerek gelin" (el-A'râf, 7/31) Ibn Abbas (ra)'a göre; bundan kastedilen namazda giyilen temiz elbiselerdir
Hz Peygamber şöyle buyurur:
" Teâlâ büluğa ermiş kadının namazını başörtüsüz kabul etmez" (Ibn Mâce, Tahâre,132; Tirmizî, Salât, 160; Ahmed b Hanbel, VI,151, 218, 259) Ey Esma! Kadın büluğ çağına ulaşınca, onun şu ve şu uzuvlarından başkasının görünmesi helâl ve caiz olmaz" Hz Peygamber bu sözleri söylerken, elleri ile yüzünü işaret etmişti" (Ebû Dâvûd, Libâs, 31)
Erkeklerin avret yeri sayılan uzuvları; göbekleri altından dizleri altına kadar olan kısımdır Sağlam görüşe göre diz kapağı da uyluktan olup avret yeri sayılır Delil, Hz Peygamber'in şu hadisidir: "Erkeğin avret yeri, göbeği ile diz kapağı arasıdır", "Göbeğinden aşağısı diz kapaklarını geçinceye kadar olan kısımdır" (Ahmed b Hanbel, II, 187) Başka bir delil de Darekutnî'den rivayet edilen, Diz kapağı avret yerlerindendir" (Zeylâi, Nasbur-Râye, I, 297) anlamındaki zayıf hadistir
Hür kadınların yüzleriyle ellerinden başka, sarkan saçları dahil bütün bedenleri avrettir Yüzleriyle elleri ise ne namazda, ne de bir fitne korkusu bulunmadıkça namaz dışında avret değildir Ayakları konusunda ise görüş ayrılığı vardır Daha sağlam görülen görüşe göre, ayakları da avret değildir Çünkü ayaklarla yolda yürüme zarûreti vardır Özellikle bunları örtmek yoksullar için güçtür Başka bir görüşe göre, bir kadının namazı, ayağının dörtte biri nisbetinde açık bulunmasıyla bozulur, diğer bir görüşe göre ise, ayakları namaza göre avret yeri sayılmazsa da namaz dışında avret yeri sayılır Bu görüş ayrılığından kurtulmak için ayakların örtülmesi daha uygun görülmüştür Sağlam görüşe göre, hür kadınların kolları ile kulakları ve salıverilmiş saçları da avrettir
Teâlâ şöyle buyurmuştur:
"Kadınlar, kendiliğinden görünen dışında, ziynetlerini göstermesinler" (en-Nûr, 24/31) Bundan kastedilen ziynetlerin takıldığı yerlerdir Kadının kendiliğinden görünen yerleri ise elleri ile yüzdür Hz Peygamber şöyle buyurmuştur: "Kadın avrettir Dışarı çıktığı zaman şeytan ona gözünü diker" (Tirmizî, Radâ', 18) Diğer yandan elçisi, Esmâ (ranhâ)'ya büluğ çağından sonra el ile yüz ve avuçlarına işaret ederek, bu yerlerin dışındaki kısımların örtülmesini bildirmiştir (Ebû Dâvud Libâs, 31) Hz Âişe'den nakledilen; " Teâlâ büluğ çağına ulaşan kadının namazını başörtüsüz kabul etmez" (Ibn Mâce, Tahâre, 132; Tirmizî, Salât,160) hadisi de, saçları örtünme kapsamına almaktadır
Müstehcen avret yerleri olan ön ve arka uzuvlar ile hafif avret yeri sayılan, bu iki yer dışındaki uzuvlardan birinin tamamı veya en az dörtte biri açık bulunur ve bu durum kasıtsız olarak iki rükün eda edecek kadar devam ederse namaz bozulur Çünkü bir şeyin dörtte biri tamamı hükmündedir
Cildin rengini gösterecek derecede ince olan elbise ile avret yeri örtülmüş sayılmaz Bu yüzden derinin rengini belli edecek şekilde bulunan, dolayısıyla derinin beyazlığı veya kırmızılığı belli olan elbise ile namaz sahih olmaz Çünkü bununla örtünme gerçekleşmemektedir Eğer elbise kalın olmakla birlikte uzvu belli ederse ve hacmi ortaya koyarsa bu, zemmedilmiş olmakla birlikte namaz sahih olur Çünkü bundan kaçınmak mümkün değildir (bk Ibn Âbidîn, age, I, 375 vd; Zeylaî, Tebyînül-Hakâik, I, 95 vd; Ibn Kudame, el-Muğnî, I, 599; Ibn Rüşd Bidâyetül-Müctehid I,111; Bilmen, B Islâm Ilmihali,109)
4) Kıbleye Yönelmek: Namazı kıbleye doğru yönelerek kılmak şarttır Mekke döneminde ve Medine döneminin ilk günlerinde müslümanların kıblesi Kudüsteki Mescid-i Aksa idi Medine döneminde inen şu ayet-i kerime ilk kıble, Mekke'deki Ka'be-i Muazzama'ya çevrildi: "Yüzünü Mescid-i Haram tarafına çevir Siz de olduğunuz yerde, yüzünüzü onun tarafına döndürünüz" (el-Bakara" 2/144) Kâbe, Mekke'deki bilinen binadan ibaret değildir Ancak bu binanın yerini ifade eder Nitekim bu kutsal yerin göklere kadar üst tarafı ve toprağın derinliklerine kadar alt tarafı kıble yönüdür Bu yüzden Kâbe-i Muazzamanın yanında veya içinde bulunanlar, bunun herhangi bir tarafına yönelerek namazlarını kılabilirler Cemaatle namazda imamın önüne geçmemek şartıyla, cemaat Kâbe'nin çevresinde halka olur ve hepsi imamla birlikte namaz kılarlar
Hz Peygamber (sas)'in Mekke fethedildiği gün, Kâbe'ye bir kere girip içinde namaz kıldığı nakledilir Abdullah b Ömer, Bilâl (ra)'e, elçisinin Kâbe'ye girdiği zaman namaz kılıp kılmadığını sormuş, Bilâl şu cevabı vermiştir: "Evet Kâbe'ye girince sol taraftaki iki direk arasında namaz kıldıktan sonra çıktı ve Kâbe'nin yönüne doğru iki rek'at namaz kıldı" (Buhârî, Salât, 30; Nesâî, Menâsik, 127; Dârimî, Menâsik, 43; Ahmed Ibn Hanbel, II, 75, III, 410, VI, 12, 13, 14)
Kâbe-i Muazzamadan uzakta bulunanların tam Kâbe'ye yönelerek namaz kılmaları farz değildir, Kâbe tarafına yönelmeleri farz olup, bu yeterlidir (bk Ibn Âbidîn, age, I, 397 vd; el-Meydânî, el-Lübâb, I, 67; eş-Şürünbülâlî, age, s 34; Zeylaî, Tebyinül-Hakâik, I,100 vd; Ibn Kudâme, el-Muğnî, I, 431 vd) Hz Peygamber (sas); "Doğu ile batı orası kıbledir"' (Tirmizî, Salât; 139; Nesâî, Sıyâm, 43; Ibn Mâce, Ikâme, 56) buyurmuştur Eğer kıblede Kâbe'nin kendisine isabet ettirmek farz olsaydı, bir mescidde uzun bir safın sadece Kâbe'nin hizasına rastlayan kısımdaki cemaatin namazlarının sahih olması, diğerlerinin ise sahih olmaması gerekirdi