Kur'ân'da Nesîh

Nesih Kur'ân ilimleri'nin en önemli konularından biridir (İbnu'l-Cevzi, Abdurrahman, Nasihu’l-Kur'âni ve Mensuhu'nun Tahkik Mukaddimesi, Beyrut 1990 s 75 ) Alimler neshi bilmeyen kişinin Kur'ân'ı tefsir edemeyeceğini ileri sürmektedirler (es-Suyutî, Celaleddin Abdurrahman, el-İtkan fi Ulumi'l-Kur'ân, Mısır, 1978,1 289) Kur'ân İlimleri kapsamına giren, sahabe ve tabiinin fazla ilgi gösterdiği konuların başında nasih mensuh meselesi gelir (Mustafa Zeyd, en-Nashu Fi’l-Kur'âni'l-Kerim, el-Mansure, 1987, I 289 ) zellikle fukaha, nesh konusuna fazlaca alaka göstermiştir Bunun için Şafii, er-Risale'sinde nesh'a genişçe yer vermiştir( eş-Şafii, Muhammed b İdris, er-Risale, İst 1989, s 54-71 ) Nesh, lügatta: Bir şeyi bir yerden başka yere taşıma, bir şeyi başka şeyle değiştirme, izale etme (giderme) ve hayvan suretine çevirme mânâlarına gelir (İbnu Manzur, Muhammed b Mukerrem, Lisanu'l-Arab Beyrut 1988, XIV, 121; el- Firuz'abadî, Muhammed Mecduddin, el-Kamusu'l-Muhit, Mısır 1938, I 271) eshin istilahî mânâsına gelince ed-Dihlevî (öl76/1792)'nin tesbitine göre sahabe ve tabiine göre Nesh: Bir âyette olan (umum, itilak ve icmal gibi) bazı vasıfları diğer bir âyetle ibtal etmektir Bu bir âyetin hükmünün sona erdiğinin açıklanması olabileceği gibi âyeti ilk anlaşılan mânânın dışında bir mânâya yönlendirme şeklinde de olabilir (Veliyyullah, Ahmed ed-Dihlavi, el-Favzu'l-Kabir fi Usult't-Tefsir, Beyrut 1987 s 531; Muhammed Salih Alı Mustafa, en-Nashu fi'l-Kur'ân'ı-Kerim, Beyrut 1988, s 12 ) Sahabe ve tabiinden sonra gelen müteahhir alimlere göre Nesih; önceden gelen Şer’i bir hükmü sonradan gelen şeri bir hükümle kaldırmaktır (el-Amidı, Ali b Muhammed, el-ihkam fi Usuli'l-Ahkam, Beyrut 1985, III 98, Muhammed el-Hemezani, Kitabul-i'tibar fi'n-Nasihi ve'l-Mensuhi Mine'1-Asar, Hımıs 1966, s 8; el-Mahalli, Muhammed Celaleddin, Şerhu Cemi'l-Cevami', Mısır, trs , II 107 108, es-Suyutî; el-ltkan, II, 27; ez-Zerkani,ll, 72, Subhi es-Salih, Mebahis, s 261; Mustafa Zeyd, I, 83; Salih Ali Mustafa, age, s 12) Öteden beri Nesh hem usülcülerin, hem tefsircilerin ve hem de Ulûm'ul-Kur'ân'la meşgul olanların ilgisini fazlaca çekmiştir Bunun için bu sahada oldukça zengin bir literatürle karşı karşıyayız Hatta H ikinci asrın ilk yarısında yaşamış olan Katade es-Sedusî (ö118/736), Muhammed b Şihâb ez-Zuhri (ö 124/742), Ebu Aruba (ö 153/770), Muhammed b es-Saib el-Kelbî (ö146/763) ve Mukatil b Süleyman (ö 150/767)'a en-Nasih ve'l-Mensuh adında birer te'lif isnad edilmektedir (Salih Ali Mustafa, age, s 26) ncak Mustafa Zeyd'in yaptığı incelemeye göre her birinin senedinde zayıflık olduğu anlaşılmaktadır( Mustafa Zeyd, age, I 289-300 ) Tabiine isnad edilen neshle ilgili bu çalışmaları, saymasak bile; H üçüncü asırdan günümüze dek neshle ilgili eserler te'lif edilmeye devam edilmiştir Dr Muhammed Salih Ali Mustafa, Neshle ilgili ya¬zılmış yaklaşık 68 eserin isim listesini sunmakladır( Salih Ali Mustafa, age, s27-36) Bu müstakil çalışmaların yanısıra Ulûmu'l-Kur'ân ve Usûl-u fıkıh sahalarında yazılan eserlerde de bu konuya genişçe yer verilmiştir Mesela Zerkanî'nin Menahil'inde yer alan nesh konusu müstakil bir eser kadar hacimli ve doyurucudur( Zerkani, II 69-166 ) Nesh, öteden beri alimler arasında tartışma konusu olmuş bir mevzudur Kur'ân'ın Kur'ân'ı ve sünneti, sünnetin Kur'ân'ı ve Sün¬neti, İcma'ın Kur'ân'ı ve Sünneti nesh edip edemeyeceği hususların¬da alimler ihtilaf etmişlerdir( Muhammed b en-Nehhas, Kitabu'n-Nasihi ve'l-Mensuhi fi'l-Kur'âni'l-Kerim, Beyrut 1989, s 8-9; Mekki b Ebi Talip, el-İzah li Nasihi'l-Kur'âni ve Mensahi, bas yy 1986, s 77-81; es-Suyyuti, el-İtkan, II, 27; Mustafa Zeyd, I 198-204; ez-Zerkani, II, 132-145 es-Salih, age, s 261-262 ) Kur'ân'da mensuh olan âyetlerin sayısı hakkında da şiddetli münakaşalar vardır Kimileri mensuh âyetleri 293'e çıkarır (Mustafa Zeyd, 1,402 ) kimisi ise, alimlerin mensuh âyetleri 500'e çıkardıklarını iddia eder( ed-Dihlevi, age, s 53; Salih Ali, age, s 39 ) Suyutî (ö911/1505) mensuh âyetlerin sayısını çoğaltanları aşırı bularak bu sayıyı yirmibir olarak tesbit etmiştir( es-Suyutî, el-itkan, II, 28-30 ) Kur'ân'da neshin olup olmadığına gelince, şunu diyebiliriz: Evvelki alimlerden Ebu Müslim el-İsfahanî'ye (ö322/934) kadar Müslüman alimler tereddütsüz neshi kabul ediyorlardı( es-Salih, age, s 262 ) onuyla ilgili yaptığımız araştırmalardan 20 asra kadarki uzun sürecinde Ebu Müslim'in bu görüşü taraftar bulmamıştır 20 asrın önde gelen alimlerinden Muhammed Ebu Zehra (ö 1394/1974), Muhammed el-Huderî (ö 1345/1927) ve Muhammed el-Gazali Kur'ân'da neshin olmadığını savunmuşlardır( Salih Ali, age, 16 ) Memleketimizde neshin red cephesinin en tanıdık simaları, Prof Dr Süleyman Ateş ve Prof Dr Sait Şimşek'tir Süleyman Ateş tefsirinde (Bkz Ateş, Süleyman, Yüce Kur'ân'ın Çağdaş Tefsiri, İst 1988 - 1991, I, 213 - 218; Kur'ân-ı Kerim'in Evrensel Mesajına Çağrı, İst 1990, s 158-172 Ateş, Kur'ân'da neshin vukubulduğunu, ancak nesih ân'da vukubulduğunu, ancak nesih âyetlerinin Kur'ân'a girmediğini, Kur'ân'a yazıl¬mış olan her âyetin ise muhkem olduğunu söyler Çağdaş Tefsir, i, 215; KK'in Evrensel Mesajına Çağrı, s 171 ) Said Şimşek de Kur'ân'da İki Mesele (Bkz Şimşek, Sait, Kur'ân'da iki Mesele, Konya 1987, s 83-120 ) adlı çalışmasında neshle ilgili görüşlerini ortaya koymuşlardır
Yukarıda genel olarak sunduğum neshle ilgili ihtilaflı durumlardan ötürü günümüz alimlerinin gündeminden de nesih konusu düşmüş değildir
Bunu ( Neshi ) kimileri kabul ederken isimlerini yukarıda verdiğim alimler ve onların çizgisinde olan kimileri de reddederler Bunun için günümüzde birçok kimse bu sahaya ilgi duymuş, onu değişik açılardan yeniden kaleme almaya çalışmıştır Bu sahayla ilgili günümüzde te'lif edilen eserlerden gördüklerimiz arasında en ciddi ve kapsayıcı eser, Mustafa Zeyd'in iki ciltlik en-Neshu fi-Kur'âni'l-Kerim adlı eseridir, bunun için biz sadece bu eseri detaylı bir şekilde tanıtıp diğerlerinin sadece isim listesini sunmakla yetineceğiz (Doç Dr Halil Çiçek, 20 Asırda Kur’an İlimleri Çalışmaları, Timaş Yayınları: 162-164 )