Harbiyeli 1283 Mustafa Kemal

Harbiyeli 1283 Mustafa Kemal





Arkadaşları, Öğretmenleri ve Faaliyetleri







Mustafa Kemal'in Harbiye'deki arkadaşları öncelikle Manastır İdadisi'nden gelenlerdi Bunlar arasında, Ahmet Tevfik ilk sırayı almaktadır Çocukluk arkadaşı, Rüştiye ve İdadi'de de birlikte okuduğu Mustafa Nuri (Conker), Lütfi Müfit (Özdeş), Ali Fuat (Cebesoy), Arif (Ayıcı), Hayri (Tırnovacık), Kazım (Karabekir), Ömer Naci, İsmail Hakkı (Pars), Kazım (İnanç), Kazım (Özalp), Ali Fethi (Okyar), onu takip eden arkadaşlarıydı Bunların bazıları kendi devresi, bazıları da kendisinden önce veya sonraki devrenin öğrencileri idi


Hayri Paşa (Tırnovacık), anılarında gazeteci Naci Sadullah'ın "sınıfta, en fazla kimlerle samimi konuşurlardı Paşam?" sorusuna şu cevabı vermiştir: "Manastır İdadisi'nden kendileriyle birlikte gelen Tevfik Bey'le ki bu kıymetli arkadaşı mektepten mezun olduğumuz sene kaybettik Sonra şimdi Kırşehir mebusu bulunan Müfit Bey de samimi dostlarındandı"











Ali Fuat Cebesoy okuldaki arkadaşları ve arkadaşlıkları ile ilgili şunları yazmaktadır: "Günler geçtikçe yeni arkadaşlar edindim Bunların arasında ikinci sınıfta okuyan Pirlepeli Ali Fethi (rahmetli Fethi Okyar) da vardı Bir gün öğle namazından çıkarken Mustafa Kemal elimden tuttu Yanımızdan geçmekte olan Ali Fethi'ye:


"Sana söz etmiş olduğum arkadaşım, Salacaklı Ali Fuat diye tanıttı E1 sıkıştık Nazik ve terbiyeli bir çocuktu Hafta tatilinde üçümüz beraber çıktık Beyoğlu'nda gezdik, dolaştık Onlar beni vapura kadar götürüp uğurladılar Cafer Tayyar Edirne (General Cafer Tayyar Eğilmez) de Fethi'nin sınıfındaydı Kendisi ile çok yakın arkadaşlığımız olmuştur Ağabeyimin sınıfından Enver'i (Birinci Dünya Savaşı'nda Harbiye Nazırı ve Başkumandan Vekili olan Enver Paşa) de orada tanıdım Yakışıklı ve güzel bir gençti Selahattin Adil (Rahmetli Korgeneral) de aynı sınıftaydı Enver'in amcası Halil (Birinci Dünya Savaşı'nda Ordu Kumandanlığı yapan rahmetli Orgeneral Halil Kut), bizim sınıfın üçüncü kısmında okuyordu Halil Paşa ile olan arkadaşlığımız o tarihte başlar










"Erzincan Askeri Rüştiyesi'nden tanıdığım bazı öğrenciler, ben Fransız Lisesi'nde dil öğrenmek için iki yıl hazırlığa devam etmek zorunda kaldığım için, Harbiye'de üçüncü sınıfa geçmişlerdi Bunların arasında Fahrettin (Emekli Orgeneral Fahrettin Altay) da vardı"


Mustafa Kemal Harbiye'de öğretime başladığı sırada, okul komutanı 24 yıl (1884-1908) bu kutsal yuvaya komutanlık yapmış olan Mustafa Zeki Paşa; öğretim başkanı, o zamanki ismi ile "ders nazırı", daha sonra Çanakkale'de kendisine kolordu komutanlığı yapacak olan Esat Paşa'dır










Mustafa Kemal'in Harp Okulu'ndaki öğretmenleri arasında, onun kişiliğini etkileyen ve onu hayata hazırlayan çok değerli öğretmenleri olduğunu görüyoruz Bunlar arasında; sonradan İstanbul Üniversitesi'nde Profesör olan, Türk Tarih Kurumu kurucu üyesi ve Milletvekili olan Fransızca öğretmeni Necip Asım (Yazıksız) Bey (1861-1935), Talim Öğretmeni Rahmi Paşa ve onun maiyetindeki Binbaşı Fazıl Bey, sonra Korgeneral ve milletvekili olan Yüzbaşı Naci (İldeniz)Bey ve Teğmen Osman Efendi bulunuyordu


Ali Fuat Cebesoy öğretmenleri hakkında şunları anlatmıştır: "Hocalarımızdan memnunduk Talim öğretmenlerimizin başında öğrenimini Almanya'da yapmış olan Rahmi Paşa bulunuyordu Maiyetinde Birinci Dünya Savaşı'nda ölen, Hünkâr yaverlerinden Binbaşı Fazıl Bey, Yüzbaşı Naci (Rahmetli Korgeneral ve Milletvekili Naci Eldeniz) ve Teğmen Erzurumlu Osman Efendi vardı Osman Efendi talim yaptırırken: "Birinci mangadan sağdan itibaren beş kişi kop da gel !" Diye bizleri çağırırdı Bundan dolayı kendisine Kopdagel adını vermiştik Daha sonra bu lakabı kendisi de beğenmiş olacak ki, soyadı olarak almıştır










Mustafa Kemal en ziyade Yüzbaşı Naci Bey'i sayar ve severdi Hatırımda yanlış kalmadıysa, Manastır'dan tanışıyorlardı Bu saygı ölünceye kadar devam etti Çok yıllar önce Naci Paşa Kolordu Kumandanıyken bir münasebetle Atatürk'ü ziyaret etmişti Ben de oradaydım Kendisine çok itibar etti "Buyurunuz hocam" Diye yer gösterdi ve sonra bana döndü : "Naci Paşa Hazretleri'nin", dedi, "İkimizin üzerinde de emeği vardır" Ben, okula geldikten on beş gün kadar sonra Ders Nazırlığı'na Yanyalı Esat Paşa atandı O zaman rütbesi albaydı Taşkentli Mehmet Kaçın'ın sülalesinden olan Esat Paşa vatanperver ve bilgili bir askerdi Harp Okulu'nda ve Harp Akademisi'nde birçok ıslahat yapmıştır Bu kişi Balkan Savaşı'nda Yanya Savunması'nda benim kumandanımdı Onun kolordusunun Kurmay Başkanlığı'nı yaptım, yine onun emri altında 23 Tümen Kumandan Vekili olarak Pasita ve Pizani mevkilerini müdafaa ettim Yaralandığım zaman çok üzülmüştü










Esat Paşa, Çanakkale Savaşları'nda Atatürk'e de kumandanlık etmiştir Atatürk'ün meşhur 19 Tümeni Esat Paşa'nın kumandasındaki 3 Kolordu'nun kuruluşu içindeydi"


Okul arkadaşlarının anlattıklarından Harbiyeli Mustafa Kemal'in, bu dönemde hem Fransızca'sını geliştirdiği, hem de memleket meseleleri üzerindeki düşüncelerinin daha da olgunlaştığı görülmektedir Onun nasıl bir öğrenci olduğunu ve ileriye dönük hangi düşüncelere sahip olduğunu göstermek için Harbiye öğrenciliği ile ilgili bazı anıları buraya aynen alıyoruz


En samimi arkadaşlarından Lütfi Müfit (Özdeş)'e göre Harbiyeli Mustafa Kemal:


"Gazi Hazretleri askerî idadisinden 315 yılında Harbiye mektebine gelmişlerdi Orada, İstanbul Erzurum, Şam, Bağdat idadilerinin sınıfları da toplanmışlardı Sınıf mevcudu dokuz yüzü geçiyordu Bu sebeple tedrisatın kolaylaştırılması için sınıf altı kısma ayrılmıştı Gazi Hazretleri birinci kısımda idiler 317 de üç Harbiye sınıfı bitirilerek otuz dokuz efendi Erkân-ı Harbiye namzeti birinci sınıfına seçildi










Harbiye'den çıkan Büyük Şefin gerek Harbiye ve gerekse Erkân-ı Harbiye namzeti sınıflarında geçirdikleri tahsil hayatı öyle birkaç cümle veya satırla ifade edilebilecek bir mevzu değildir Onun altı senelik hayatı ciltler dolduracak başlı başına bir tarihtir


Daha o zaman mektepte iken, şuursuz, düşüncesiz kötü bir idareye karşı vicdan ve ruhundan fışkıran inkılapçı düşünceleri bilhassa kayda şayandır Her okuduğu ders, her mütalaa ettiği ilim ve fenni dikkatle tahlil ederek neticeyi alırdı Bütün talebe arkadaşlarının ders müşküllerini makul ve mukni cevaplarla izah ederdi Erkân-ı Harbiye'de mesleğe ait ihtisas derslerinde en iyi notu Büyük Şef almıştır" Lütfü Müfit Bey Gazi Hazretlerinin istibdat devrinde mektepteki hatıralarını anlatırken onun gazete çıkararak talebe arkadaşlarını tenvir ettiğini kaydetmiş ve böyle devam etmişti:


" Büyük Şef şuursuz idareden o derece ıstırap duymuştu ki, daha mektepte iken o zamanki idareye karşı arkadaşları ile hasbıhaller, tenkitlere başlamış ve hatta büyük tehlikelere rağmen haftada bir iki defa gizli olarak gazete bile çıkarmışlardır


Daha o zaman evlâdı bulunduğu asil Türk milletine ileride ne büyük hizmetler yapmağa namzet olduğunu pek güzel anlatıyordu Onun her haline olduğu gibi dürüst düşüncelerine meftun olan ve candan inanan arkadaşları O Büyük Adamın etrafına toplanmışlardı"






Hayri Paşa (Tırnovacık) Gazeteci Naci Sadullah'a Anlatıyor:







"… Gazi Hazretleri sınıfın en zeki talebesiydi Hallerinden, yaşlarından umulmayan bir olgunluk vardı Çok kuvvetli bir ikna kabiliyetine sahipti Herhangi kavgaya tek defa olsun karıştığını hatırlamıyorum

Mekteplerde,intikal kabiliyetinin ve zekalarının kıtlığını, zorlamalarla telafiye çalışan bedbaht talebeler vardır Bu zorlamalardan müstağni olan Gazi Hazretlerinin kitaplar üzerinde mütemadiyen kafa patlatan ezberciler gibi de çalıştığını hatırlamıyorum Bilhassa merak ettikleri derslerle fazla meşgul olurlardı Riyaziye (Matematik)ve edebiyata karşı fazla düşkünlüğü vardı En çok okudukları Tevfik Fikret'in bilhassa Sis manzumesini beğenirlerdi Namık Kemal'i, Abdülhak Hamit'i okumaktan da zevk duyarlardı









"En fazla meşgul oldukları şeylerden biri de zamanın felsefesi ve fikri cereyanları idi Toplumun henüz halledilmemiş davalarıyla dimağlarını meşgul ederlerdi Darvin nazariyesiyle de çok meşgul olurlar, papazlar dini neşriyatını dikkatle takip ederlerdi"





Sınıftaki Durumu, Davranışları Nasıldı?
Gazi Hazretleri,sınıfımızın en yakışıklı, en şık, en temiz giyinen talebesiydi Kendisi, muasır hayatın İstanbul'dan evvel yer bulduğu Selanik'te bulundukları için cemiyetin ince muaşeret kaidelerine hepimizden fazla vakıftı Beyrut'tayken de davet edildiğimiz yüksek mahfellerde gayet güzel dans etmeleri,çok serbest halleri ve çok tatlı konuşmalarıyla kadınlar ve erkekler arasında büyük tesir ve itibarla hepimize geniş bir iftihar hissesi ayırmışlardır






Sınıfta en fazla kimlerle konuşurlardı Paşam?








Manastır İdadisi'nden kendileriyle beraber gelen Tevfik Bey'le, ki bu kıymetli arkadaşı mektepten mezun olduğu zaman kaybettik

Sonra şimdi Kırşehir mebusu bulunan Müfit Bey'de samimi dostlarındandı…"

Manastır ve Harp Okulu'nda kendisini bir devre arkadan takip eden Kazım Özalp Paşa da Harbiye'deki arkadaşlıkları hakkında şunları anlatmıştır: "1899 yılında Mustafa Kemal İstanbul'a Harp Okulu'na gitti Bir yıl sonra ben de aynı okula gittim Böylece arkadaşlığımız tekrar başladı Manastır İdadisi'nden Harbiye'ye gelenler tatil günlerinde genellikle Babıali'deki Stefan'ın kıraathanesinde veya Sirkeci'deki Yani'nin kahvehanesinde buluşurlardı Buralardaki sohbetlerimiz önceki yıllara göre daha anlamlı ve tartışmalı olurdu Tavladan başka, imkan bulduğumuz için bilardo da oynamaya çalışırdık"

Harp Okulu'nda Mustafa Kemal'den bir devre önce olan (1900-Piyade-2) fakat, okulu bitirdiğinde bir sene "tebdil-i hava" raporu alarak memleketine giden ve Harp Akademisi'ne bir yıl sonra başlayan Asım Gündüz, orada Mustafa Kemal'lerle birlikte aynı sınıfları okumuştur Anılarında Harbiyeli Mustafa Kemal'i şöyle anlatmaktadır:

"Kuleli'den sonra Harbiye'ye geçtim Manastır, Şam ve Erzurum İdadilerinden gelen arkadaşlar Harbiye'de toplanmıştık Bu defa da çeşitli idadilerden gelen arkadaşlar arasında üstünlük yarısı başlamıştı Bu yarış, zaman zaman büyük geçimsizliklere yol açıyordu











Kuleli'den mezun olurken aldığım notlar, diğer idadilerden gelen arkadaşların notlarından daha yüksek olduğu için sınıf birincisi ve başçavuş olmuştum Harp okulunda bulunduğum sürede sınıf birinciliğim ve başçavuşluğum devam etti

Harp Okulunu bitirdiğim zaman hastalanmış ve okul hastanesi raporuyla bir yıl hava tebdili olarak memleketime gitmiştim O zaman, Harbiye'yi birincilikle onunculuk arasında bitirenler, Harp Akademisi sınıflarına ayrılırlardı Harp Okulunu birincilikle bitirmiş olmama rağmen, rahatsızlığım sebebiyle Harp Akademisi'ne, ancak bir yıl sonra gidebildim Böylece Mustafa Kemal, Ali Fuat Cebesoy ve Ali Ihsan Sabis'le Harp Akademisi'nde beraber oldum Daha önce de sınıf birincisi olmam ve notlarımın o yılın sınıf birincisi Ali Ihsan Sabis'ten 14 numara yüksek bulunması dolayısıyla yine sınıf kıdemlisi seçildim

Gerek Harbiye'de, gerek Harp Akademisi'nde bir şey dikkatimi çekmişti Doğu illerinden ve Anadolu'dan gelen arkadaşlar, İstanbullular gibi, yalnız dersleriyle meşguldüler Sadece Manastır İdadisi'nden gelen arkadaşlarımız daha çok uyanık, daha çok Batı'ya dönüktüler Onlar derslerinin dışında memleketin meselelerini de tartışıyorlar, bu konularda fikirler ileri sürüyorlardı Mustafa Kemal de bunlardandı










Beni, Mustafa Kemal'le ilk tanıştıran eski arkadaşım Fethi Bey (Okyar) olmuştu Mustafa Kemal, çok güzel giyinir, çok güzel konuşur, kimseyi kırmaz, terbiyeli bir çocuktu Doğup büyüdüğü Selanik'in batıyla daha çok bağlantılı bulunması sebebiyle olacak, dikkati çeken fikirleri vardı Etrafına topladığı arkadaşlarla cesaretle konuşuyor, onları güzel konuşmasıyla kısa zamanda tesiri altına alıyordu Bizlerin okumadığımız bir çok vatan şiirlerini sık sık tekrarlıyordu Namık Kemal'in bütün şiirlerini bir defterde toplamıştı Bu şiirleri kısa zamanda bütün arkadaşlar defterlerimize yazmış ve ezberlemiştik Mustafa Kemal "Milletleri uyandıracak olan fikir adamları, devlet adamlarıdır" diyordu Yabancı lisana karşı büyük bir hevesi vardı Bu maksatla Beyoğlu'nda bir Fransız madamına pansiyoner olmuştu Bu Fransız kadın, Fransız sefareti kuryeleriyle, ittihatçıların Paris'te yayınladıkları gazeteleri getirtiyor ve Mustafa Kemal'e veriyordu Fransız kadın aynı zamanda Mustafa Kemal'e Fransızca dersi veriyordu Bizler, Vatan, Millet ve Türklük fikirlerini ilk defa, Harp Akademisi sıralarında ondan duymuştuk Bizim sınıfta en iyi Fransızca bilen Ali Fuat'tı (Cebesoy) Çünkü, Ali Fuat Fransız okulundan Harbiye'ye gelmişti Onu takiben de Mustafa Kemal iyi Fransızca bilirdi Mustafa Kemal, Harbiye'de iken her tatilde Selânik'te bir Fransız okulunun tatil kurslarına devam ederek lisanını ilerlettiğini söylerdi"










Bütün bu anlatılanlardan anlaşılmaktadır ki, Harp Okulu eğitimi ve öğrenimi dönemi, Mustafa Kemal'in hem vatan, millet, Türklük fikirlerinin olgunlaşmasında, hem de Batıya dönük "çağdaşlaşma" düşüncelerinin gelişmesinde önemli bir dönem olmuştur Ayrıca bu fikirlerini arkadaşlarına da anlatması, okula bu fikirleri yaymak için bir gazete çıkarma girişiminde bulunması, onun daha o dönemde liderlik özelliklerinin gelişmeye başladığını da göstermektedir O, yine bu dönemde özellikle ilk sınıfta İstanbul'un sosyal hayatı içinde kendisini bulmuş görünmektedir "İçki" ve "dans" konusunda da bazı ilk deneyimlerin burada yaşandığı bilinmektedir

Son yapılan araştırmalara göre Mustafa Kemal'in Harp Okulu'nda iken "şiir yazıp, dergilere gönderdiği" bilgisinin de yanlış olduğu anlaşılmıştır Şiir okuyan, arkadaşlarına şiir okutan Mustafa Kemal Atatürk, şiir yazan bir başka Mustafa Kemal ile karıştırılmıştır

Harp Okulu Künye Bilgileri









Mustafa Kemal Atatürk hakkında yapılan biyografi çalışmalarında onun öğrenim hayatı ile ilgili verilen bilgilerin çoğunun yanlış olduğu görülmektedir Bu yanlışlıklardan Harp Okulu'ndaki dönemi de kurtulamamış, arşiv çalışması yapılmadan genellikle birbirinden aktarmalarla ve Rumi, Hicri tarihleri Miladi tarihlere çevirirken yapılan hatalarla bu yanlışlıklar devam edip gitmiştir Hatta, bu biyografilerin yanlışlarını düzeltmek iddiası ile ortaya çıkanlardan bazıları da yeni yanlışlara düşmüşlerdir

Notları, toplam not üzerinden sırası ve derslerle ilgili bilgileri yukarıda verdiğimiz için bir kenara bırakacak olursak, Mustafa Kemal'in diğer künye bilgileri belgelere göre şu şekildedir:












Duhulü: 1 Mart 1315 (13 Mart 1899 Pazartesi) Apolet Numarası: 1283 Diploma Numarası: 5998 Üçüncü Sınıfta sınav sonuçlarının ve yeni subayların isimlerinin açıklanması ve öğrencilerin 39 günlük bayram iznine gitmeleri: 22 Teşrinisani 1317 (05 Aralık 1901 Perşembe) Bayramın Bitişi: 31 Kanunuevvel 1317 (13 Ocak 1902 Pazartesi) Diploma töreni ve diplomaların verilişi: 12 Kanunusani 1317 (25 Ocak 1902 Cumartesi) Neşeti (Harp Okulu'ndan Çıkışı): 28 Kanunusani 1317 (10 Şubat 1902 Pazartesi)

Önemli bir yanlışlık konusu da Mustafa Kemal'in "Sicili"dir Kara Kuvvetleri Komutanlığı Arşivi'nde bulunan "Özlük Dosyası"nda sicili "1317-P 8", (1317-Piyade-8) olarak görülmektedir Buradaki 1317 Rumi tarihi bazı kaynaklarda 1901, bazı kaynaklarda 1902 olarak çevrilmektedir Bunun doğrusu 1901'dir Okul o dönemde 13 Mart tarihinde eğitim ve öğretime başlamakta, Aralık ayı sonunda da eğitim-öğretim yılı bitmektedir 1317 Rumi yılı 01 Mart ile 28 Şubat arasında 12 ayı kapsamaktadır 1317 Rumi yılının toplam 9 ay ve 18 günü yani 14 Mart ile 31 Aralık arası Miladi 1901 yılındadır 1901 yılının Mart ayında 18 gün, diğer Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül, Ekim, Kasım ve Aralık aylarının tamamı 1317 yılına aittir 1317 yılının sadece 2 ay ve 13 günü yani, 01 Ocak ile 13 Mart tarihleri arası Miladi 1902 yılındadır 1902'nin Ocak, Şubat aylarının tamamı ile Mart ayının 13 günü, Rumi 1317 yılındadır Bu duruma göre, Mustafa Kemal ve diğer "1315 Duhullü" Harbiyeliler, "1901 Devresi" olmaktadır Mustafa Kemal Atatürk'ün Sicili de "1901-Piyade-8" dir Mustafa Kemal'in "sicili" bazı yayınlarda "Piyade-1474" olarak verilmektedir Bu bilginin en eski kaynağının Muharrem Mazlum (İskora)'un eseri olduğu görülmektedir Bunun Mustafa Kemal'in Akademi'deki numarası olması muhtemeldir Özlük dosyası bilgileri, Onun "subay sicili"nin "1317-Piyade-8" (1901-Piyade-8) olduğunu tartışmaya yer bırakmayacak şekilde ortaya koymaktadır






Okula Girişi, Dersleri ve Notları









Mustafa Kemal Atatürk 1898 yılı Aralık ayının ortalarında Manastır Askerî İdadisi'ni, notları kendisiyle aynı olan Selanikli Ahmet Tevfik'le birlikte birinci olarak bitirmiş ve orta öğrenimini tamamlamıştır 1899 yılının Mart ayı ortalarına kadar Selanik'te tatilini geçiren Mustafa Kemal, İstanbul Pangaltı'daki Harbiye Mektebi'nde yüksek öğrenimine devam etmek için Selanik'ten vapura biner ve İstanbul'a, Payitaht'a hareket eder Böylece bütün çocukluğu ve ilk gençlik yıllarının geçtiği Makedonya'dan ilk defa ayrılır












Birikimi ile yeni bir hayata atılacağı, kişiliği ve düşüncelerinin daha da olgunlaşacağı Harp Okulu'na girişi (duhulü) 1 Mart 1315/13 Mart 1899, Apolet Numarası 1283'tür "Harbiyeli Mustafa Kemal", buradaki "1315 Duhullülere Mahsus Künye Defteri" ne "Selanik'te Koca Kasım Paşa Mahalleli Gümrük Memurlarından müteveffa Ali Rıza Efendi'nin mahdumu uzun boylu, beyaz benizli Mustafa Kemal Efendi Selanik 96" olarak, 1282 Selanikli Ahmet Tevfik Efendi (96) ile 1284 Manastırlı Recep Fahri Efendi (95) arasına kaydedilecektir












Mustafa Kemal, o sene sınıf mevcudu bazı hatıralara göre 900'ü geçen, bazı kaynaklara göre de 736 olan Harp Okulu'nda altı kısma ayrılan birinci sınıfların birinci kısmında idi Mustafa Kemal'in birinci sınıftaki durumunu en iyi nakleden arkadaşı Ali Fuat'tır Ali Fuat Paşa hatıralarında Mustafa Kemal'le tanışmasını ve "Harbiyeli Mustafa Kemal"i şu şekilde anlatmaktadır:

"O zamanki adı "Mekteb-i Harbiye-i Şahane" olan Harp Okulu'nun dahiliye Müdürü Albay İbrahim Bey, nöbetçi subaylarından birini çağırdı:

"Salacaklı Ali Fuat Efendi, sınavlarını vererek mektebe kabul edildi Kendisini birinci sınıfın birinci kısmına götür"

emrini verdi Sonra neden gerek gördü bilmem, ilâve etti: "Fuat Efendi, Müşir şehit Mehmet Ali Paşa'nın torunudur Dedem Mehmet Ali Paşa, 93 Savaşı'nda (1877-1878) Tuna Orduları Başkumandanı'yken şehit düşmüştü"












İçimde tatlı bir heyecan vardı Düşlerim gerçekleşmiş, ben de dedem, babam, eniştelerim ve ağabeyim gibi asker olmuştum Bu uğurda sarf ettiğim çabalar boşa gitmemişti Albay İbrahim Bey'in odasından çıkarken heyecandan az daha selâm vermeyi unutuyordum Nöbetçi subayı önde, ben arkasında okulun koridorlarını geçtik O zamanlar, öğrencilerin hafta tatilleri perşembe günleri öğleden sonra başlar, cuma akşamı sona ererdi Bugün de cuma olduğu için öğrenciler gruplar halinde şen şakrak okula dönüyorlardı Aralarında Erzincan Rüştiyesi'nden tanıdığım bazı simalar da vardı

Kendi odasına geldiğimiz zaman nöbetçi subayı hademelerden birine:

Birinci sınıfın birinci kısım çavuşu Mustafa Efendi buraya gelsin Emrini verdi Sonra bana döndü :

Mustafa Efendi, sizden birkaç ay önce Manastır Askeri İdadisi'nden geldi Çalışkan, iyi huylu ve zeki bir çocuktur Onunla iyi anlaş












Kısa bir süre sonra içeriye on yedi, on sekiz yaşlarında; sarı saçlı, parlak mavi gözlü, sarı bıyıklı, pembe yanaklı, zayıfça bir çocuk girdi Giydiği şık Harbiyeli elbisesini düzgün bedenine pek yakıştırmıştı Vakurdu Nöbetçi subayını selamladı:
Emredin efendim

Senin takımının birinci mangasına, sınavla Harbiye'ye kabul edilen Salacaklı Ali Fuat Efendi'nin kaydını yaptık Alıp gidin Kendine ne şekilde hareket etmesi gerektiğini güzelce anlatın Askeri İdadi'den gelmediğini de dikkate alın

Sarı saçlı, sarı burma bıyıklı genç Harbiyeli ayaklarını birbirine vurdu

Emredersiniz efendim, baş üstüne efendim

Sonra bana döndü Gayet nazik bir tavırla:

Buyurun arkadaş dedi, Gidelim
İkimiz kapıdan birlikte çıktık Yan yana yürüyorduk Fakat kolundaki üçü kırmızı ve biri sarı olan şeridi fark edince duruladım Askerlikte kıdem ve rütbe esastı

Siz önden geçin çavuşum, ben sizi takip edeyim

Bu hitabımdan memnun oldu O önde, ben arkada Dahiliye'den çıktık

İşte, Türk tarihine şan ve şeref veren aziz ve rahmetli arkadaşım Mustafa Kemal'i böyle tanımıştım Üzerinden altmış küsur yıl geçmiş olmasına rağmen, o cuma akşamını hâlâ ve bütün heyecanı ile hatırlarım












Mustafa Kemal, İstanbul'a gelerek 13 Mart 1899'da Pangaltı'daki Harp Okulu'na kaydoldu İki ay içinde kendisini tanıtarak sınıfının çavuşu oldu

Şimdi hatıralarıma başladığım yere, Harp Okulu'na dönüyorum Okula başladığım o cuma akşamını hiç unutmam Mustafa Kemal önde, ben arkada dahiliyeden çıktık Okulun asıl koridorundan geçerken koluma girdi:
Önce yatakhaneye çıkalım, size yatacağınız yeri göstereyim Sonra dershaneye gideriz

Yatakhanemiz, üst katta Boğaz'a bakan cephenin ortasındaydı Burasını beğendim Birinci katta cephesi Nişantaşı istikametinde olan dershanemiz ise, önünde aristokrat daireleri olduğu için içeriye az ışık nüfuz edebiliyordu Bu yüzden salona "Karanlık Dershane" adı verilmişti Mustafa Kemal:













Dershanemiz karanlık, fakat bizim yüreklerimiz aydınlıktır

Dedi ve hangi okuldan geldiğimi sordu Moda'daki Fransız Sen Josef Lisesi'nde okuduğumu söyledim Sustu, bir şey daha sormak istediğini, fakat çekindiğini anladım

Galiba, daha başka şeyler de öğrenmek istiyorsunuz

Kararsızlığı geçmişti

Askeri İdadi derslerinin sınavlarını verdiniz mi ?
Hepsinden sınava girdim Yalnız hesap, geometri ve cebir gibi dersleri Sen Josef'te Fransızca okuduğum için bunlara ait soruların yanıtlarını Fransızca olarak vermek istediğimi söyledim Sınav Kurulu ricamı kabul etti

Birden elimi sıktı

Çok iyi, çok iyi, birbirimize yardımcı olacağız Merak ettiğim bazı Fransızca eserleri okumak için sık sık sözlüğe müracaat ediyorum Bundan sonra sizden yararlanmaya çalışacağım














Bu sırada çavuş işaretinin üzerindeki sarı şerit dikkatimi çekti Neye delalet ettiğini sordum Meğer Fransızca sınavına girmiş, başarı kazanmış, ondan dolayı bu şeridi de ilave etmişler O zamanlar Türk okullarında yabancı dil öğrenimi kolay değildi Kendi kendisine çalıştığı ve büyük çaba gösterdiği kesindi: Toplamı yedi yüz elli kişiyi bulan birinci sınıfta, kendisi gibi dil bilenlerin sayısının parmakla sayılacak kadar az olduğunu söyledi Sonra:

Ailenizde asker var mı?

Diye bir soru sordu:

Ailemizin bütün erkekleri askerdir

Yanıtını verdim Memnun oldu Biz konuşmaya devam ederken arkadan:

Fuat, Fuat!
Diye birisinin bağırdığını duydum Başımı çevirdim, Mehmet Ali ağabeyim bize doğru geliyordu Kendisine sınıfımızın çavuşunu tanıttım El sıkıştılar Okulun üçüncü sınıfında olan ağabeyim:

Mustafa Kemal Efendi'yi gıyaben tanıyorum, dedi

Manastır'dan gelen arkadaşlar çok övgüde bulundular

Yeni arkadaşım, övülmekten utanıyormuş gibi başını hafifçe önüne eğdi ve öylece teşekkür etti













"Kısım Çavuşu" Mustafa Kemal, kısımda önce "Sınıf Başçavuşu" Ispartalı Faik ve Ömer Abdülkadir Yanya ile birlikte birinci sırada oturuyordu Sonra yanlarına Ali Fuat'ı da alarak dört samimi arkadaş birlikte oturmaya başladılar Ali Fuat Cebesoy, bunu şöyle anlatıyor:

"Ertesi günü derslere başladım Birinci sıranın baş tarafında Başçavuşumuz Ispartalı Faik oturuyordu Bu öğrenci, Bursa Askerî İdadisi'nin birincisiydi Zeki ve bilgili bir gençti Ne yazık ki, son sınıfta bir kazaya uğradı ve askerlikten ayrılmak zorunda kaldı Ispartalı Faik'in yanında Mustafa Kemal ve Ömer Abdülkadir Yanya vardı Bu kişi, Birinci Dünya Savaşı'nda Sadrazam Talat Paşa'nın yaverliğini yapmıştır Ben yeni geldiğim için arka sıralardaydım Fakat birkaç gün sonra durum değişti Mustafa Kemal, Ispartalı Faik ile konuşmuş:

Salacaklı Fuat'ı bizim sıraya alalım

Demiş, Ispartalı da bu öneriyi iyi karşılamış olacak ki, öğle yemeğinde yanıma gelen Mustafa Kemal:

Bizimle beraber oturmak ister misiniz?

Diye sordu Çok memnun oldum

Siz nasıl emrederseniz, çavuşum

Yanıtını verdim Öğleden sonra birinci sıraya geçtim Şimdi sağımda Mustafa Kemal, solumda Ömer Abdülkadir Yanya vardı Dördümüz de iyi anlaşmıştık"












Mustafa Kemal'in birinci sınıfta bulunduğu 1899-1900 eğitim-öğretim yılında Harbiye'de okutulan dersler şunlardı: "Akaid-i Diniye, Topografya, Hendese-i Resmiye, Hikmet-i Tabiye, Askerî Kimya, Askerî Kitâbet, Talim Nazariyatı, Terbiye-yi Askerî, Lisan (Fransızca, Almanca, Rusça), Harita Tersimi (Çizimi), Talim Ameliyatı (Uygulaması), Topografya Ameliyatı"

Mehmet Esat'ın "Mirat-ı Mekteb-i Harbiye"sinde 1900 ve 1901 yılları için verdiği okutulan dersler listesine göre de birinci sınıfta; "Akaid-i Diniyye, Topoğrafya Nazariyatı, Hendese-i Resmiye, Hikmet-i Tabiye, Kimya, Talim Nazariyatı, Malumat ve Terbiye-yi Askeriye, Harita Tersimi, Hendese-yi Resmiye Eşkali, Topoğrafya Ameliyatı, Talim Ameliyatı, Alman veya Rus Lisanı, Kitabet" dersleri okutulmaktaydı

Mustafa Kemal'in ikinci ve üçüncü sınıf notlarını ihtiva eden defterler Harp Okulu Arşivi'ndedir O'nun birinci sınıf notlarını ihtiva eden not çizelgeleri de, H Gök ve M Uyar tarafından İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Osmanlıca Eserler Bölümü'nde bulunarak, yeni bir inceleme ile bilim âlemine duyurulmuştur

Buna göre Mustafa Kemal birinci sınıfta öğrenci olduğu sırada, 1899-1900 eğitim-öğretim yılında, 635'i Piyade, 88'i Süvari ve 16'sı Baytar sınıflarından olmak üzere toplam 739 öğrenci vardı Bu yıla ait not çizelgelerinde notları bulunmayan 25'i Piyade, 8'i Süvari ve 3'ü Baytar sınıfından toplam 36 öğrencinin muhtemelen okuldan atıldıkları ve gerçekte ikinci sınıfa devam edenlerin toplam 703 kişi olduğu anlaşılmaktadır

Mustafa Kemal birinci sene Piyade sınıfından eğitim ve öğretime devam eden toplam 610 arkadaşı arasından, toplam 484 not alarak ve 9ncu olarak ikinci sınıfa geçmiştir Bu seneki not çizelgelerine göre "beher dersin tam numarası yekun-ı umumisi 530" ve "beher dersin üssü mizanı yekun-ı umumisi 234"tür

Mustafa Kemal'in birinci sınıfta okuduğu dersler ve aldığı notlar şu şekildedir: "Akaid-i Diniye (42), Topoğrafya Nazariyatı (33), Hendese-yi Resmiye (29), Hikmet-i Tabiye (44), Kimya (42), Kitabet (45), Talim Nazariyatı (37), Malumat-ı ve Terbiye-yi Askeriye (45), Lisan-ı Fransevî (44), Harita Tersimi (19), Hendese-yi Resmiye Eşkali (20), Topoğrafya Ameliyatı (20), Talim Ameliyatı (20), Alman veya Rus Lisanı (44)

Bu sınıfta okutulan toplam 14 ders vardır ve 4 adet dersin tam numarası 20, diğer 10 dersin tam numarası 45'tir Bu duruma göre Mustafa Kemal, 5 dersten tam numara almıştır Sınıfın birincisi, Üsküplü Ali Şevket Efendi; Vanlı Müştak Efendi'dir Ali Şevket ve Müştak'ın toplam notları 509'dur

Mustafa Kemal, 1922'de anlattığı anılarında, İstanbul'da geçen bu ilk yılı için sadece şunları söyler: "Birinci sınıfta gençlik hayallerine tutuldum Dersleri ihmal ettim Senenin nasıl geçtiğinin farkında olmadım Ancak dersler kesilince kitaplara sarıldım" Eğer T Ünal'ın birinci sınıftaki toplam 703 öğrenci için verdiğini tahmin ettiğimiz başarı durumu doğru ise; sınıfını tüm öğrenciler içinde 29ncu; not çizelgesindeki 610 Piyade sınıfı öğrencisi arasından da 9'uncu olarak bir üst sınıfa geçmiş olması, derslere fazla çalışmadan böyle büyük bir başarı sağlaması onun üstün bir öğrenci olduğunu göstermektedir

Mustafa Kemal, ikinci sınıfta, 1900-1901 eğitim-öğretim yılında 420 arkadaşı arasından, toplam 522 not alarak ve 11 nci olarak üçüncü sınıfa geçmiştir Bu seneki numara defterine göre "beher dersin tam numarası yekun-ı umumisi 575" ve "beher dersin üssü mizanı yekun-ı umumisi 2565"tir

Mustafa Kemal'in ikinci sınıfta okuduğu dersler ve aldığı notlar şu şekildedir: "Akaid-i Diniyye (45), Hizmet-i Seferiye (38), Dahiliye Kanunname-i Hümayunu (45), Fenn-i Mimari (41), Fenn-i Furusiyyet Nazariyatı (45), Lisan-ı Fransevî(42), Talim Nazariyatı (43), Malumat-ı ve Terbiye-yi Askeriyye (31), İlm-i Ahlâk (43), Kılıç Talimi (12), İstikşafat-ı Askeriyye (14), Harita Tersimi (18), Talim Ameliyatı (20), Ceza Kanunname-yi Hümayunu (44), Alman veya Rus Lisanı (41)"
Bu sınıfta okutulan toplam 15 ders vardır ve 4 adet dersin tam numarası 20, diğer 11 dersin tam numarası 45'tir Bu duruma göre Mustafa Kemal, 4 dersten tam numara almıştır Sınıfın birincisi, Manastır'ı da birincilikle bitiren meşhur Selanikli Ahmet Tevfik; ikincisi de Bursa'yı birincilikle bitiren Ispartalı Faik'tir Ahmet Tevfik'in toplam notu 552, Faik'in toplam notu 551'dir

Mustafa Kemal, üçüncü sınıfta, 1901-1902 eğitim-öğretim yılında 459 arkadaşı arasından ve 175 not olan üssü mizan ve üç yıllık notlarının toplamı üzerinden Harp Okulu'nu 8 nci olarak bitirmiştir Numara defterine göre, "beher dersin tam numarası" bakımından öğrencilerin "üç senede kazandıkları numaraların yekun-ı umumisi 1635" tir Mustafa Kemal'in üç yıllık not toplamı ise 1498'dir "Üç sene nihayetinde umumda sıra numarası 8" dir Bu sıra aynı zamanda "sicil sırası"nı göstermektedir Diploma numarası 5998'dir

Mustafa Kemal'in üçüncü sınıfta okuduğu dersler ve aldığı notlar şu şekildedir: "Sınıf-ı Salise Tabiyesi (41), İstihkamat-ı Hafife (40), Fenn-i Esliha (45), Hıfzı's- Sıhha-yı Askerî (45), Coğrafya-yı Askerî (42), Devlet-i Aliyye Ordu Teşkilâtı (43), Talim Nazariyatı (44), Malumat ve Terbiye-yi Askerî (41), Lisan-ı Fransevî (43), İstikşafat-ı Askeriyye (17), İstihkam Eşkali (18), Talim Ameliyatı (19), Tabiye Tatbikatı (18), Alman veya Rus Lisanı (36)"

Bu sınıfta okutulan toplam 14 ders vardır ve 4 adet dersin tam numarası 20, diğer 10 dersin tam numarası 45'tir Bu duruma göre Mustafa Kemal, 2 dersten tam numara almıştır Sınıfın birincisi yine Selanikli Ahmet Tevfik; ikincisi de yine Ispartalı Faik'tir Ahmet Tevfik'in üç senelik toplam notu 1571, Faik'in toplam notu 1570'tir

İlk ona giren diğer öğrencilerin sırası ve üç yıllık toplam notları şu şekildedir: "3 Mehmet Müştak, Van (1555); 4 Hayri, Davutpaşa (1519), 5 Ali Şevket, Üsküp (1519), 6 Mehmed Cemil, Süleymaniye (1508), 7 Selim, Çerkes (1505), 8 Mustafa Kemal, Selanik (1498), 9 Ahmed Müfit, Kırşehir (1494), 10 Halil, Trabzon (1490)"