Osmanlı Taşra Teşkilatı (Tımar Ve İltizam Sistemi)

TIMAR (DİRLİK) SİSTEMİ:
Osmanlı Devletinde taşra teşkilatının (merkez dışı) temelini tımar (dirlik) sistemi oluşturuyordu Devlet bazı bölgelerin vergi gelirlerini hizmet veya maaş karşılığı olarak askerlere veya devlet görevlilerine ayırırdı Bu gelir kaynağına DİRLİK (tımar) denilirdi

Dirlikler(Tımarlar) 3'e ayrılmıştı

1- HAS: Padişah ve ailesine, sadrazam, vezirler, beylerbeyi ve sancak beylerine verilen geliri 100 bin akçeden fazla dirliklerdir
2- ZEAMET: Savaşta üstün yetenek göstermiş olan tımar sahipleri ile devlet merkezindeki divân çavuşlarına, müteferrika ve kâtipler ile eyalet ve sancaklardaki ileri gelen devlet görevlilerine verilen yıllık vergi geliri 20-100 bin akçe arsındaki dirliklerdir
3- TIMAR: Tımar sistemine göre savaşta sivrilmiş,tımar beyi olma özelliği kazanmış sipahilere verilen 3-20 bin akçe yıllık vergi geliri olan dirliklerdir

Tımar sahipleri ilk 3 bin, zeamet sahipleri ise ilk 20 bin akçesini kendi geçimleri için ayırırlardı Buna KILIÇ HAKKI denirdi Tımar sahipleri geri kalan gelirin her 3 bin akçesi, zeamet ve has sahipleri ise her 5 bin akçesi için tam teçhizatlı bir atlı asker yetiştirmek ve gerektiğinde bunlarla birlikte savaşa katılmak zorundaydı Bu askere CEBELÜ denirdi
Dirlik sahipleri kendisine verilen toprakları köylüye 50-150 dönümlük topraklar halinde dağıtır Ve hasat zamanında köylünün yetiştirdiği ürünün vergisini(öşür yada haraç) alırlardı

Dirlik sisteminde toprağın;
1- Mülkiyeti DEVLETE,
2- Vergisi DİRLİK SAHİBİNE,
3- Kullanım hakkı KÖYLÜYE aittir

TIMARLI SİPAHİ HANGİ DURUMLARDA TOPRAĞI KÖYLÜDEN GERİ ALABİLİRDİ ?
1- Toprağı sebepsiz yere terk edenlerden,
2- Sebepsiz yere 3 yıl üst üste ekmeyenlerden,
3- Sebepsiz yere vergisini vermeyenlerden

TIMARLI SİPAHİNİN KÖYLÜYE KARŞI GÖREVLERİ NELERDİR ?
1- Köylünün güvenliğini sağlamak,
2- Köylünün tohum,gübre vb ihtiyaçlarını temin etmek,
3- Köylünün vergisini en kolay şekilde ödemesini sağlamak

DİRLİK (TIMAR) SİSTEMİNİN YARARLARI NELERDİR ?
1- Devlet Merkezden toplanması son derece zor vergiler böylece toplamış oluyor,
2- Devlet bazı görevlilerine maaş vermekten kurtuluyor,
3- Devlet asker yetiştirmekten kurtuluyor,
4- Devlet toprakları boş kalmadığından üretim artıyor,
5- Tımarlı sipahiler bulundukları yerlerde güvenliği sağlıyor

Tımar ve zeamet sistemi IIMahmut zamanında kaldırılarak başta valiler olmak üzere devlet memurları maaşa bağlandı

İLTİZAM SİSTEMİ:
İltizâm,devlete ait bir gelirin ihale yoluyla şahıslara verilmesidir 16 yüzyıldan sonra uygulamaya konulan bu sistemde devlete ait bir gelir genellikle 3 yıllık bir süre için açık artırmaya çıkarılır,en yüksek bedeli verene devredilirdi Bu ihaleyi kazanan kişiye MÜLTEZİM denirdi Mültezîmlere dirlik sahiplerine verilen haklar tanınmıştı

Bu sistemin en önemli yararı devletin acil para ihtiyacını karşılamasıdırZaman içinde tımar toprakların MUKATAA haline getirilip mültezime verilmesi yaygınlaşmıştır

TIMARLARIN MUKATAA HALİNE GETİRİLİP MÜLTEZİME VERİLMESİ NE GİBİ OLUMSUZ SONUÇLAR DOGURMUŞTUR ?

1- Mültezîm baskısı altında kalan halkın vergisini ödeyememesine ve toprağını terk etmesine neden olmuştur

2- İltizamların genellikle o bölgedeki zengin ve güçlü kişiler olan AYANlara verilmesiyle, taşradaki ayanlar güç kazanmaya başlamışlar ve devlete baş kaldırmışlardır

3- Tımar toprakların iltizama verilmesiyle, valiler eskiden tımarlı sipahiye yaptırdıkları güvenlik ve askerlik hizmetini, SARICA SEKBAN denilen kapılarında besledikleri askerlere yaptırmaya başladılar Barış döneminde veya beylerinin tayini çıktığında işsiz kalan ve LEVENT adını alan bu insanlar eşkıyalık yaparak karınlarını doyurmaya başladılar

İltizâm yöntemi Tanzimat’a (1839) kadar yürürlükte kalmış,bu tarihte kaldırılmıştır Ancak 1855'ten itibaren iltizâma yeniden dönülmüştür

İDARİ TEŞKİLAT
Osmanlı ülkesi idari bakımdan EYALETLERE, eyaletler SANCAKLARA, Sancaklar KAZALARA, kazalar da TIMARLI NAHİYELERİNE ayrılmıştı

1) EYALETLER (BEYLERBEYİLİK): Eyaletlerin başında BEYLERBEYİ bulunuyordu Eyalet içinde beylerbeyinin bulunduğu sancak PAŞA SANCAĞI adıyla anılırdı Beylerbeyi Divan-ı Hümayûnun küçük bir kopyası olan "Eyalet divanı"nın başıydıOsmanlı Devleti’nde ilk Beylerbeyilik RUMELİ BEYLERBEYİLİĞİ olup,Sultan I Murat döneminde merkezi MANASTIR’da kurulmuş ve Rumeli’de yönetimin kolaylaşması amacı taşımıştır

Eyalet Divanının üyeleri şunlardır:

1- Beylerbeyi: Eyaletin ve eyalet divanının başıydı Hizmetinde KAPU HALKI denilen çok sayıda görevli ve asker bulunurdu Beylerbeyi tayini çıktığında kapu halkını da beraberinde götürürdü

2- Beylerbeyi Kethüdası: Beylerbeyinin yardımcısıydı

3- Eyalet Defterdarı: Eyaletin mâli işlerinden sorumluydu

4- Eyalet Kadısı: Eyaletin yargı, belediye, noterlik vb işlerinden sorumluydu

5- Eyalet subaşısı: Bugünkü emniyet müdürü gibidir Suçluların takibi ve yakalanmasında, kadı tarafından verilen hükümlerin uygulanmasından ve merkezden gelen emirlerin uygulanmasından sorumludur

Osmanlı Devletinde eyaletler SALİYANELİ ve SALİYANESİZ olmak üzere ikiye ayrılıyordu

Saliyaneli (Yıllıklı) Eyaletler: Bu eyaletlerde tımar sistemi uygulanmaz, vergiler yıllık olarak toplanırdı Mısır, Habeş, Bağdat, Basra, Yemen, Tunus, Cezayir, Trablus salyaneli eyaletlerdendi

Saliyanesiz (Yıllıksız) Eyaletler: Tımar (dirlik) sisteminin uygulandığı eyaletlerdir Bu eyaletlerdeki topraklar has,zeamet ve tımar olarak ayrılmıştırMerkeze yakın eyaletlerdir Rumeli, Budin, Anadolu, Karaman, Dulkadir, Sivas, Erzurum, Diyarbakır, Halep, Şam, Trablusşam salyanesiz eyaletlerdendir

2) SANCAKLAR: Kazaların birleşmesiyle meydana gelmişti En üst dereceli yöneticisi SANCAK BEYİ'dirSancaklarda asayiş sûbaşı ve Yasakçılar(asesler), kalenin korunması da kale dizdarları tarafından yapılırdı

3) KAZALAR: Hem adlî hem de idarî birimdir Kazaların başında yönetici olarak KADI bulunurdu

İMTİYAZLI HÜKÜMETLER:
Osmanlı devletinin hakimiyetini tanıyan Kırım Hanlığı, Mekke Emirliği, Eflak, Boğdan ve Erdel Beylikleri,Sakız Cumhuriyeti imtiyazlı yönetimlerdi Bunlar iç işlerinde serbest olup, yöneticileri Osmanlı tarafından kendi soyluları arasından atanırdı Bu hükümetlerden Kırım Hanlığı ve Mekke Emirliği dışındakilerden yıllık belli bir vergi alınırdı

TAŞRA TEŞKİLATINDAKİ DİĞER GÖREVLİLER
Muhtesib: Çarşı ve pazar denetlemesi yapardıSatılan mal ve fiyatları kontrol ederlerdi (zabıta)

Kapan Emirleri: Şehirlere gelen sebze-meyvenin toplandığı yerlere "kapan" denirdi Kapan emiri buraya gelen malın vergilendirilmesini sağlardı (Hal müdürü)

Beytülmal Emini:Herhangi bir yerleşim yerinde kamuya ait çıkarları korumakla görevliydi

Gümrük ve Bac Eminleri: Kasaba ve şehirlerde sanat ve ticaretle ilgili vergileri toplarlardı

TAŞRA TEŞKİLATINDA MEYDANA GELEN DEĞİŞMELER
1864'te yayınlanan "Vilayet Nizamnamesi" ile ülke idarî bakımdan yeniden teşkilatlandırıldıBuna göre taşra yönetimi vilayet, liva (sancak), kaza ve köy birimlerine ayrıldı Livaların yönetimi MUTASARRIF'lara verildi
1871'de kaza ve köy arasına NAHİYELER eklendi, bunların başına nahiye müdürleri seçimle getiriliyordu

MAHALLİ TEŞKİLAT
Mahalle veya köy cemaatinin önde gelen kişisi İMAM'dır İmam cemaatin isteğiyle belirlenir ve kadı'nın onayıyla göreve başlardı
Mahalle ve köy halkının ortaklaşa karşıladığı giderler şunlardır:

1) Cami,okul,çeşme gibi yapıların onarımı ve ihtiyaçlarının karşılanması,
2) İmam, müezzin, muallim gibi görevlilerin ücretlerinin ödenmesi,
3) Divan-ı Hümayûn tarafından olağanüstü durumlarda konulan AVARIZ adı verilen vergilerin ortaklaşa ödenmesi

tarihcininyerinet