Tebliğ Ve İrşadcının (Vaizin) Özellikleri

Tebliğ ve irşadcının (vaizin) özellikleri



Günümüzün şartları, geçmiş devrelere benzemiyor İnsanların duygu, his ve düşünceleri, eski zaman insanlarıyla kıyaslanamayacak kadar genişlik ve giriftlik kazanmış İlim, akıl, fen ve tekniğin hükmettiği günümüz, vaaz ve irşadın da bu şartlara uygun yapılmasını zarûrî kılıyor

Vaiz derken, `emr-i bi`l-ma`ruf, nehy-i ani`l-münker`i (doğru, iyi, güzeli emretme; yanlış, kötü ve çirkinden uzaklaştırma) görevini yerine getirmeye çalışan kişi kast edilir Bunlar, kürsüye çıkan `resmî vaiz`ler olmaları şart değildir İslâmiyeti bilen ve anlatma gücüne sahip olan herkes—özellikle dinî meselelerde kendisini yetiştiren ve görev alanlar—bu sınıfa dahildir

Nasihat, vaaz, öğüdün temel şartı nedir? Tebliğ, irşad vazifesini üstlenenlerin ve vaazların taşımaları gereken özellikler şöyle sıralanabilir:

* `Vaizler umumî öğretmenlerdir` diyen Bediüzzaman, onlara, `Medenilere galebe çalmak ikna iledir, söz anlamayan vahşiler gibi icbar ile değildir`1 şeklinde bir hatırlatmada bulunur

* İsabetli tebliğin ifâsı, irşada ve tevfik-i İlâhiyeye (İlâhî maksada) uygun hareket etmekle mümkün2

* Vaiz muhakemesiz olmamalı Muhakemesiz vaizler, çok hakaik-ı neyyire-i diniyenin (dinin nurlu gerçeklerinin) hüsufuna (perdelenmesine) sebep olmuşlardır3

* Vaaz/tebliğ; halkın nazarına, âmmenin (herkesin) hissine, cumhurun (ekseriyetin, çoğunluğun) fehmine, anlayışına göre yapılmalı4

* Vaiz ve tebliğci hırs göstermemelidir Vazifesinin güzelce tebliğ olduğunu bilmeli, ancak, tesiri ve neticeyi düşünmemeli5

* Tebliğde lezzet ile elemi birlikte göstermeli6 Yâni, iman, ahlâk yolunun lezzet, küfür ve çirkef yolunun ise elem, üzüntü, keder ve sıkıntılarla dolu olduğunu, `Safi zihinleri dalâlete atmadan, yoldan çıkarmadan` verebilmeli

* Vaiz, hem hâkim, hem muvazeneli olmalı7 Meseleleri çok iyi bilmeli Onları, akıl, mantık, günün ilmî gelişmeler seviyesine göre takdim edebilmeli Ve, dengesiz hareket etmemelidir Yâni, `Küçük suçlara büyük cezâ, büyük suçlara küçük cezâlar` kesmemeli

* Vaizler, bir şeye rağbeti arttırırken, diğerinin değerini düşürmemeli, ölçüyü kaçırmamalıdırlar8

***

`Ne kubbe çattı, ne anlattı be! Demediğini bırakmadı Herkese çattı!`

`Ne dedi peki?`

`İnsanın aklında mı kalıyor?`

Vaizler ikna etmeli, aklî olmalı9 Yâni, İslâmı tebliğ ederken, sadece parlak tasvirlere, mübalâğalı tabirlere, hissî ifâdelere yer vermemelidir Çünkü, hisler değişken olur Başka mekânlarda, başka topluluklarda, başka hâdiseler karşısında değişebilir Yalnız başına kaldığında ise, `aklı` kendisiyle beraber olacaktır Anlatılanlar aklen, ilmen, mantıken isbat edilmeli, izâh edilmeli, açıklanmalı Tâ ki, etkisi devâm etsin

* Vaizler, çok mübalâğa ederek, şevkleri kırmamaları gerekir10 Vaiz ve hatiplerimizin kürsü kırmalarına, `kubbe çatmalarına` gerek yok Nasihatlerinin tesiri, yukarıda sıraladığımız hususlara riâyet etmekle beraber, `ihlâs` ile yapmaları ve söylediklerini yaşamalarına bağlıdır Aksi halde sözleri kuru bir gürültüden ibâret kalır Kendilerinin tutmadığı nasihatleri, başkaları neden tutsun ki?
____________________
Ali FERŞADOĞLU
____________________
Dipnotlar: 1- Hutbe-i Şâmiye, s 102 2- Emirdağ Lâhikası, s 10 3- Muhakemât, s 28 4- Mesnevî-i Nûriye, s 196 5- Lem`alar, s 155, 156 6- Sözler, 718 7- Muhakemât, s 28 8- Divân-ı Harb-i Örfî, s 88 9- Divân-ı Harb-i Örfî, s 88 10- Muhâkemât, s 78