Örtünme (Tesettür)

Örtünme (Tesettür)
ÖRTÜNME (TESETTÜR)
1) Tesettürün niteliği:
Tesettür, arapça "setere" kökünden "tefe'ul" vezninde bir mastar olup, sözlükte; örtünmek, gizlenmek, bir şeyin içinde veya arkasında saklanmak anlamlarına gelir Bir fıkıh terimi olarak tesettür, erkek veya kadının şer'an örtülmesi gereken yerlerini örtmesi demektir Bir kimsenin örtmesi gereken ve başkasının bakması haram olan yerlerine "avret yeri" denir Gerektiğinde evlenmeleri caiz olan, karşı cinslerin biri diğerinin yanında olunca avret yerlerini örtmesi gerektiğinde görüş birliği vardır Sağlam görüşe göre, bir kimse tek başına olduğu zaman da örtünmelidir Buna göre; bir kimsenin temiz elbisesi bulunduğu halde, kimsenin olmadığı yalnız başına bir odada çıplak olarak kılacağı namaz sahih olmaz (İbn Âbidin, Reddü'l-Muhtar, Mısır (ty), I, 375)
Yıkanma, tuvalet ihtiyacı ve taharetlenme gibi ihtiyaçlar dışında, bir yerde de bulunulsa, mü'minin namaz içinde veya namaz dışında avret yerlerini örtmesi farzdır Bunun delili Kur'an, Sünnet ve sahabe uygulamasıdır
2) Tesettürün dayandığı deliller
a) Kur'an-ı Kerim'den deliller:
İnsanın örtünme ihtiyacının ilk insan Adem ve Havva ile başladığı, çıplaklığın çirkin bir şey olduğu ayette şöyle belirtilir: "Ey Ademoğulları! Şeytan ana ve babanızı kötü yerlerini kendilerine göstermek için elbiselerini soyarak nasıl cennetten çıkardıysa, sizi de aldatmasın'' (el-A'râf, 7/27) "Ey Ademoğulları! Size çirkin yerlerinizi örtecek bir giysi, bir de giyip süsleneceğiniz bir giysi indirdik Takva örtüsü ise daha hayırlıdır" (el-A'râf, 7/26) Hayvan yünlerinden giysi için yararlanmanın gereğine şöyle işaret edilir: "Davarları da o yaratmıştır ki, bunlarda sizin için ısıtıcı ve koruyucu maddeler ve nice nice yararlar vardır" (en-Nahl, 16/5)
Örtünmenin gayesi başkasının bakışlarından korunmak ve ırzı meşru olmayan cinsel isteklerden sakınmaktır İnsandaki edep ve haya duygusu örtünmeyi gerektirir Ancak mü'min erkek ve kadınların örtünmede asıl gayesi Yüce Allah'ın rızasını kazanmak olmalıdır Çünkü Allahü Teala'nın emir ve yasaklarına uymak bir ibadettir Namaz ve oruç gibi ibadetleri emreden Allah (cc), ibadet içinde ve dışında örtünmenin şekil ve sınırlarını da belirlemiştir
Cahiliye döneminde Arap toplumu Kabe'yi çıplak tavaf ederlerdi Gündüz erkekler, gece kadınlar gelir ve tavaflarını anadan doğma yaparlardı Onlar; "içinde günah işlediğimiz giysilerimizle tavaf yapamayız" diye bir gerekçe de gösterirlerdi
İşte daha Mekke döneminde İslam toplumunun tavaf sırasında ve namazda örtünmesi gerektiğini bildiren şu ayet indi: "Ey Ademoğulları! Her mescide gelişte zinetinizi giyin" (el-A'raf, 7/31) Ayet, tavafı ve namaz için mescide gelmeyi kapsamına alır Buradaki "zinet" sözcüğü "elbise, giysi" olarak tefsir edilmiştir Böylece namaz ve tavaf gibi ibadetlerde avret yerlerinin örtülmesi farîzasını İslam getirmiş oldu (bk Ebu Bekr el-Cassas, Ahkamu'l-Kur'an tahk M es-Sadık Kamhavî Kahire (ty), IV, 205 vd; Elmalılı, age 2 baskı, istanbul 1960, III, 2151, 2152) Başka bir ayette; gizli yerlerini örtüp koruyan erkeklerle kadınların Yüce Allah'ın affına ve büyük bir mükafata ulaşacakları belirtilir (bk el-Ahzab, 33/35)
Örtünmede karşı cinsin bakışlarından korunmak söz konusu olunca, İslam bakanla ilgili olarak da bir sınırlama getirmiştir
Erkeklerin gözlerini sakınması, kadınların iffetini korumak içindir Ayette şöyle buyurulur: "Mü'min erkeklere söyle Gözlerini zinadan sakınsınlar ve ırzlarını korusunlar Bu, kendileri için daha temizdir" (en-Nûr, 24/30)
Kadınların örtünmesi konusunda ise şöyle buyurulur: "Mü'min kadınlara da söyle: Gözlerini haramdan sakınsınlar, ırzlarını korusunlar Zinet yerlerini açmasınlar Bunlardan kendiliğinden görünen kısmı müstesnadır Baş örtülerini yakalarının üstüne koysunlar Zinet yerlerini kendi kocalarından, kocakarının babalarından, oğullarından, kocalarının oğullarından, kendi erkek kardeşlerinden, kendi kardeşlerinin oğullarından, kız kardeşlerinin oğullarından, kendi kadınlarından, kölelerinden, erkeklik duygusu kalmayan hizmetçilerden veya henüz kadınların gizli yerlerine muttali olmayan çocuklardan başkasına göstermesinler Gizleyecekleri zinetleri bilinsin diye ayaklarını da vurmasınlar Ey mü'minler! Hepiniz Allah'a tevbe edin Böylece korktuğunuzdan emin, umduğunuza nail olursunuz" (( en-Nûr, 24/31)
Ayetteki "humur (baş örtüleri)" sözcüğünün tekili "hımar" olup, sözlü-te; kadının kendisi ile başını örttüğü şey, demektir Saîd b Cübeyr (Ö 95/713), baş örtüsünün kadının boyun ve göğüs kısımlarını örtecek ve bunlardan hiçbir şey göstermeyecek nitelikte olması gerektiğini söylemiştir (bk el-Kurtubî, age, XII, 153; İbn Kesir, Muhtasar Tefsir, thk M Ali es-Sabünî, 7 baskı, Beyrut 1402/1981, II, 600, Elmalılı, age İst (ty), VI, 15)
Kadınların ev dışında veya yabancı erkeklerin yanına çıkarken normal ev içi giysilerinin üstüne bir dış elbise daha giymeleri gerekir Ayette şöyle buyurulur: "Ey Peygamber! Eşlerine, kızlarına ve mü'minlerin kadınlarına dış elbiselerinden üstlerine giymelerini söyle Bu, onların tanınıp kendilerine sarkıntılık edilmemesi için daha uygundur Allah çok yarlığayıcı ve çok esirgeyicidir" (el-Ahzâb, 33/59)
Ahzab suresi ve dolayısı ile yukarıdaki ayet, Medine'de 5-7 hicret yılları arasında inmiştir Ayetteki "celabîb" sözcüğü "cilbab"'ın çoğulu olup sözlükte; geniş elbise, gömlek ve baş örtüşü gibi anlamlara gelir Kadını baştan aşağı örten çarşaf, ferace, manto gibi giysiler de cilbab kapsamına girer, "Cilbab" bir fıkıh terimi olarak Elmalılı (Ö 1358/1939) tarafından şöyle tarif edilmiştir: "Kadınların elbiselerinin üstüne giydikleri her çeşit giysidir", "Kadını tepeden tırnağa örten giysidir", "Kadınların örtündükleri her türlü elbise ve başka şeylerdir" (Elmalılı,age,VI,337)
Ünlü müfessir el-Kurtubî (Ö 671/1273) cilbab ayetinin iniş sebebi ve cilbab terimi ile ilgili olarak şöyle der: "Arap kadınlarında erkeklerden sakınmamak bir adet halinde idi Onlar cariyeler gibi yüzlerini de açık tutuyorlardı Bu durum, erkeklerin onlara bakmalarına neden oluyordu Bu konuda çeşitli düşünceler de ortayaçıkmıştı Bunun üzerine Yüce Allah, elçisine; ihtiyaçları için evden dışarı çıkmak istediklerinde dış elbiselerini (cilbab) üstlerine almalarını emretmesini bildirdi Çünkü o dönemde henüz evlerde tuvalet edinilmediği için, kadınlar tuva-et ihtiyacı için sahraya çıkıyorlardı Böylece hür bir kadınla cariyenin arası ayrılmış olacaktı Çünkü hürler örtünmesi ile biliniyordu Bununla bekar veya genç erkeklerin sarkıntılık etmesinden de korunmuş oluyorlardı Yukarıdaki ayet inmezden önce, mü'min erkeklerin eşlerinden birisi, ihtiyacı için evden dışarı çıkınca, bazı zayıf ahlaklı erkekler, cariye sanarak kendisine sarkıntılık edebiliyordu Bu konuda Hz Peygamber'e çeşitli şikayetler ulaşınca cilbab ayeti inmiştir" el-Kurtubî cilbab için de şunları söyler: "Cilbab; baş örtüsünden daha büyük olan bir giysidir Abdullah b Abbas (ö 68/687) ve Abdullah b Mes'ud'tan (ö 32/652) cilbaba, "rida (bedenin üst kısmını örten giysi yada örtü)" anlamı verdikleri nakledilmiştir Kadının baş örtüsü veya peçe anlamına geldiğini söyleyenler de olmuştur Doğru olan şudur ki, cilbab; bedenin bütününü örten giysidir Ümmü Atıyye (r anha)'den şöyle dediği nakledilmiştir: "Rasülullah (sas) bize ramazan ve kurban bayramı namazlarında azatlı cariyeleri ve yetişkin kızlarımızı birlikte götürmemizi emretti Ancak ay hali olanlar mescide girmeyecek ve arka taraftan öğüt, konuşma, hutbe ve duaları izleyecekler ve getirilecek tekbirlere katılabileceklerdi Hz Peygamber'e sordum: Ey Allah'ın Rasülü! Bizden birimizin bu çocukları için dış elbisesi (cilbab) bulunmazsa ne yapalım?" Hz Peygamber; "Kardeşi onu kendi cilbabı (dış örtüsü) ile örtsün" buyurdu (bk Buharî, Hyz, 23, Salat, 2, îdeyn, 20, Hacc, 81; Müslim îdeyn, 10-12; Tirmizi, Cuma 36;; ibn Mace, ikame, 165; ibn Hanbel, V, 84; en-Nevevî (ö 676/1277); hadisin doğru anlamının şöyle olması gerektiğini söyler: "kendisine gerekli olmayan başka bir dış örtü ile onu örtsün" bk Sahihu Müslim, Çağrı Yayınevi baskısı, İst 1992, I, 606, alt not;3; el-Kurtubî, age XIV, 156)
Diğer yandan kadın yaşlanıp ay halinden kesilir ve cinsel yönden erkeklere istek duymaz olursa, bunun için örtünmede bazı kolaylıklar getirilmiştir Yüce Allah şöyle buyurur: "Ay halinden kesilmiş ve evlenme arzusu kalmamış olan yaşlı kadınların zinet yerlerini göstermemek şartıyla dış örtülerini bırakmalarında kendileri için bir sakınca yoktur Bununla birlikte, yine de sakınmaları kendileri için daha hayırlıdır" (en-Nur, 24/60)
Örtünmenin ahiret hayatında da söz konusu olacağı, iman edip güzel amel işleyenlerin ecri arasında şöyle belirlenir: "Onlar tahtlar üzerinde kurularak orada altın bileziklerle benezenecekler, ince ve kalın saf ipekten yeşil elbiseler giyeceklerdir Ne güzel sevap ve ne güzel dayanak!" (el-Kehf, 18/31) "Şüphesiz Allah, iman edip, güzel iş yapanları altından ırmaklar akan cennetlere sokacak Orada bunlar altından bileziklerle, incilerle bezenecekler Orada giysileri de ipektir" (el-Hacc, 22/23) "Onların üzerlerinde ince ve kalın ipekten yeşil elbiseler vardır Gümüşten bileziklerle süslenmişlerdir Rableri de onlara son derece temiz bir şarap içirmiştir" (el-İnsan, 76/21)
b) Sünnetten deliller:
Hz Peygamber örtünme ile ilgili yukarıda zikrettiğimiz ayetlerin tefsirini yapmış ve uygulama esaslarını göstermiştir Bu konuda çeşitli hadisler nakledilmiştir Biz birkaç tanesini nakledeceğiz
Hz Aişe'den rivayete göre bir gün Hz Ebü Bekr'in kızı Esma (ö 73/692) ince bir elbise ile Rasülullah (sas)'ın huzuruna girmişti Hz Peygamber ondan yüz çevirdi ve şöyle buyurdu: "Ey Esma! Şüphesiz kadın erginlik çağına ulaşınca onun şu ve şu yerlerinden başkasının görünmesi uygun değildir" Hz Peygamber bunu söylerken yüzüne ve avuçlarına işaret etmişti (Ebü Davud, Libas, 31; Ebû Davud bu hadise «mürsel» demiştir Çünkü Halid b Düreyk bunu Hz Aişe'den işitmemiştir bk el-Kurtubî, age, XII, 152; el-Heysemî, Mec-mau'z-Zevaid, V, 137)
Yine Hz Aişe'den nakledilen başka bir hadiste; "Allahü Teala ergin kadının namazını baş örtüsüz kabul etmez" buyurulmuştur(İbn Mace Tahare, 132; Ebû Davud, Salat, 84; Tirmizi, Salat, 160; Ahmed b Hanbel, IV, 151, 218, 259) Ebû Hanîfe'ye (ö 150/767) göre; bir uzvun dörtte bire kadar olan kısmı açılırsa namaz sahih olurken, açılan kısım uzvun dörtte birini geçerse namaz bozulur Cinsel uzuv ve arkadan ise, dirhem mikdarı az bir yer bile açılsa namaz batıl olur Ebü Yusuf'a (ö 182/798) göre bir uzvun yarısı esas alınmıştır Yarıdan azının açılması namaza zarar vermezken, fazlası namazı bozar İmam Şafi'ye (ö 204/819) göre ise avret yerinden herhangi bir kısmın açılması namazı bozar (bk Eş-Şevkani, Neylü'l-Evtar, II, 68; eş-Şafii, el-Ümm, I, 77; ez-Zühayli, el-Fıkhu'l-İslami ve Edilletüh, Dımeşk, 1405/1985, I, 585, 586; Hamdi Döndüren, Delilleriyle İslam İlmihali, İstanbul 1992, s: 226-228)
Hz Aişe ilk baş örtüşü uygulamasını şöyle anlatır: "Allah ilk muhacir kadınlara rahmet etsin, onlar; "Baş örtülerini yakalarının üstüne taksınlar" (en-Nur, 24/31) ayeti inince etekliklerini kesip bunlardan baş örtüsü yaptılar Yine Satiyye binti Şeybe şöyle anlatır: "Biz Aişe ile birlikte idik Kureyş kadınlarından ve onların üstünlüklerinden söz ediyorduk Hz Aişe dedi ki: Şüphesiz Kureyş kadınlarının bir takım üstünlükleri vardır Ancak ben, Allah'a yemin olsun ki, Allah'ın kitabını daha çok tasdik eden ve bu kitaba daha kuvvetle inanan Ensar kadınlarından daha faziletlisini görmedim Nitekim, Nur süresindeki "Kadınlar baş örtülerini yakalarının üstüne taksınlar" ayeti inince, onların erkekleri bu ayetleri okuyarak eve döndüler Bu erkekler eşlerine, kız, kız kardeş ve hısımlarına bunları okudular Bu kadınlardan her biri etek kumaşlarından, Allah'ın kitabını tasdik ve ona iman ederek baş örtüşü hazırladılar Ertesi sabah, Hz Peygamberin arkasında baş örtüleriyle sabah namazına durdular Sanki onların başları üstünde kargalar vardı" (Buhari, Tefsiru Sûre, 24/12; Ebû Davud, Libas, 29; Ahmed b Hanbel, VI, 188; İbn Kesîr, age, II, 600)
Hz Peygamber'in tesettürün uygulanması ile ilgili başka hadisleri ve sorulara verdiği bir takım cevaplar da olmuştur