Yenilebilir Bitkiler

Bitkilerin Dünyası - bitkler hakkında - yenilebilir bitkiler hangileridir - yenilen yöresel bitkiler


Bitkiler insanlığın ortaya çıkmasından beri çeşitli amaçlarla kullanılmaktadır Bunlardan en önemlisi olan besin ihtiyacı amaçlı tüketim bitkilerin daha fazla tanınmasına, özelliklerinin bilinmesine, üzerlerinde zirai çalışmalar yapılmasına yol açmıştır İnsanoğlun doğada bulduğu herşeyden yararlanma arzusu farklı yerlerde farklı kullanım şekillerini şeklinde ortaya çıkarmıştır


Türkiye sahip olduğu bitki zenginliğinin yanı sıra, toprakları üzerinde farklı kültürlere sahip insanlar barındırmasıyla da önemlidir Türkiye’de bitkilerin kullanım alanları ile ilgili bilgilerin kayıt altına alınması bu bilgilerin hem gelecek kuşaklara aktarılmasını sağlayacak hemde her zaman daha iyisinin bulunmasını sağlayacaktır


Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi bu amaçla Kayseri ili Yahyalı ilçesi Çamlıca (Faraşa) Köyü ile Hatay ili Yayladağ ilçesi Kışlak Köyü’nü yenilebilir bitkiler bahçesinin oluşturulabilmesi ve bilgilerin elde edilebilmesi için pilot bölge olarak seçmiştir Bu köylerde yapılacak olan çalışma ile halkın hangi bitkiyi, nasıl, niçin kullandığı, o bitkinin varsa yöresel adının kayıt altına alınması sağlanacak ve kullanılan bitkilerden NGBB’de bir bahçe oluşturulacaktır


Oluşturulacak bahçede bitkilere kimlik etiketleri ile birlikte, bitkinin yöresel adı, hangi amaçla, nasıl kullanıldığı ve bu bilgilerin kimden alındığı ile ilgili bilgi takdimi levhaları yer alacaktır

Hambugerler, pizzalar, dönerler ya da paketlenmiş hazır gıdalar üretilmeden önce nasıl besleniyorduk?

Günümüzde boş zamanlarımızın çoğunu doğal alanlar yerine eğlence ve alışveriş merkezlerinde geçiriyoruz Alışverişten arta kalan zamanda da sinemalara gitmeyi tercih ediyoruz Oysa kentleşmenin, tam olarak gelişmediği


hodan (Borago officinalis)


yakın zamanlara kadar besinlerimizi pazarlar, marketler ya da alışveriş merkezlerinden satın almak yerine doğadan toplayarak temin ediyorduk Özellikle kırsal alanda yaşayanlar bugün bile atalarımızın binlerce yıl öncesinde yaptığı gibi doğadan besin toplama işine devam ediyorlar Kentlerde yaşayanlarsa çeşitli nedenlerden dolayı besinlerini toplayamaz hale geliyorlar Besin toplama işinin büyük şehirlerde yapılamamasının iki nedeni var Bunlardan birincisi, besin toplanacak doğal alanların daralması, tahrip edilmesi ve kirlenmesi İkincisiyse, günden güne doğadan uzaklaşma nedeniyle yabani olarak yetişen bitkilerin tanınmaması ve hangilerinin yenip hangilerinin yenmeyeceğinin bilinmemesi Bizler doğal alanların daralması, tahrip olması ve kirlenmesine acil çözüm bulamasak da, doğada hangi yabani bitkilerin besin olarak kullanılabileceğini anlatarak sizlere yardımcı olabiliriz

Ülkemizde yaklaşık 11000 bitki türü yetişiyor ve bu bitkilerden yaklaşık 1000 türü yenebilirken, yaklaşık 300 tür de yemek yapımında kullanılıyor Diğer bölgelerle karşılaştırdığımızda ülkemizin yenebilir yabani bitkiler bakımından çok zengin olduğunu görüyoruz Geçmişte gördüğümüz ve Anadolu'da yaşayan uygarlıkların çok sayıda olmasının temel nedenlerinden biri de sahip olduğumuz yenebilir yabani bitkiler Eğer bu bitkiler olmasaydı, alalarımız bu topraklarda yaşayamaz, biz de böylesine zengin bir tarihe sahip olamazdık Yenebilir yabani bitkiler, yılın hemen her ayı yetişseler de en büyük sayıya bahar aylarında ulaşıyorlar Bu bitkilerin hepsini tanımak önemli bir uzmanlık alanı Ancak sizler de biraz ilgi göstererek ve çevrenize daha dikkatli bakarak bu bitkileri ayırt edebilirsiniz Öncelikle yenebilir bitkileri çeşitli özellikleriyle diğer bitkilerden kolayca ayırabilirsiniz Bitkinin tüylü, dikenli ya da sütlü olup olmaması, önemli belirleyicilerden
Genel olarak sert ve uzun tüylere sahip bitkiler, yenmeyen bitkiler olarak kabul ediliyor Siz de çevrenizde tanımadığınız bol tüylü bir bitki görürseniz, büyük bir olasılıkla o bitki yenmez Ama ülkemizde yetişen ve bol tüylü olan bazı yenebilen bitkiler de bulunuyor Bunlara örnek olarak Hodangiller ailesinden olan
hodan (Borago officinalis) ve Isırgangiller ailesinde yer alan ısırgan (Urtica dioica) bitkilerini verebiliriz Her iki bitki de sert tüylerle kaplı olmasına karşın, yemeklik olarak kullanılan en lezzetli bitkilerin başında geliyorlar


rezene (Foeniculum vulgare)



Bitkilerin yenip yenmeyeceğini gösteren diğer bir özellik de sütlü olmaları Sütlü bitkiler genel olarak yenmiyor Nedeni, bitkilerin içinde bulunan süte benzer sıvının asidik özellikte olması Bu süt vücuda alındığında ya da deriyle temas ettiğinde çeşitli belirtilere neden olabiliyor Örneğin, Sütleğengiller ailesinden olan süreğenlerin (Euphorbia sp) gövdelerinde beyaz renkli bir süt bulunuyor ve bu süt çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılıyor Ancak yenebilir otlar bakımından zengin olmayan bölgelerde bu tip bitkiler kaynatılarak sütü uzaklaştırılıyor ve daha sonra tekrar pişirilerek yenebiliyor Sütleğenin dışında incir de sütlü bir bitki İncir sütü, daha önce anlattığımız gibi peynir yapımında kullanıldığı gibi, bir çok bölgede ayaklarda çıkan nasırların tedavisin de de kullanılıyor Bitkilerin çok renkli kısımları da bazen tehlikeli olabiliyor Mantarlarda ve diğer canlılarda olduğu gibi fazla canlı renkler, bazen bitkinin zehirli olduğuna işaret edebiliyor Bu nedenle tanımadığınız çok renkli bitkileri ve özellikle meyveleri yemek tehlikeli olabilir Örneğin, sofralarımızdan eksik olmayan, bir zamanlar aşk meyvesi olarak bilinen ve meyvelerinin çarpıcı rengi nedeniyle bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilen domates (Lycopersicum esculentum) ülkemizde yer alan en zehirli bitki ailesi olan patlıcangiller ailesinde yer alıyor Gövdeleri zehirli olan domatesin zehirsiz olan olgun meyvelerini yediğimiz için herhangi bir zarar görmüyoruz
Aromatik, yani keskin kokulu bitkiler de genel olarak yenmeyen bitkiler arasında kabul ediliyor Çünkü bu türlerin kokulu olmasını sağlayan, bitkinin içinde yer atan çeşitli kimyasal maddeler Alkaloidler, glikozidler, flavonoidler, terpenler ve uçucu yağlar gibi maddeler, içinde bulundukları bitkiye koku vererek bitkiyi böceklerin saldırılarından koruyor Bu nedenle bu tür bitkiler insanlar için de rahatsız edici olabiliyor Ancak hem çok aromatik, hem de çok lezzetli olan bitkiler de var Örneğin, arapsaçı ya da rezene (Foeniculum vulgare),
anasona benzeyen keskin kokusuna karşın, sevilen ve yemeklerde kullanılan yabani bir bitki Hangi bitkileri yiyebileceğimize gelince Genel olarak yukarıda saydığımız özellikleri taşımayan bitkileri yiyebilirsiniz Ancak lezzetli olanlarını tanımak için de bazı ayırt edici özellikleri sayabiliriz Örneğin, dikenli bitkileri rahatlıkla yiyebilirsiniz, Dikenli bitkilerin birçoğu lezzetli olur Çünkü kaktüsler gibi kuraklığa uyum sağlamak için dikenli bir yapı kazanan bitkilerin dışındaki dikenli türler, dikenlerini


ısırgan (Urtica dioica)

genelde düşmanlarından, yani yenmekten korunmak için geliştirmişlerdir

Bugün sebze ve meyve olarak kullandığımız bitkilerin büyük çoğunluğu doğada çok dikenli olarak bulunuyor Bunlara verilebilecek en iyi örnekler marul, enginar ve kuşkonmaz Bu bitkilerin tümü de çok dikenli ve bu dikenler bitkinin ne kadar lezzetli olduğunu gösteriyor Ancak bu tür bitkilerin yabanilerini yemek biraz zahmetli Lezzetli bitkilerin bir başka göstergesi de odunsu yapıları Özellikle lezzetli bitkilerin meyve ve yenebilen kısımları, sertleşerek ya da odunlaşarak kendilerini savunmaya çalışırlar Bunlara en iyi örnekler ceviz, badem ve fındık gibi meyveler Bu meyvelerin sert ve odunsu kabukları, onları
korumak için gelişmiş Zeytin gibi meyveler de, sahip oldukları acı suyla kendilerini koruyorlar
Bazı bitkiler de etli ve sulu yapıda Bu tür bitkilerin de genellikle sulu ve yumuşak olan kısımları yenebilir Örneğin papatyaların, hardalların, kuzu kulaklarının taze yaprakları, sürgünleri ve gövdeleri çok lezzetli olup kolayca yenebilir Bazı bitkilerinse kökleri yenebilir Bu tür bitkilerin üst kısımları pek fazla irileşmezken kök kısımları çok gelişkin olur Zayıf bir bitkiyi çektiğinizde yerden çıkmıyorsa, büyük olasılıkla gelişmiş depo kökleri vardır Bu tür depo kökler de çok lezzetlidir Yabani havuç, yabani kereviz, meyan ve boğadikeni, bu tip bitkilerden Bu bahar aylarında boş zamanlarınızda alışveriş merkezleri, sinemalar ve eğlence merkezleri yerine kırlara giderek hem piknik yapabilir, hem de adı geçen bu lezzetli yabani bitkileri toplayabilirsiniz