İ. Dünya Savaşında Osmanlı Cepheleri

I Dünya Savaşında Osmanlı Cepheleri - Osmanlı Tarihi - I Dünya Savaşında Osmanlı

Osmanlı Cephesi, I Dünya Savaşı'nda Osmanlı Devleti'nin katıldığı cepheler:


Kafkasya Cephesi (1914-1918), Rusya'ya karşı

Sina ve Filistin Cephesi (1914-1918), İngiltere'ye karşı

Irak Cephesi (1914-1918), İngiltere'ye karşı

Çanakkale Cephesi (1915), İngiltere, Fransa ve Commonwealth (İngiliz Milletler Topluluğu) güçlerine karşı

Bunun yanı sıra bir Osmanlı kolordusu 1916-17'de Galiçya Cephesi'nde Rusya'ya karşı Avusturya-Macaristan safında savaşmıştır


Osmanlı donanmasının Rus gemi ve limanlarına saldırması üzerine 1 Kasım 1914 günü Rus ordusu Kafkasya’da sınırı geçerek Osmanlı topraklarına girdi Hemen ardından 2 Kasım'da Rusya, 5 Kasım'da İngiltere Osmanlı İmparatorluğu’na savaş ilan etti Osmanlı Devleti buna 14 Kasım'da Cihad-ı Ekber ilanıyla karşılık verdi



Kafkasya Cephesi


Enver Paşa kumandasındaki Türk ordusu 21 Aralık'ta (o zamanki Rus sınırı olan) Köprüköy - Eleşkirt hattında hücuma geçti Sarıkamış yakınında Allahüekber Dağlarına ulaşan ordu burada 1915 Ocağının ilk haftasında ağır bir yenilgiye uğradı 130000 kişilik asker mevcudunun 60000'i çarpışmalarda veya soğuktan donarak şehit oldu Geri kalanlar esir düştü

Grandük Nikola kumandasındaki Rus ordusu bir yıllık bir bekleyişten sonra 13 Ocak 1916'da Erzurum cephesinde harekete geçti 16 Şubat 1916'da Erzurum, 3 Mart'ta Bitlis ve Muş, 18 Nisan'da Trabzon, 24 Temmuz'da Erzincan düştü Ancak Ağustos ayında Bitlis ve Muş geri alındı


Rusya'da 1917 Mart ayında Çarlık rejimine karşı başlayan ayaklanma Kasım ayında Bolşevik rejimin kurulması ve 1918 Ocak ayında Rus ordusunun dağılması ile sonuçlandı Rus ordusunun çekilmesi üzerine, onların boşalttığı alanlarda Antranik komutasındaki Ermeni birlikleri "Batı Ermenistan Geçici Hükümeti" ilan ettiler Ancak hücuma geçen Türk ordusu karşısında tutunamayarak dağıldılar 26 Şubat 1918'de Erzincan, 27 Şubat'ta Trabzon, 12 Mart'ta Erzurum, 2 Nisan'da Van kurtarıldı



Kafkasya 1918:Osmanlı ordusunun ileri harekâtı

3 Mart 1918'de imzalanan Brest Litovsk Antlaşması ile Rusya savaşta kazandığı toprakları terkederek 1878 öncesi sınırlara dönmeyi kabul etti Bu sırada Tiflis'te kurulan Transkafkasya Cumhuriyeti'nin direnmesi üzerine Halil Paşa kumandasında ileri harekete geçen Türk ordusu 25 Mart'ta Oltu, 3 Nisan'da Ardahan, 5 Nisan'da Batum, 15 Mayıs'ta Gümrü, 20 Temmuz'da Nahcivan'ı aldı ve nihayet 15 Eylül'de Nuri Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusu Bakü Muharebesi (1918)'i kazanarak Bakü'ye girdi Ekim başında da bir Türk müfrezesi Dağıstan'da kontrolü ele aldı


Ancak 30 Ekim'de imzalanan Mondros Mütarekesi uyarınca Türk ordusu işgal ettiği Kafkasya topraklarını bırakarak 1914 sınırına geri çekildi Türk ordusunun boşalttığı Batum, Ardahan ve Kars'ta kurulan Milli Şura Hükümetleri 1919 ilkbaharında Kafkasya'daki İngiliz kuvvetleri tarafından tasfiye edildi

• Daha çok bilgi için: Ardahan Harekâtı, Sarıkamış Harekâtı, Malazgirt Muharebesi (1915), Van Muharebesi ve Brest-Litovsk Antlaşması

Çanakkale Cephesi


İstanbul'u bir deniz harekâtıyla ele geçirerek Osmanlı Devleti'ni safdışı bırakmak ve zor durumda olan Rusya'ya güneyden yardım ulaştırmak projesi savaşın ilk aylarında İngiltere Donanma Bakanı Winston Churchill ve Deniz Kuvvetleri Komutanı Amiral Lord Fisher tarafından ortaya atıldı Savaşın Alman cephesinde kazanılacağına inanan Kara Kuvvetleri Komutanı Lord Kitchener bu projeye karşı çıktı


Alman Genel Karargâhı Çanakkale'den gelebilecek tehlikeyi sezerek Çanakkale istihkâmlarının güçlendirilmesine ve boğazın mayınlanmasına karar verdi Albay Wehrle komutasındaki bir alay bu işle görevlendirildi

18 Mart 1915'te Fransız ve İngiliz donanmalarından oluşan bir filo Çanakkale Boğazı'nı geçmeye teşebbüs etti, ancak ağır topçu ateşi ve mayın patlamaları sonucunda ilerleyemeyerek geri çekildi


24 Mart'ta İstanbul'daki Alman Askeri Heyeti'nin başı olan Mareşal Liman von Sanders Çanakkale'nin karadan savunmasıyla görevlendirilen 5 Ordu komutanlığına getirildi 25 Nisan'da İngiliz, Fransız ve Anzac (Avustralya-Yeni Zelanda Gönüllü Kolordusu) birlikleri Çanakkale Boğazı civarında üç noktada karaya çıktılar Ancak şiddetli Türk direnişi karşısında ilerleyemeyerek sahi hattındaki dar bir alana sıkıştılar


Ağustos başında Gelibolu Yarımadası'nın kuzeyine yapılan ikinci müttefik çıkartması da Anafartalar Muharebeleri ile durduruldu Düşman askeri 8-9 Aralık 1915 gecesi Gelibolu yarımadasını deniz yoluyla tahliye etti

Çanakkale Savaşına kaymakam (yarbay) rütbesiyle katılan Mustafa Kemal Bey, büyük yararlıklar göstererek albaylığa yükseltildi

Irak Cephesi


Irak'taki İngiliz harekâtı ana İngiliz karargâhından bağımsız olarak Hindistan Ordusu'na bağlı Sefer Birliği tarafından yürütüldü

Şatt-ül Arap Nehri üzerindeki Abadan'da İngiliz petrol tesislerini koruma altına almak amacıyla 7 Kasım 1914'te İngilizler (nehrin Osmanlı yakasında bulunan) Fao Adası'na asker çıkardılar 21 Kasım'da Basra İngilizlerin eline geçti

1915'te İttihat ve Terakki fedaisi ve Teşkilat-ı Mahsusa üyesi olan binbaşı Süleyman Askerî Bey komutasında düzensiz bir birlik İngiliz kuvvetlerine karşı akınlar ve sabotaj eylemleri düzenledi Bunun üzerine Mayıs ayında General Townshend kumandasındaki İngiliz ordusu Bağdat'ı ele geçirmek üzere hareket etti 24 Temmuz'da Nasıriye, 29 Eylül'de Kut-ül Amare düştü 22 Kasım'da Selmanpak Muharebesi'nde Mareşal von der Goltz komutasındaki Türk ordusu bir zafer kazandı; Kut'ül Ammare Kuşatması'na daha fazla dayanamayan General Townshend komutasındaki İngiliz Ordusu 29 Nisan 1916'da teslim oldu

1917'de Irak'taki Türk kuvvetlerinin İran'a sevkedilmesi üzerine tekrar harekete geçen İngilizler 11 Mart 1917'de Bağdat'ı ele geçirdi Bunu izleyen aylarda Musul hariç Kuzey Irak'ın büyük bir kısmı İngilizlerin eline geçti

Sina-Filistin-Suriye Cephesi


Cemal Paşa komutasındaki Osmanlı Ordusu, İngiliz idaresinde olan Mısır'ı fethetmek amacıyla 28 Ocak 1915'te Süveyş Kanalı'na saldırdı Saldırı hezimetle sonuçlandı

27 Temmuz 1916'da Albay von Kress kumandasında 4 Ordu'nun giriştiği İkinci Kanal Seferi de yenilgiyle sona erdi Bu olay üzerine İngiliz ordusunun en parlak generallerinden olan Edmund Allenby Mısır'a gönderilerek, bir karşı saldırı için hazırlıklara başladı Allenby'nin hazırlıkları çerçevesinde, daha önce Suriye ve Filistin'de kazılara katılmış olan Oxford'lu arkeolog ve sanat tarihçisi T E Lawrence, Osmanlı idaresine karşı bir Arap İsyanı örgütlemekle görevlendirildi

27 Haziran 1916'da Mekke Şerifi Hüseyin Osmanlılara karşı isyan ederek Hicaz Kırallığı'nı ilan etti Ürdün, Suriye ve Filistin Araplarının büyük bir kısmı açık veya gizli şekilde Hüseyin ve oğulları Faysal ve Abdullah'ın isyanına katıldı

Yıldırım Orduları Kumandanı Alman Mareşal Otto Liman von Sanders 1918 yılının Mart ayında Osmanlı 7 ve 8 ordularınının durumunu anılarında anlatır Orduda Cephane, ayakkabı, yazlık giysi yoktu Topçu bataryaları atacak mermi bile bulamıyordu Askerler, kışlık yün giysiler ile 55-60 derece sıcakta ayakkabısız olarak savaşıyordu Cephe gerisinde ihtiyat birlikleri yoktu onun yerine 200 km uzunluğunda bir boşluk vardı Atlar ve yük taşıyan hayvanlara bile birkaç aydan beri ne yeterli yiyecek ne de su veriliyordu[3] 8 Mart 1917'de İngiliz kuvvetleri Gazze'de saldırıya geçerek stratejik Han Yunus mevkiini işgal etti 6 Kasım 1917'deki Üçüncü Gazze savaşı'nda kesin bir üstünlük elde eden İngilizler, 17 Kasım'da Yafa'yı (bugünkü Tel-Aviv), 9 Aralık'ta da Kudüs'ü ele geçirdiler 21 Şubat 1918'de Eriha düştü Bunu izleyen aylar, Şeria cephesinde sonuçsuz çarpışmalarla geçti

Birinci Dünya Savaşı'nın Osmanlı bozgunuyla sonuçlanmasına ve Suriye'nin elden çıkmasına yol açan son karşılaşma 19 Eylül 1918'de başladı Bu tarihte Nablus yakınında aniden saldırıya geçen İngiliz kuvvetleri, Mecidiye/Megiddo Meydan Muharebesi'nde Mareşal Liman von Sanders komutasındaki Türk ordular grubunu kesin bir yenilgiye uğrattı Muharebede, 5 İngiliz ve 1 Fransız tümeninde toplam 50000 kişiden oluşan düşman kuvvetleri iki Osmanlı ordusunu tümüyle dağıtarak büyük bir kısmını esir aldı 21 Eylül'de düşman eline geçen Nasıra'da 18000 asker esir düştü 22 Eylül'de yerli halkın ayaklanarak Türk karargâhına saldırdığı Şam, 1 Ekim'da İngiliz işgaline girdi 23 Eylül 1910'de istifa eden Liman von Sanders'in yerine, Yaver-i Fahri Hazret-i Şehriyari ünvanı da verilen Mirliva Mustafa Kemal Paşa atandı 6 Ekim'de Humus, 27 Ekim'de Halep şehirleri de İngiliz kuvvetleri tarafından işgal edildi

Savaşın sonucu


Cepheden gelen bozgun haberleri üzerine 5 Ekim'de Talat Paşa hükümeti Wilson Prensipleri çerçevesinde ateşkes isteminde bulundu 8 Ekim'de İttihat ve Terakki hükümeti istifa etti 14 Ekim'de Ferik (general) Ahmet İzzet Paşa yönetiminde "partilerüstü" geçiş hükümeti kuruldu 24 Ekim'de İngiltere ateşkes teklifini kabul ederek bir Türk murahhasının Limni Adası'ndaki Mondros (Moudros) limanına gönderilmesini önerdi Mondros'a giden eski Bahriye Nazırı Rauf Bey 30 Ekim'de savaşın fiili bölümünü sona erdiren Mondros Mütarekesi'ni imzaladı

Türkiye ile İngiltere, Rusya, Fransa, İtalya ve diğer İtilaf Devletleri arasındaki savaş hali ancak 24 Temmuz 1923'te imzalanan Lozan Antlaşması ile sona erdi


Kaynak:

-Edward J Erickson, Size Ölmeyi Emrediyorum!: Birinci Dünya Savaşı'nda Osmanlı Ordusu, Kitap Yayınevi, 2003 (İngilizce Baskının önsözü Hüseyin Kıvrıkoğlu tarafından yazılmıştı)


-Vikipedi, Özgür Ansiklopedi