Kalender Çelebi İsyanı...

Kalender Çelebi İsyanı, 1527'de Kalender Çelebi adında birinin isyanı ile başlayan ayaklanmadır Kalender Çelebi İsyanı 1527 yılında Osmanlı Devleti'ne karşı Anadolu'da çıkan dînî içerikli büyük bir isyandır İsyan'ın lideri Hacı Bektaş-ı Veli'nin soyundan geldiğine inanılan, Bektaşî tarikâtının postnişliğini yapan Kalender Çelebi'dir

İsyanın başlangıcı

Şah ünvanı bulunan Kalender Çelebi Maraş ve civar bölgesinin Alevî kanaat önderidir Vergi sisteminde yapılan haksızlıklar, Türkmen hareketlerine destek sağlama gibi nedenlerle kendini destekleyen Alevi Türkmen kitleleriyle birlikte Maraş'ta ayaklandı İlk önce Diyarbekir Beyi Hüsrev Paşa komutasındaki birliklere Pasinli Ovasında yenildi Ancak kendisini destekleyen Türkmen kitlelerinin artmasıyla ve güçlenen kuvvetleriyle birlikte yeniden Hüsrev Paşa'nın üzerine yürümüş ve paşayı Adıyaman yakınlarında Kuruçayır'da yenilgiye uğratmış böylece intikamını almıştır Hareket daha sonraki dönemlerde Osmanlı ile arası açık olan Sünni Dulkadirli beylerinin de katılımıyla güneydoğuya yayılmıştır İleriki dönemler de tımarları elinden alınmış sipahilerin ve onlara bağlı askerlerin de katılımıyla Orta Anadolu'ya yayılmıştırKısa zamanda büyük bir ayaklanmaya dönüşmüştürİsyanın vurucu gücü haline gelen tecrübeli sipahiler Kalender'e bağlılıklarını bildirmiş, isyanın yayılmasında önemli rol oynamışlardır

İsyanın bastırılması

İsyanı bastırma görevi Anadolu Beylerbeyi Behram Paşa'ya verilmiştir Behram Paşa'da Saruhan,Karaman,Bursa,Alaiye,Halep beylerininde katılımıyla ordusuyla Kalender'in üzerine yürümüş önce Adana taraflarında yapılan savaşta Halep beyi isyancılara yenilmiştir Sonra Behram Paşa Tokat a yürümüş bu seferde Tokat yakınlarında Cincife de Kalender'in kuvvetlerine yenilmiştir Cincife 'de yapılan savaşta Saruhan,Bursa ve Karaman beyleri ile çok sayıda devlet adamı şehit olmuş ayrıca Osmanlı kuvvetleri 10000 e yakın kayıp vermiştir Cincife yenilgisi Kalender in gücünü iyice arttırmış, kendisi hakkında mehdi olduğu iddiası yayılmıştır Bu sırada Kalender bazı Dulkadir beylerini de yanına alarak Kayseri'ye hareket etmiştirBehram Paşayı Sarız da beklemiş, Sarız da yapılan savaşta Osmanlı ordusu gene yenilmiş burada ise 9000 dolayında kayıp verilmiştir İsyanın büyümesi ve büyük zararlara yol açması Kanuni yi harekete geçirmiştir İsyanı bastırma görevi Vezriazam Damat İbrahim Paşa ya verilmiştir İbrahim Paşa 5000 dolayında askeriyle yola çıkmış 12 gün sonra Maraş a ulaşmıştır İlk başlarda yenilgilerden yorgun ve bozuk çıkmış Osmanlı askerleriyle kendi askerlerini temas ettirmemiştir Burdaki esas amacı Kalender in Bektaşi tarikat lideri olduğunu Bektaşi tarikatı tarafından yetişen Yeniçerilerin öğrenmemesini ve kendi askerlerinin de Kalender den korkmasını engellemek istememesidir İbrahim Paşa daha fazla müslüman kanı dökülmemesi ve isyanı bastırmak için uygun ortamı hazırlamak için isyana destek veren Dulkadir aşiretleri ve sipahileri isyandan desteklerini çektirmeleri için görüşmeye çağırmıştır Buna bağlı olarak topraklarından sürgün edilen Türkmen aşiretler yurtlarına geri dönecek,vergi borçları affolucak,kellesi vurulan Şehsuvaroğlu Ali Bey ve oğullarının özrü olarak bölgenin yönetiminin yeniden Dulkadirli beylerine verilecekti Sipahiler e ise tımarları ve dirlikleri geri verilecek, askere geri dönmelerine izin verilecek, önceki hataları affolucaktı

İbrahim Paşa nın bu hamlesi ve teklifleri çok işe yaradı Sipahiler ve Türkmen aşiretleri teker teker desteklerini çekmeye başladılar Tokat,Amasya,Sivas bölgesi ile bağlantısı kesilen kuvvetler zayıfladılar Maraş dışındaki bölgelerde asayiş sağlanınca Kalender in üstüne yüründü İbrahim Paşa komutasındaki birlikler önce Elbistan a yürüdü Bu sırada Kalender in yanında kendisine inananlar ve müritleri kalmıştı Birde tüm tekliflere,rüşvetlere rağmen Kalender in daima yanında duran ve isyandan desteğini çekmeyen Dulkadirli bey Veli Dündar Kalender daha sonra kuvvetleriyle birlikte Nurhak dağlarına çekildi İbrahim Paşa nın ani baskını sonucu Elbistana hareket eden Kalender'in önü İbrahim Paşa tarafından kesilmiştir Elbistan da yapılan savaşta asiler tümüyle(müritler,isyancılar ve diğerleri) imha edilmiştir Savaşta yaralananlar dahil sağ kurtulanlar savaş meydanında öldürülmüştür Kalender Şah ve kendisini destekleyen Veli Dündar'ın kelleleri İstanbul a getirilmiştir

Sonuçları

Kalender Şah Çelebi İsyanı Anadolu da Alevilik-Bektaşilik üzerine kurulu çıkan son büyük isyandır Bu isyandan sonra birdaha büyük bir ayaklanma çıkmayacak, çıkan bazı büyük Celali İsyanları(Kalenderoğlu,Karayazıcı isyanları gibi) da Alevi nitelikli olsada temeli Dini amaçlara dayanmayacaktı Kalender Şah ın öldürülmesi üzerine Bektaşi tarikatının Anadolu da ki faliyetlerine son verilmiş ve tarikattaki çok sayıda dedebaba öldürülmüştür Bu ayaklanmayla birlikte Hacı Bektaş postu 35 yıl postinişinsiz kalmış, 1551 yılında Dedebaba ünvanıyla Sersem Ali Dedebaba Hacı Bektaş postuna oturmuştur Bu tarihten sonra Dedebabalar Hacı Bektaş postunun sahipleri olmuşturBektaşilik ; Babagan ve Dedegan koluyla ikiye ayrılıp yıllarca karşılıklı olarak hak iddiasında bulunmuşlardır Bu isyanın etkileri devam ederken Sivasta Pir Sultan Abdal çeşitli nedenlerden ötürü 72 müridiyle birlikte başkaldırmışi, bu olayda Sivas Valisi Hızır Paşa tarafından basıtırılmış, halk ozanı Pir Sultan asılmıştır

Anadolu da Sünni-Alevi Türkmen ittifakı yaşanmıştır Fakat bu ittifak erken bozulmuştur Bu bölgede Şafii Kürt beyleri büyük güç kazanmıştır Şeyhülislam Ebu Suud un Kızılbaş katli vaciptir fetvası çıkmıştır Bölgede Türkmen yönetimi uygulanmamış, Dulkadirli Türkmenler kandırılmıştır Dağınık sipahiler orduya geri alınınca orduda düzen bozulmuş, Tımar sistemi büyük oranda yıpranmış ve ileriki dönemlerde de sorun arzetmeye devam etmiştir