Üsame B. Zeyd

Üsame b Zeyd b Hârise b Şurâhîl ashabın ileri gelenlerinden biri olup, Rasûlüllah (sas)'in azadlı kölesi Zeyd b Hârise'nin oğludur Künyesi, Ebû Muhammed'dir Değişik rivayetlere göre; Ebû Zeyd, Ebû Yezîd ya da Ebû Hârice olarak da çağırılmaktaydı (İbn Abdi'l-Beri, el-İstiâb fı Marifeti'l Ashâb, Kâhire; I, 75 ty, İbnü'l-Esîr, Üsdü'l-Ğâbe f-Marifeti's-Sahabe I, 79)


Üsame'nin annesi Ümmü Eymen (ki, asıl adı Bereke'dir) Râsulûllah (sas)'in babası Abdullah'ın cariyesi ve aynı zamanda Peygamberimizin dadısı idi Abdullah vefat edince, Rasûlüllah onu azad etti Zeyd b Hârise b Şurâhîl de Hz Hatice'nin kölesiydi Hz Hatice Peygamberimizle evlenince, Zeyd'i kendisine hediye ettiRasûlüllah (sas) de onu azad edip Ümmû Eymen'le evlendirdi Üsame, işte bu evlilik sonucu dünyaya geldi (İbn Sa'd, et-Tabakâtu'l-Kübrâ, Beyrut 1957, VIII, 223; İbn Abdi I-Berr, age, I, 75; İbnü'l Esîr, age, I, 79)


Üsame ile Eymen, aynı anadan kardeştirler, fakat babaları ayrıdır Üsame, İslâm döneminde, muhtemelen Rasulüllah (sas)'in risâletinin dördüncü yılında Mekke'de doğdu El-İsâbe'de kaydedildiğine göre, HzMuhammed (sav), vefat ettiği zaman Üsame 18-20 yaşlarında bulunuyordu (el-İsâbe, Beyrut, ty, I, 29)


Rasûlûllah (sas), Üsame ve babasını çok severdi Bu nedenle kendisine; "Rasulüllah'ın sevdiği" anlamına gelen "Hibbu Rasûlüllah" ya da "el-Hibbu İbnü'l-Hubbi" denirdi Peygamber (sas)'in, Üsame'yi sevdiğine dair şöyle bir hadis rivayet edilmektedir: "Şüphesiz Üsame b Zeyd bana, insanların en sevimlisidir Sizin iyilerinizden olmasını umuyorum Onun hakkında iyilik tavsiyesinde bulununuz" (İbnü'l-Esîr, age, I, 79; İbn Abdi'l-Berr, age, I, 76)


Hz Âişe'den rivayet edilen şu hadise de Rasûlüllah (sas)'in daha çocuk iken dahi onu ne kadar sevdiğini gösteriyor Hz Âişe (ran) diyor ki; "Bir gün Üsame'nin ayağı kapının eşiğine takılarak yere düştü ve yüzü yaralandı Allah'ın Rasûlü bana; "Yüzündeki pisliği temizle" dedi Ben onu kirli görerek denileni yapmadımBunun üzerine Rasûlüllah (sas); yüzündekileri emerek tükürmeye başladı" (İbnü'l-Esîr, age, I, 80)


Yine, Urve İbnü'z-Zübeyr'den rivayet edildiğine göre, Peygamberimiz, Üsame'nin gelmesini bekleyerek Arafat'tan inmeyi tehir etti Üsame çıkıp geldiğinde, onun siyah, basık burunlu bir çocuk olduğunu gören Yemenler, onu küçümseyerek; "Biz bunun yüzünden mi hapsedildik?" dediler Râvî, Yemenlilerin, Hz Ebû Bekir zamanında bu yûzden irtidat edip İslâm'dan çıktıklarını söyler (İbn Abdi'l-Berr, age, I, 76)


Üsame de bir çok sahâbî gibi, küçük yaştan itibaren savaşlara katılmayı arzulamıştır Nitekim Uhud günü onbeş yaşından küçük olmasına rağmen kendi yaşıtları olan, Abdullah b Ömer, Zeyd b Sabit, Berâ b Âzib, Arcır b Hazm ve Üseyd b Zühayr'le beraber savaşa iştirak etmek istemiş, fakat, Rasûlûllah (sas) yaşları küçük olduğu için bu isteklerini kabul etmemiş ve savaş başlamadan onları Medine'ye geri göndermiştirHendek günü ise savaşmalarına izin verdi (İbn Hişam, es-Siretü'n-Nebeviyye, Mısır 1955, II, 66)


Üsame, Uhud savaşından sonraki tüm savaşlara katıldığı gibi, bir çok seriyyede de önemli görevler üstlenmiştir Huneyn gazvesinde; Müslümanlar darmadağın olup sağa sola kaçışırlarken, Rasûlüllah (sas)'in çevresinde sayılı birkaç sahâbî kalmıştır ki, bunlardan biri de Üsame b Zeyd'dir (İbn Sa'd, age, II, 151; İbn Hişam, age, II, 443; İbnü'l-Esîr, el- Kâmil fı't-Târîh, Beyrut 1965, II, 263)


Üsame'nin kendisinden rivayet edildiğine göre; katıldığı seriyyelerin birinde, düşman safında Müslümanlara karşı savaşan birine karşı kılıç çekince, o şahıs; "Eşhedü en lâ ilâhe illallah" diyerek şehâdet getirdi Fakat Üsame yine de onu öldürdü Dönüşte, durumu Rasûlüllah (sas)'e haber verince, Allah Rasûlü, "Lâ ilâhe illallah" diyen birini ne diye öldürdüğünü sorar Üsame; "Ey Allah'ın Rasûlü! O ölümden kurtulmak için böyle söyledi dedi Fakat, Rasûlüllah, bu soruyu aynı şekilde defalarca sordu Üsame, neredeyse Müslümanlığından şüpheye düşecek hale geldi Kendi kendine; "Allah'a söz veriyorum, bundan böyle lâ ilâhe illallah diyen hiçbir kimseyi öldürmeyeceğim" dedi (İbn Sa'd, age, II,119; İbnü'l Esîr, Üsüdü'l Ğâbe, I, 80; İbn Hişam, age, II, 622; İbnü'l-Esîr, el-Kâmil, II, 226)


İfk olayında* Rasûlüllah (sas) ashabından bazılarına danışarak Hz Âişe hakkında görüşlerini öğrenmek istediBu arada Üsame'ye de düşüncesini sordu Üsame, Hz Âişe'den övgüyle bahsederek, onu böylesi çirkin bir iftiradan tenzih etti (İbnü'l-Esîr, el-Kâmil, II,197; İbn HiŞam, age, II, 301)


Rasûlüllah (sas) H,11 yılda, büyük bir ordu hazırlayarak Üsame'yi bu orduya kumandan tayin etti Üsame'nin komutası altında ashâbın birçok ileri gelenleri vardı Bunlardan bazıları; Ebu Bekir, Ömer, Ebu Ubey de, Sa'd b Ebî Vakkas, Saîd b Zeyd, Katâde b en-Nu'mân ve Seleme b Eslem'dir Bunun üzerine, halktan bazı insanlar; "Peygamber, ilk muhacirlere bir çocuğu komutan tayin etti!" diyerek ileri geri konuşmaya başladılarBunu duyan Rasûlüllah, çok kızdı ve minbere çıkarak cemaate şöyle seslendi: "Üsame hakkındaki sözleriniz bana ulaştı Siz onun komutanlığını tenkid ettiğiniz gibi, daha önce babasının kumandanlığını da tenkit etmiştiniz Gerçek şu ki, o komutanlığa layıktır Nitekim babası da komutanlığa layıktı" (İbn Sa'd age, II, 189,' 190; el-Askalânî, age, I, 29)


Üsame, söz konusu ordusuyla hareket etmek üzereyken, Allah Rasûlü dâr-ı bekâya irtihal etti Bunun üzerine Üsame, Medine'ye geri dönerek, Rasûlüllah (sas)'in yıkanması, teklifini ve defnedilmesi işlerinde Hz Ali'ye yardım etti Defin işi tamamlandıktan sonra, Üsame ordusunun başına geçerek ,Şam'a doğru hareket etti (İbnSa'd age, II,189,190, 277, 279; el- Askalânî, age, I, 29; İbnü'l-Esîr, el-Kâmil, II, 332)


Üsame, Ebu Bekir (ra) ve Ömer (ra) zamanında yapılan birçok savaşa iştirak etmiştir Bunlardan biri, Müseylemetü'l-Kezzab'a karşı yapılan savaştır ki, bu muharebede Halid b Velid ile beraberdi (İbn Sa'd age, IV, 316)


Hz Ömer (ra) divan teşkilatını korunca, Rasûlüllah (sas)'e yakınlık derecelerine ve savaştaki başarılarına göre, Müslümanlara ulûfe dağıtmaya başladı Bu arada Üsame b Zeyd'e dört bin veya beşbin dirhem kendi oğlu Abdullah'a ise ikibin dirhem verdi Abdullah babasına "Neden Üsame'ye bana verdiğinden daha fazla verdin? Halbuki onun katılmadığı savaşlara ben katıldım" dedi Buna karşı Hz Ömer: "Allah Rasûlü Üsame'yi senden daha çok severdi Üsame'nin babasını da senin babandan daha fazla seviyordu" diyerek oğlunu susturdu (İbn Abdi'l-Berr, age; İbn Sa'd, age, III; 296, 297; el-Askalânî, age, I, 29; İbnü'l-Esîr, Üsdü'l Ğâbe, I, 80)


Üsame; Hz Osman (ra)'ın öldürülmesiyle ortaya çıkan fitnelere bulaşmamış, Hz Ali'ye de bey'at etmemiş, onunla herhangi bir savaşa katılmamıştır Bu çekimserliğini; "Lâ ilâhe illallah" diyen bir kimseyi öldürmeyeceğine dair ettiği yeminle izah etmiştir (İbn Abdi'l-Berr, age, I, 77; İbnü'l-Esîr, Üsüdil'l-Ğâbe, I, 80)


Hz Ali ile Muaviye arasında meydana gelen çatışmalar sırasında Üsame bir süre Şam civarında bir beldede oturdu Sonra Vadi'l-kura'ya geldi Bir müddet de burada oturdu, ardından Medine'ye gitti ve Muaviye'nin hilafetinin sonlarına doğru Curf denilen yerde vefat etti


Vefat tarihi çeşitli rivayetlere göre, H 54, 58, ya da 59' dur Ebû Hüreyre, İbn Abbas, Ebû Osman et-Hindî, Urve İbn Zübeyr, Ubeydullah b Abdillah b Utbe, Ebû Vâil ve başkaları Üsame'den hadis rivayet etmişlerdir (İbn Abdi'l Berr, age, I, 77; İbnü'l Esir Usdü'l - Ğâbe, I, 81; el- Askalâni, age, I,129)