Kızıldereli Mitolojisi

KIZILDERiLi MiTOLOJiSi

Gökteki yildizlar: Ayinin Pesinde!

Avci, balikçi, çiftçi gibi, geçimlerinin topraktan ya da denizden saglayan bütün insanlar hava, yildizlar ve mevsimlere iliskin bir seyler bilmek zorundadir Her çesit üretim çabasi dogrudan dogruya doga tarafindan yürütülür ve bunlarla ugrasan insanlar bu gerçekleri bilir Kuzey Amerika Kizilderililerinin büyük törenleri mevsimden mevsime yapilir Bazi törenler mevsimden mevsime yapilir

Bazi törenler mevsim dönenceleri ve gece-gündüz esitligi temeline dayanir,digerleri de gökyüzündeki bazi yildizlar ya da yildiz kümelerine iliskindir Bazi nedenlerden dolayi,Kuzey Amerika Kizilderilerinin yildiz bilimleri kaybolmustur Ilk neden törenler için karar verme yetkisinin,yalnizca rahiplerin açiklayabildigi gizli sirlara bagli kalmasi,rahiplerin de bu sirlari,yalnizca kendilerinden sonra rahip olmak üzere yetistirdikleri kimselere söylemesidir Ikinci neden Kizilderilililerin bildigi bir çok burç ve takim yildizinin Avrupa bilgilerinde karsiliginin bulunmamasidir Üçüncü neden de, Kizilderilileri inceleyip bilgi derleyen kimselerden birçogunun, kendi kültürlerinin astronomisine iliskin hiçbir sey bilmeyen, sehirli sade vatandas olmalaridir

Muskuakiler(Sari toprak insanlari), ya da Tilkiler, kendileriyle birlikte olan Saukalarla(Kizlil toprak insanlari) birlikte Avrupalilarin akinlari ve Irokian saldirilari sonucunda daha batiya dogru sürülen ve Algonkian, dilini konusan Kizilderili topluluklari arasindaydilar Verimliligi ve nehirlere yakin olmasi nedeniyle seçtikleri asil topraklarinda Tilkiler, kemerli, hasir kapli çadirlardan ve yazlari kullanmak üzere, etrafi misir tarlalariyla çevrili, agaç kabuklarindan yapilmis evlerinden olusan bir köy kurdular
Misir ektikleri tepelerin arasina fasulye ve kabak ektiler ve hasat ettikleri ürünleri kurutup kisin kullanmak üzere depoladilar Baska kabilelerde, özellikle Algoniakan Dili'ni konusan diger gruplarda da bu ayiya ve onu avlamaya çalisan avcilara iliskin, benzer öyküler bulunmaktadir Bu öykü, "Derler ki, bir zamanlar…" gibi baslayan kaliplasmis öykü açilislarinin güzel bir örnegidir

Böyle bir baslangiç, anlatilacak olan öykünün içinde, öyküyü anlatan kimsenin kisisel gözlem ve deneyimlerinin bulunmadigi, belirtilmektedir Bu öyküde,"küçük öyküler"den daha çok, büyük destanlarda daha sik kullanan kaliplasmis öykü kapanislarinin da iyi bir örnegi bulunmaktadir Asagida sizlere sunacagim öykü,daha uzun ve büyük bir gerçek olusum öyküsünün,belki de yalnizca bir parçasidir ve asil uzun öykünün diger parçalari kaybolmus olabilir

Derler ki, bir zamanlar, çok eskiden, kisin ilk aylariymis Bir gece önce kar yagmis ve bu ilk kar ertesi gün, yerde öylece taptaze duruyomus Günün ilk isiklariyla birlikte, sabahleyin erkenden üç delikanli avlanmaya çikmislar Delikanlilardan biri, adi SIKI TUT olan köpegini yanina almis
Nehir boyunca dolasip, küçük koruluklara girmisler ve sonra fundalik, çalilik ve agaçlarin daha bodur ama kalin oldugu bir tepenin yamacina gelmisler Burada çaliliklarin arasinda dolasirken genç avcilar bir iz bulmuslar ve bu izi takip etmeye baslamislar Izler onlari tepenin yamacindaki bir magaraya götürmüs Böylece bir ayi ini bulmuslar

"Hangimiz içeri girsin de ayiyi sürüp disari çikarsin?" diye birbirlerine sormuslar genç avcilar Sonunda en büyükleri "Ben girerim" demis, dizlerinin üzerinde emekleyerek ayinin inine girmis ve ayiyi sürüp disari çikarmak için yayiyla onu dürtmeye baslamis Bir süre sonra magaradaki genç, arkadaslarina "GeliyorGeliyor…"diye seslenmis Ayi kendisini zorlayan avcidan kurtulmus ve kendisini magaranin disina atmis

Avcilar da onun pesinden gitmisler "Bakin!" diye bagirmis en gençleri "Bakin, ne kadar da hizli gidiyor Kuzeye dogru, soguklarin geldigi yerlere gidiyor" Genç avci, ayiyi çevirip digerlerine dogru sürmek için hayvanin pesimden kosup uzaklasmis Ortanca avci, "Dikkat!" diye bagirmis "Iste geliyor ! Doguya, ögle zamaninin geldigi yere dogru gidiyor Kosun kardesler Gittigi yer iste orasi"

O ve küçük köpegi de, ayiyi geri çevirmek için olanca hizlariyla batiya dogru kosmuslar Genç avcilar ayiyi kovalarken en büyükleri egilip söyle bir bakinmis"Oooo!" diye haykirmis "Altimizda Yeryüzü Büyükannemiz var Bu ayi bizi gökyüzüne dogru götürüyor Haydi kardesler, çok geç olmadan geri dönelim"

Ama artik çok geç olmus, gökyüzü ayisi onlari çok, çok yükseklere götürmüs Sonunda avcilar ayiyi yakalayip öldürmüsler Akçaagaç ve somak dallarini üstüste yigmis ve bu dal yigininin üstünde de ayiyi parçalara ayirmislar Akçaaagaç ve somakan sonbaharda kan kirmizisina dönüsmesi iste bu nedenledir Daha sonra avcilar ayaga kalkip hep birlikte ayinin basini dogu yönüne atmislar

Simdi, kisin, sabahleyin erkenden, tanyeri agarmadan az önce ufkun hemen altindan ayi basini andiran bir takimyildizi kümesi belirir Daha sonra da avcilar, ayinin omurga ve belkemigini uzaklara, kuzey yönüne atmislar Kis ortasinda, gece yarisi eger kuzey yönüne bakarsaniz, orada yildizlarla sekillenmis olarak ayinin omurga ve belkemigini görürsünüz Yilin herhangi bir zamaninda gökyüzüne bakacak olursaniz, kare seklini olusturan dört parlak yildiz ve onlarin arkasinda da üç büyük parlak yildiz ve bir de küçük donuk bir yildiz görürsünüz Dört yildizdan olusan kare, ayi, bunlarin pesindeki üç yildiz, o üç delikanli ve belli belirsiz görebildiginiz o küçük yildiz da SIKI TUT adindaki o küçük köpektir
Bu sekiz yildiz, gökyüzü boyunca bütün sene birlikte dolasir durur ve öbür yildizlarin yaptigi gibi asla dinlenmeye çekilmezler Avcilar ayiyi yakalayincaya kadar, kendileri ve küçük köpek, asla durup dinlenmezler Öykü de burada biter……

Dil bilimsel metin, William Jones tarafindan banda alinmisTruman Michelsin tarafindan çevrilmis ve gözden geçirilmistirBknzBoas,Amerika Kizilderilileri Dilleri El kitabi , Bölüm1, Amerikan Etnoloji Bürosu Bülten 40,Washington ,DC,Hükümet Basin Dairesi,1911