İttihat Ve Terakki Cemiyeti

İttihat ve Terakki Cemiyeti (Osmanlı Türkçesi: إتحاد و ترقى) (Güncel Türkçesi: Birlik ve İlerleme Derneği), Osmanlı Devleti'nde 1908 Devrimi'ne önayak olan ve 1908-1918 arasında - kısa kesintilerle - devlet yönetimine hakim olan siyasî örgüt Batı dillerinde daha çok Jön Türkler (Fransızca: Les Jeunes-Turcs, Genç Türkler) olarak adlandırılır



Osmanlı Devleti'nde 1908Meşrutiyet'in İlanını sağlayan siyasi dernek (parti) İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin temeli, 1893

Cemiyet, kısa zamanda gelişti, İstanbul'da birçok semtte gizli komiteler kuruldu Kahire'de ve Paris'te dernek adına yayımlara girişildi Bunun üzerine II Abdülhamit yönetimi, İstanbul'da sıkı araştırmalara girişti 1897'de cemiyet üyelerinin çoğu ele geçirilerek bir kısmı hapsedildi, bir kısmı sürgün edildi Ama devrim düşüncesi yok edilemedi

İttihat ve Terakki'nin amaçlan özellikle Rumeli'de subaylar, askerî öğrenciler ve memurlar arasında yaygınlaştı Selanik, cemiyetin merkezi haline geldi Atatürk ve İsmet İnönü de cemiyete üyeydiler

Padişah, devrim çalışmalarını bastırmak için Rumeli'ye yüksek yöneticiler gönderdi Bunlardan Şemsi Paşa Edirne'de ittihatçılar tarafından vuruldu Müşir Osman Paşa dağa kaldırıldı Binbaşı Enver Bey ile kolağası Niyazi Bey ayaklanıp dağa çıktılar Bunun üzerine padişah 24 Temmuz 1908'de Kanunu Esasi'yi (Anayasa) yeniden yürürlüğe koymak zorunda kaldı ( İkinci Meşrutiyet, 1908)

Meşrutiyet'in ilânından sonra ülkede parti kavgaları başgösterdi İttihat ve Terakki'ye karşı gerici 31 Mart Ayaklanması oldu (1909) Rumeli'den gelen Hareket Ordusu ayaklanmayı bastırarak gericileri sindirdi ve İttihat ve Terakki'yi kurtardı Trablusgarp Savaşı ve Balkan savaşlarından sonra Enver Paşa, Talat Paşa ve Cemal Paşaların Alman etkisine kapılarak devleti Birinci Dünya Savaşı'na sokmaları, Osmanlı İmparatorluğu ile birlikte İttihat ve Terakki'nin de sonu oldu (1918)

İttihat ve Terakki'nin İleri Gelenleri

İttihat ve Terakki'nin başkanı, Edirne Posta idaresi'nde memur olan Talât Bey'di (sonra Talat Paşa) Diğer ileri gelenler arasında Ahmet Rıza, Enver Paşa, Cemal Paşa, Dr Nâzım ve Ziya Gökalp gibi asker ve sivil kişiler vardı

yılında yılında İstanbul'da Askerî Tıbbiye'de atıldı Kurucuları Dr İshak Sukûtî, Dr Abdullah Cevdet, İbrahim Temo ve Şerafettin Mağdumî'dir Cemiyetin amacı istibdada karşı direnmek, Meşrutiyet yönetiminin yeniden yürürlüğe girmesini, özgürlüğe, eşitliğe, mal ve can güvenliğine yer veren bir yönetimin kurul masını sağlamaktı İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin tarihçesi

İttihat ve Terakki Türkiye’de kurulan ilk siyasi parti olarak kabul edilir

21 Mayıs 1889’da İttihad-ı Osmani adıyla ve Abdülhamid Hanı tahttan indirmek gayesiyle gizli bir cemiyet olarak kuruldu Daha sonra İttihat ve Terakki adını aldı Yapılan ilk toplantıda Cemiyetin başkanlığına Ali Rüşdi, katipliğine Şerefeddin Mağmumi, muhasib üyeliğe de asaf Derviş seçildiler

Cemiyet, İstanbul’daki sivil ve askeri okul talebeleri arasında taraftar kazanarak süratle büyüdü İtalyan Karbonari mason teşkilatını örnek alarak kurulan bu gizli cemiyet, hücreler halinde teşkilatlandı Hücre içindeki her üyeye bir sıra numarası verildi Birinci hücrenin birinci üyesi İbrahim Temo idi

Cemiyet üyeleri, Galata Fransız Postahanesi aracılığıyla merkezi Paris’te kurulan Jön Türklerle irtibat kurdular Cemiyetin üyelerinden olan Bursa maarif müdürü Ahmed Rıza Bey, Paris’teki bir sergiyi gezmek bahanesiyle Fransa’ya gidip, Jön Türkler grubuna katıldı ve geri dönmedi İttihad-ı Osmani cemiyetinin fikirlerini yaymaya başladı Çok geçmeden onlar arasında hakim bir sima oldu Cemiyet, Sultan Abdülhamid Hana karşı kişi ve çevrelerle kurduğu münasebetler neticesinde tanınmaya başladı; yurt içinde ve dışında şubeler kurarak teşkilatlandı Ahmed Rıza, Avrupa’daki teşkilatın adını, Auguste Comte’un pozitivist felsefesinin parolası olan Nizam ve Terakki koymak istedi Jön Türkler bu ismi kabul etmeyip, İstanbul’daki İttihad-ı Osmani Cemiyetinin ittihadının da bu cemiyetin isminde yer almasını istediler Böylece İstanbul’dakilerin İttihac’ı ile Ahmed Rıza’nın Terakki’si bir araya getirilerek, cemiyetin adı İttihat ve Terakki oldu Cemiyetin yayın organı olarak Meşveret Gazetesi ve Fransızca ilavesi, Paris’te yayınlanmaya başladı Daha sonra Cenevre ve Brüksel’de yayın hayatına devam eden Meşveret Gazetesi yurda gizlice sokuldu Cemiyetin para ihtiyacını Paris mason locası karşıladı

Tıbbiye, Harbiye, Mülkiye gibi yüksek okullarda gizli kollar ve komiteler teşkil eden cemiyetin yurt içindeki varlığı, 1895 yılındaki Ermeni olayları sebebiyle duyuldu Cemiyetin; Dr İshak Sükuti, Dr İbrahim Temo, Dr Abdullah Cevdet, Dr akil Muhtar, TunalıHilmi gibi faal üyeleri, yapılan soruşturmalar neticesinde suçlu bulunarak dağıtıldılar Bazıları çeşitli yerlere sürülen cemiyet üyelerinin bir kısmı yurt dışına kaçtı Yurt dışı faaliyetleri Bükreş, Paris, Cenevre veKahire’den idare edilmeye başlandı 1897 yılında cemiyetin Cenevre ve Kahire şubeleri faaliyete geçti Cenevre şubesinin çıkardığı Mizan ve Osmanlı gazeteleriyle Kahire şubesinin çıkardığı Kanun-i Esasi ve Hak gazeteleri cemiyetin fikirlerinin destekçiliğini yaptılar Bükreş şubesini İbrahim Temo; Paris şubesini ise Ahmed Rıza idare etti

Kalabalık bir kitle teşkil etmeyen ülke dışındaki cemiyet mensupları, sürekli anlaşmazlıklar içindeydi Sultan İkinci Abdülhamid, yurt dışındaki bu muhalifleri ikna veya pasifize etmek için gerekli tedbirleri aldı Zaten fikri ve siyasi sebeplerden dolayı ikiye bölünmüş olan İttihatçıların Cenevre grubunun lideri Mizancı Murad Beyle anlaşması için serhafiye Ahmed Celaleddin Paşayı vazifelendirerek Avrupa’ya gönderdi

Ahmed Celaleddin Paşa’nın gizli çalışmaları neticesinde, muhaliflerden büyük bir kısmı İstanbul’a döndüler ve Padişah’ın hizmetine girdiler Ancak Ahmed Rıza’nın çevresinde kalan bir grup, Osmanlı Devletine karşı şiddetli muhalefete ve basın yoluyla propagandaya devam ettiler Bu sırada Sultan İkinci Abdülhamiddan istediği ilgiyi göremeyen eniştesi Damad Mahmud Celaleddin Paşa da, ülke dışına kaçarak, iki oğlu Prens Sebahaddin ve Lütfullah beylerle Paris’e gitti Sultan İkinci Abdülhamidın ve Osmanlı Devletinin aleyhinde faaliyete başladı Böylece Avrupa’daki Jön Türk hareketi biraz canlandı Ancak anlaşmazlık ve şahsi rekabetler de gittikçe arttı

4 Şubat 1902 tarihinde Paris’te, bütün Jön Türkleri içine alan bir kongre toplandı Bu kongreye; Prens Sebahaddin, Ahmed Rıza, İsmail Kemal, İsmail Hakkı(Paşa), Hoca Kadri, Halil Ganem, Mahir Said, Yusuf Akçura, Ferid Bey, Ali Haydar, Hüseyin Siret, İbrahim Temo, Dr Nazım, Dr Refik Nevzat ile Ermeniler ve Rumlar adına da bazı şahıslar katıldı Kongrede takib edilecek usul ile ilgili görüş ayrılıkları belirdi Ahmed Rıza ve arkadaşları cemiyetin adını Osmanlı Terakki ve İttihat Cemiyeti olarak değiştirip, Paris’’te Meşveret’i çıkarmaya devam ettiler Mısır’da da Şurayı Ümmet Gazetesi’ni kurdular Prens Sebahaddin ve taraftarları da Teşebbüs-i Şahsi ve Adem-i Merkeziyet Cemiyetini kurup Terakki Gazetesi’ni çıkardılar İki cemiyet yayın organlarıyla birbirlerini itham etmeye devam etti Bir taraftan da taraftar kazanmak için program ve fikirlerini açıklayıp yaymaya koyuldular

Cemiyet, Rumeli’de de hızla teşkilatlandı Yalnız Tiran’da olmak üzere, Köstence, Dobruca, Şumnu, Plevne, Sofya, Kızanlık, Vidin ve İşkodra’da bir çok şubeler açıldı Terakki ve İttihat Cemiyeti batı dünyasında Jön Türklerin temsilcisi olarak tanıtıldı

1906 Eylülünde ekseriyeti üçüncü ordu subaylarından olan; Bursalı Tahir, Naki, Edib Servet, Kazım Nami, Ömer Naci, İsmail Canbolat, Hakkı Baha beyler ile posta ve telgraf idaresi başkatibi Mehmed Talat, Rahmi ve Midhat Şükrü beyler tarafından Selanik’te Osmanlı Hürriyet Cemiyeti kuruldu Sultan Abdülhamid Hanı tahttan indirme gayesini güden, ihtilalci bir hüviyete sahib olan ve kurucularının ekseriyetinin mason olması ile dikkat çeken bu cemiyet, ülke içinde veya dışında aynı gaye ile kurulan cemiyetleri kendine çekerek kaynaştırmayı başardı Cemiyet, silahlı kuvvetler çevresinde hızla yayıldı Asker ve sivil üyeleri fazlalaşarak ihtilalci bir güç meydana geldi Bu cemiyet, bir yıl sonra Osmanlı Terakki ve İttihat Cemiyetinin Paris şubesiyle birleşme kararı aldı Hem yurt içinde hem de yurt dışında faaliyet gösteren Terakki ve İttihat Cemiyetinin biri Selanik’te, diğeri Paris’te olmak üzere iki merkez-i umumisi ortaya çıktı

Bu birleşmeden sonra Rumeli’de hızlı bir şekilde teşkilatlanan Osmanlı Terakki ve İttihat Cemiyeti komita faaliyetlerine girişti Enver Bey, Tikveş yöresinde; Niyazi ve Eyyub Sabri beyler Resne ve Ohri’de; Selahaddin ve Hasan Tosun beyler Arnavutluk’ta hürriyet taburları kurarak tedhiş hareketlerini yaygınlaştırdılar Bulundukları bölgelerdeki gayri müslim ve Türk olmayan unsurlarla da işbirliği yaparak, Müslüman ahaliyi Sultan Abdülhamid Hana karşı ayaklanmaya çağırdılar Durumun tehlike arz ettiğini gören Sultan İkinci Abdülhamid, bu komita faaliyetlerini bastırmak üzere Makedonya’ya asker sevk etti Gönderilen askeri birliklerden de İttihatçı komitacılara katılanlar olması, cemiyetin Manastır ve Selanik’te hürriyet ilan edeceğine dair aldığı kararı padişaha bildirmesi, durumu iyice tehlikeli bir hale soktu Bu defa Sultan İkinci Abdülhamid, Şemsi Paşayı ayaklanmayı bastırmakla vazifelendirdi Hazırlıklarını tamamlayan Şemsi Paşa, 7 Temmuz 1908’de Padişaha son raporunu vermek üzere girdiği Manastır Postahanesinden çıkarken İttihat ve Terakki komitacılarından Bigalı Teğmen atıf tarafından öldürüldü Dağa çıkan komitacıların sayısı gittikçe arttı Komitacılar, 20 Temmuz 1908’de Firzovik’te halkı meydana toplayarak hürriyet ve meşrutiyet isteğiyle gösteri yaptı Bu vak’alardan sonra Tatar Osman Paşa, İzmir ve civarı redif kuvvetleri de kendisine verilerek, Manastır ve havalisi fevkalade kumandanı olarak bu bölgeye gönderildi Ohri Taburu kumandanı Eyyub Sabri ve Resne kuvvetleri kumandanı Niyazi beyler, Manastır’da Osman Paşanın oturduğu konağı muhasara ederek kendisini Resne’ye götürdüler

Durumun nazikliği üzerine Kanun-i Esasiyi yürürlüğe koyan Sultan İkinci Abdülhamid, 23 Temmuz 1908’de İkinci Meşrutiyeti ilan etti Meşrutiyetin ilanını takib eden günlerde birleştirici olduğunu ilan eden İttihatçılar, cemiyetlerinin ismini Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti olarak değiştirip, Prens Sebahaddin grubunun mensub olduğu Teşebbüs-i Şahsi ve Adem-i Merkeziyet cemiyetiyle birleştiğini duyurdular Partinin Selanik’teki merkez-i umumi üyelerinden Ahmed Rıza, Talat, Hüseyin Kadri, Hayri, Midhat, Şükrü, Habib, Enver, İsmail Hakkı, Dr Bahaeddin Şakir ve Nazım beyler hükumetin faaliyetlerini gözetlemek üzere İstanbul’a geldiler Kendileri kabineye giremedilerse de hükumet üzerinde hakimiyet kurdular Tecrübesizliklerinden dolayı kabineleri doğrudan doğruya kurmak yerine kontrol altında bulundurmayı tercih ettiler 4 Ağustos 1908’de kurulan meşrutiyetin ilk kabinesi olan Said Paşa hükumeti, İttihat ve Terakkinin baskısına dayanamayarak 13 Ağustosta çekilmek zorunda kaldı İkinci defa kurulan Said Paşa hükumeti ise beş gün dayanabildi İttihat ve Terakki iktidar olmamıştı ama hükumeti ve hükumetin icraatını kendileri tayin ediyordu 21 Ağustosta İttihat ve Terakkinin baskısıyla Kamil Paşa hükumeti kuruldu Hükumetlerdeki istikrarsızlık, İttihat ve Terakkinin devlet otoritesini ve bütünlüğünü bozmaya yönelik faaliyetlerini fırsat bilen Bulgarlar, 5 Ekimde bağımsızlık ilan ettiler Ertesi gün Avusturya, Bosna-Hersek’i ilhak etti 6 Ekim’de Girid, Yunanistan’a bağlandı

Meşrutiyetin ilanından sonra ülkeye dönen Prens Sebahaddin Bey grubu, İttihat ve Terakki ile birlikte hareket etmeyi reddederek kendi görüşleri doğrultusunda faaliyet göstermeye başladılar Adem-i Merkeziyetçi görüşleri sebebiyle İttihat ve Terakkiden bekledikleri iltifatı göremediler İttihat ve Terakki ile tamamen irtibatı kesen Prens Sebahaddin Bey, 14 Eylül’de Ahrar Fırkasının kurulmasını destekledi Kısa zamanda muhalefetin sesi haline gelen Ahrar Fırkası, İttihat ve Terakkinin gizli kapaklı yönetim modeliyle iktidar tekelciliğinin ve gizliliğinin sonunda bir istibdat meydana gelebileceği konusunu işledi İdari ve siyasi mesuliyetten uzak olan İttihat ve Terakkinin devlet işlerine karışmasını, hükumeti ve milleti tahakkümü altına almasını, orduyu siyasete karıştırmasını tenkid etti

İttihat ve Terakkinin, Kamil Paşa hükumeti üzerinde şiddetli baskı kurmak istemesi yüzünden, Kamil Paşa ile İttihat ve Terakkinin arası açıldı 18 Ekim-8 Kasım 1908 tarihleri arasında İttihat ve Terakkinin kongresi gizli olarak toplandı ve cemiyet için yeni bir siyasi program hazırlandı Kongre sonunda yayınlanan 13 maddelik bildiride, cemiyetin siyasi fırka (parti) haline geldiği ilan edildi Gayri müslim ve Türk olmayan unsurların da desteğiyle, 1908 yılı sonlarına doğru yapılan seçimi İttihat ve Terakki kazandı 17 Aralık 1908’de Sultan İkinci Abdülhamidın konuşmasıyla yeni seçilen meclis-i meb’usan açıldı Sadrazam Kamil Paşanın hükumette bazı değişiklikler yapması İttihat veTerakkinin Babıali’ye karşı sert tepkiler göstermesi sebebiyle, İttihat ve Terakki ile Sadrazam’ın arası iyice açıldı 14 Şubat 1909’da meclis-i mebusanda yapılan güven oylamasıyla, Ahmed Rıza, Talat, Cavit ve Enver Bey gibi ittihatçıların faaliyetleri sonucu Kamil Paşa hükumeti düşürüldü Sadrazamlığa Hüseyin Hilmi Paşa getirildi İttihat ve Terakkiye karşı gerek meclis içi, gerekse meclis dışı muhalefet şiddetlendi Meclis içinde, çok az üyesi bulunan Ahrar Fırkası, Meclis dışında Serbesti Gazetesi ile muhalefet çalışmalarını sürdürdü Bu gazete, eski memurlardan şantaj yoluyla para alındığını gösteren belgeler ve makaleler yayınladı Siyasi rakiplerine karşı tedhiş yoluna baş vuran İttihatçılar, Serbesti Gazetesi başyazarı Hasan Fehmi’yi Sirkeci Postahanesi yanında esrarlı bir şekilde öldürttüler Hasan Fehmi’nin cenaze töreni İttihatçıların aleyhinde bir gösteri mahiyetinde cereyan etti Derviş Vahdeti ve arkadaşları tarafından kurulan İttihat-ı Muhammedi Cemiyeti ve yayın organı olan Volkan Gazetesi de, İttihat ve Terakki aleyhinde faaliyet gösterdiler İttihat ve Terakkinin ordu içinde kendisine karşı olan, milletini, dinini ve vatanını seven subayları, orduda gençleştirme bahanesiyle tasfiye etmesi, orduda huzursuzluklara yol açtı İttihat ve Terakkinin Padişaha ve hilafet makamına karşı olan sevimsiz hareketleri de, sağduyu sahibi Müslüman ahalide nefret uyandırdı

İttihat ve Terakki, Padişaha sadık Birinci Orduya güvenmeyerek Selanik’teki Üçüncü Ordudan avcı taburları getirtti İttihatçılar tarafından tertib edilen ve Selanik’ten getirilip Derviş Vahdeti isminde bir kimse tarafından “Din elden gidiyor!” “Şeriat isteriz!” gibi sloganlarla kışkırtılan avcı taburları tarafından çıkartıldığı tesbit edilen 31 Mart Vak’ası üzerine İttihat ve Terakki tarafından, Selanik’ten Bulgar, Sırp, Yunan, Arnavud yağmacılarının da bulunduğu Hareket Ordusu İstanbul’a getirildi Sultan İkinci Abdülhamid, Selanik’ten gelen Hareket Ordusuna karşı koymak isteyen kendisine sadık kumandanlara, çarpışılmaması, Müslüman kanı dökülmemesi için sıkı emir verdi İsteseydi yalnız Taksim ve Taş kışladaki talimli asker ve sadık subaylar, gelen hareket ordusunu darmadağınık edebilirdi Fakat sultan, kardeş kanının dökülmesini istemedi İttihat ve Terakkinin önderliğinde İstanbul’a giren Hareket Ordusu kumandanları, doğru Yıldız Sarayı’na geldiler Hazineyi, asırlardan beri toplanmış olan kıymetli yadigarları ve dünyanın en zengin kütüphanelerinden olan saray kitaplığını yağma ettiler Padişahın arabası bile parçalanıp paylaşıldı Sultan İkinci Abdülhamid, İttihat ve Terakki ileri gelenlerince tahttan indirildi, yerine kendinden iki yaş küçük olan kardeşi Muhammed Reşad getirildi

İttihat ve Terakki ileri gelenleri, Sultan İkinci Abdülhamidı lekeleyecek bir suç bulamadılar Milletin, hükümdarı saydığını görerek öldürmeye de cesaret edemediler Hemen o gece kurmay binbaşı Fethi Okyar’ın emrinde olarak trenle Selanik’e götürdüler Oradaki Alatini köşküne hapsettiler Bu olaylar sırasında Hüseyin Hilmi Paşa istifa edip Tevfik Paşa sadrazam oldu 31 Mart Vak’asından bir gün sonra Adana’da Ermeni ihtilali oldu Müslümanların mallarına, canlarına, ırzlarına saldıran Ermeniler; İttihat ve Terakkinin seyirci kaldığı hadiselerde 1850 Müslüman-Türkü öldürdüler

Halkın bir araya gelmesiyle Ermeni isyanı bastırıldı Adana’ya vali tayin edilen İttihat ve Terakki ileri gelenlerinden Cemal Paşa da, Avrupalılara şirin görünmek için Ermenilerle birlikte hareket ederek yüzlerce Müslümanı asıp kesti

31 Mart Ayaklanmasının bastırılmasından ve Sultan İkinci Abdülhamid'in tahttan indirilmesinden sonra duruma hakim olan İttihat ve Terakki, bütün fırkaları lağv ederek muhalif olanları tevkif ettirdi Bu arada hiçbir kabahatleri olmadığı halde, sadece cemiyete karşı oldukları zannedilen birçok zabit de tutuklanarak Bekirağa Bölüğüne hapsedildi İstanbul’da örfi idare (sıkıyönetim) ilan edilerek Divan-ı harb-i örfilerle (sıkıyönetim mahkemesi) birlikte darağaçları kuruldu Kendilerine göre suçlu görülenlerin yanında suçsuzlar da idam edildi Eski devre ait devlet adamlarından pekçok kimse çeşitli yerlere sürüldü İttihat ve Terakki erkanının devlet işlerini doğrudan doğruya ellerine almak istemeleri üzerine, 14 Nisan 1909’da Tevfik Paşa sadrazamlıktan istifa etti Yerine Hüseyin Hilmi Paşa tekrar sadrazam oldu İttihat ve Terakkinin ileri gelenlerinden genç, tecrübesiz ve maceracı Talat Bey de, bu kabinede dahiliye nazırlığına getirildi İttihat ve Terakkinin keyfi baskılarına dayanamayan Hüseyin Hilmi Paşa, 7 ay 24 günlük bir iktidardan sonra tekrar istifa etti Sadaret makamına getirilen Roma sefiri Hakkı Paşa kabinesinde, hareket ordusunun diktatör kumandanı Mahmud Şevket Paşa, harbiye nazırı olarak vazife aldı

Muhaliflerine karşı sert tedbirler alan ve tedhiş yollarına başvuran İttihat ve Terakki, Sada-yı Millet Gazetesi başyazarı Ahmed Samim’i de sokak ortasında öldürttü Sultan İkinci Abdülhamidın Balkan siyasetinin esası olan Bulgar ve Rum kiliseleri arasındaki rekabete son veren İttihat ve Terakki, güya Makedonya’daki unsurlar arasındaki ihtilafı gidermek bahanesiyle kiliseler kanununu çıkardı Neticede Bulgar, Yunan ve Sırp unsurları arasında hiçbir ihtilaf bırakmayarak, bunların Osmanlı Devleti aleyhine Balkan ittifakı kurmalarına yol açtı 1 Nisan 1910’da Arnavutluk ayaklanması çıktı; 9 Mayıs 1910’da da Girid meclisi, Yunan kralına bağlılık yemini etti

Bu sırada, harbiye nazırı olan Mahmud Şevket Paşa, Trablus’taki askeri Yemen’e sevk etmek, bir çok ihtarlara rağmen mühimmatı da İstanbul’a getirmek suretiyle bu bölgeyi müdafadan mahrum bıraktı İtalyanların teşebbüsleri üzerine Trablusgarb vali ve kumandanı Müşir İbrahim Paşa da, vazifeden azledilerek bu vilayet kumandansız ve valisiz bırakıldı Roma hükumeti de bu vaziyetten istifadeyle İttihat ve Terakkinin Trablusgarb ve Bingazi’deki halkı İtalyan aleyhinde tahrik etmesini ve Osmanlı vapurlarıyla oralara asker ve mühimmat sevk olunduğunu iddia ile 23 Eylül 1911’de verdiği bir ültimatomla Trablus ve Bingazi’nin boşaltılmasını ve teslim edilmesini istedi Daha sonra da harb ilan etti Ciddi bir tedbir alınmadığı için Trablusgarb’ın elden çıkmasına sebeb olundu Harb ilanını bildiren ültimatom geldiğinde, İttihatçıların hariciye nazırı, İtalyan sefiri ile satranç oynamaktaydı

Sadrazamlığı sırasında; Çırağan Sarayı yangını, Babıali yangını, Arnavutluk İsyanı, Girid’in Yunanistan’a iltihakı, Tarblusgarb’ın İtalyanlarca işgal edilmesi gibi felaketlerin vuku bulduğu Hakkı Paşa, 29 Eylül 1911’de istifa etmek zorunda kaldı Yerine ayan Reisi Küçük Said Paşa sadrazam oldu

İttihat ve Terakkinin içeride uyguladığı partizan ve baskıcı, dışarıda uyguladığı tavizci politika sebebiyle muhalefet gittikçe fazlalaştı 1911 yılı başlarında kendi içinde meydana gelen Hizb-i cedid hareketi de muhalefete katıldı 21 Kasım 1911’de bütün muhalefet gruplarının ve fırkalarının bir araya gelmesiyle Hürriyet ve itilaf fırkası kuruldu Kurulmasından yirmi gün sonra girdiği İstanbul’daki mebus seçiminde başarı göstermesi, İttihat ve Terakkiye karşı muhalefetin güçlendiğini ortaya koydu Meclis-i meb’usan’daki hakimiyetin elinden çıkmakta olduğunu gören İttihat ve Terakki, kanun-i esaside değişiklikler yaparak hükumetin yetkilerini artırmak çabasına girdi Hükumetle meclis-i meb’usanın arası açılınca, meclisde güven oyu alamayan hükumetler ard arda istifa etmek zorunda kaldı Bu bunalım sebebiyle meclis-i meb’usan feshedilerek tekrar seçime gitme kararı alındı “Sopalı seçimler” diye bilinen ve İttihat ve Terakkinin çeşitli tedhiş hareket ve hileleriyle yapılan 1912 seçimlerinde, çoğunluğu yine İttihat ve Terakki elde etti Mecliste ekseriyeti elde eden İttihat ve Terakki, hükumete kendi adamlarını getirmek suretiyle baskıyı iyice arttırdı

Muhalefetin desteğiyle, ordu içinde İttihat ve Terakkiye karşı olan subaylar tarafından Halaskaran-ı Zabitan Grubu kuruldu Bu grub, hükumete gizli tehdid ve baskılar yapınca, 16 Temmuz 1912’de Said Paşa sadrazamlıktan istifa etti Bu sırada meydana gelen bazı iç ve dış hadiseler yüzünden yıpranan ve güçten düşen İttihat ve Terakki iktidara talib olmayınca, 21 Temmuzda partilerüstü görünümde olan Gazi Ahmed Muhtar Paşa hükumeti kuruldu

Aslında İttihat ve Terakkiye karşı bir tepki hükumeti olan Gazi Ahmed Muhtar Paşa hükumeti, bu fırkaya karşı gittikçe sertleşti Bir bahaneyle meclis-i meb’usanı feshettirdi Bu sırada meclis dışında kalan İttihat ve Terakkinin tahrik ve teşvikleriyle yapılan gösterilerden sonra Balkan Harbi başladı Ordunun siyasete sokulması ve subayların İttihatçı-itilafçı olarak ikiye bölünmesi yüzünden Osmanlı ordusu Balkan Harbinde bütün cephelerde kısa zamanda yenilgiye uğradı Osmanlı orduları ancak Çatalca hattında tutunabildiler Kısa bir müddet sonra Gazi Ahmed Muhtar Paşanın sadrazamlıktan istifa etmesi üzerine Kamil Paşa hükumeti kuruldu Yeni hükumet döneminde Balkan Harbinin felaketi neticeleri devam etti Kamil Paşa hükumetinin de aleyhinde propaganda yapan İttihat ve Terakki, normal yollardan iktidara gelemeyeceğini anlayınca hükumete karşı darbe planladı 23 Ocak 1913’de Babıali baskını diye bilinen kanlı bir baskın düzenleyerek iktidara el koydu Sadrazam Kamil Paşanın zorla istifa ettirilmesi üzerine, İttihatçı olan Mahmud Şevket Paşa sadarete getirildi Her işte kendi bildiğine göre hareket eden Mahmud Şevket Paşa da, 11 Haziran 1913’te İttihatçılar tarafından meçhul bir şekilde öldürtüldü Mahmud Şevket Paşanın ölümünden sonra Said Halim Paşanın sadrazam olmasıyla İttihat ve Terakki tam iktidar oldu İttihat ve Terakkiye faal olarak bizzat hizmet eden Said Halim Paşa hükumetinin bütün üyeleri İttihatçı idi Said Halim Paşanın 3 sene 7 ay ve 23 günlük ve bunun yerine gelen Talat Paşanın bir buçuk senelik sadaret zamanlarında memleket karmakarışık oldu Herkes ölüm ve hapis korkusu içinde yaşadı Can, mal ve namus emniyeti kalmadı İslam düşmanlığı moda olmaya başladı Her vilayette zalimler, ırz düşmanları türedi

1914 yılında yapılan seçimleri de kazanan İttihat ve Terakki, bir oldu bittiye getirilerek Osmanlı Devletini Harb-i Umumi diye bilinen Birinci Dünya Harbine soktu Hiçbir mecburiyet yokken Talat, Enver ve Cemal gibi İttihat ve Terakki paşalarının çeşitli hülyalarıyla girilen savaş; Sina, Irak, Kafkasya ve Çanakkale cephelerinde devam etti 1914-1918 yılları arasında devam eden Birinci Dünya Harbinde pekçok vatan toprağı elden gitti; yüz binlerce Müslüman-Türk evladı şehid düştü Savaşın mağlubiyetle sona ermesi üzerine, 8 Ekim 1918’de sadrazam Talat Paşa istifa etti Yerine de Ahmed İzzet Paşa sadrazamlığa getirildi Böylece on seneden az bir zaman zarfında Sultan Abdülhamid’den devr alınan üç kıtaya yayılmış altı yüz senelik koca bir imparatorluğu, korkunç bir ihtiras ve cehalet ile tarihin sinesine gömen ve birinci derecede mesul olan İttihat ve Terakki, iktidardan uzaklaştı Şahsi ihtiras ve ikbal için bir milleti harbe sokarak Müslüman-Türk evlatlarından en az iki milyon kişiyi cephelerde kar ve tipi altında veya kavurucu çöller ortasında çıplak, aç, susuz bırakarak şehid olmalarına sebeb olan İttihat ve Terakkinin ileri gelenleri, birkaç milyon kilometre kare olarak devraldıkları bir memleketi birkaç yüz bin kilometre kareye kadar küçülttüler Bu küçük toprak parçasını da düşman çizmelerinin altında bırakarak kaçtılar İlk olarak Enver, Talat ve Cemal paşalar ile doktor Bahaaddin Şakir, doktor Nazım, 30 Ekim 1918’de Mondros Mütarekesini imza ettikten bir gün sonra gece yarısı koca Osmanlı Devletini yıktıktan sonra, ihanetlerine bir yenisini ekliyerek kaçtılar

Sultan Abdülhamid'i tahttan indiren, Trablusgarb’ı İtalyanlara bırakan, çıkardığı kiliseler kanunuyla Balkanlardaki Hıristiyanların birlik kurmalarını sağlayan ve Balkanların Osmanlı Devletinden kopmasına sebeb olan, Babıali Baskınını düzenleyen ve milleti zulüm ve tedhiş ile idare eden, Sarıkamış faciasında on binlerce Müslüman-Türkün canına kıyan, mecnunane bir hareketle Kanal Seferini açarak Filistin ve Suriye’de Osmanlı ordusunun ve bu toprakların elden çıkmasına sebeb olan, dört senelik Birinci Dünya Harbi müddetince Anadolu’da halkı açlık, sussuzluk, yokluk içinde inleten İttihat ve Terakki ileri gelenlerinden Enver Paşa Türkistan’da, Talat Paşa Berlin’de, Cemal Paşa da Tiflis’te, Ermeniler tarafından öldürüldüler

İlk önce gizli bir cemiyet şeklinde kurulup, yurt içinde ve yurt dışında teşkilatlanan, Abdülhamid Hanı tahttan indirmek için Osmanlı ve İslam düşmanlarıyla işbirliği yaparak komitacılık faaliyetlerinde bulunan İttihat ve Terakki, 1908 ile 1918 arasında yapılan seçimlerden 1908, 1912 ve 1914 senelerinde yapılan üç genel seçimi kazandı İlk zamanlar Osmanlıcı ve İttihad-ı Anasırcı bir çizgi izlediği ve daha sonraki dönemlerde, bünyesinde Türk olmayanlara yer verdiği halde, Türkçü ve milliyetçi bir çizgi takib eder göründü Doğrudan cemiyete aid ve bağlı gazeteler olarak Selanik’de çıkan İttihat ve Terakki, Hürriyet, Rumeli, İstanbul’da yayınlanan Tanin ileŞura-yı Ümmet gazetelerinin yanında bağımsız fakat İttihat ve Terakkinin destekçisi hüviyetindeki Tasvir-i Efkar, Tercüman-ı Hakikat gazeteleri ile fırkaya eğilimli İstiklal, Hak, Hadisat, Vakit gazeteleri yanında Kalem, Karagöz ve haftalık Şura-yı Ümmet gibi mizah gazeteleri; Türkçülere ait yayın organlarından; Türk Yurdu, İslam Mecmuası, Yeni Mecmua İttihat ve Terakkinin fikirlerini desteklediler

Talat, Said Halim, Enver, Cemal, Halil ve Nuri paşalar, Babanzade İsmail Hakkı, Seyid, Hacı adil, İsmail Hakkı, Hüseyin Cahid (Yalçın), Ahmed Rıza, Halil (Menteşe), Ziya (Gökalp), Midhat Şükrü (Bleda), Ömer Naci, Ahmed Şükrü, Dr Nazım, Cavid, Bahaaddin Şakir, (Kara) Kemal, (Küçük) Talat beyler ve Hafız İbrahim, Emrullah, Hayri, şeyhülislam Musa Kazım efendilerle Emanoel Karaso ve Hallaçyan gibileri İttihat ve Terakkinin ileri gelen elemanlarındandı

Cemiyet; kuruluş, teşkilatlanma ve faaliyet bakımından farklı özellikler taşıyordu Cemiyetin yöneticilerinin çoğu masondu Cemiyeti yöneten merkez-i umumi (genel merkez) üyesi yedi kişinin kimlikleri, meşrutiyet ilan edildikten sonra bile açıklanmadı Üyeler, masonların merasimlerine benzer usullerle cemiyete alınırdı Rehber üyelerce tavsiye edilen ve uygun görülen kişiler, tahlif heyeti (yemin kurulu) önünde yemin ederlerdi Heyet başkanı, önce cemiyetin gayesini, cemiyet üyeliğinin taşıdığı sorumluluğu aday üyeye anlatır, sonra merkez-i umuminin hazırladığı yemini okurdu Aday üye, inandığı dinin kutsal kitabına, hançer ve tabanca üzerine el basarak yemini tekrarlardı Cemiyete giren üye, teşkilatın gayesi uğruna gerektiğinde canını fedaya hazır olduğunu bu yeminle kabul ediyordu Ayrıca cemiyetin vereceği özel görevleri yerine getirmek için fedai şubeleri kurulmuştu Fedailer görev sırasında öldükleri takdirde, cemiyet, ailelerine bakmayı taahhüt ediyordu Cemiyetin amaçlarına aykırı hareket eden üyeler için merkez heyetleri, mahkeme gibi yargılama yaparlar ve suçluyu cezalandırırlardı Cinayetten hüküm giyenler ölüm cezasına çarptırılırdı

On seneye yakın bir müddet iktidarda kalan, koskoca Osmanlı Devletinin yağma edilmesine sebeb olan İttihat ve Terakkinin son kongresi, birinci Dünya Harbinin mağlubiyetle bitmesinden sonra 14 Kasım 1918’de toplandı Bu kongrede parti kendini feshederek, tarihe karıştığını ilan etti Bazı İttihatçılar birleşerek Teceddüt Fırkasını kurdular Resmi ve kanuni olarak tarihe karışan İttihat ve Terakkinin mensupları kendilerine yeni yollar aramaya devam ettiler Daha sonra İttihatçılara karşı sert tedbirler alındı Kurulan Divan-ı Harb-i Örfi tarafından yargılandılar Tevfik Paşa hükumetince, İttihat ve Terakkinin mallarına el kondu Bir kısım malları ise teceddüt fırkasına devredildi Yurt dışına kaçanların gıyaben cezalandırılmaları sırasında bir kısmı da mahkum edilerek Bekirağa Bölüğüne hapsedildiler Daha sonra da Malta’ya sürüldüler İttihatçıların cemiyetleri yok oldu ise de, geride zihniyetleri kaldı Halk düşmanlığı, bölücülük, jurnalcılık hastalıkları, İttihatçıların cemiyetimize adapte ettiği kötü örneklerden sadece birkaçıdır

İttihat ve Terakki Yönetimi

İktidarı, askeri darbe ile ele geçirdikten sonra da Cemiyet, kendi hükümetini kurmaktansa, saygın bir asker olan Mahmut Şevket Paşa'yı sadrazamlığa getirmeyi seçti Ancak 11 Haziran 1913'te Mahmut Şevket Paşa'nın da bir suikaste kurban gitmesi üzerine, Sait Halim Paşa sadrazamlığında kapsamlı bir diktatörlük yönetimi kuruldu Aralarında muhalif siyasi liderlerin bulunduğu 24 kişi Mahmut Şevket Paşa suikastiyle ilgili görülerek idama mahkûm edildi (Osmanlı Devleti'nde 1820'lerden bu yana infaz edilen ilk siyasi idamlardır) İTC yönetiminin muhalifleri arasında bulunan, çoğu yazar, gazeteci ve milletvekili olan 250 dolayında kişi Sinop'a sürgün edildi Tüm muhalif gazeteler kapatıldı

Kendini bir "devrim (inkılap) rejimi" olarak gören İTC iktidarının, 1913'ü izleyen dönemdeki politikaları şöyle özetlenebilir:

Silahlı Kuvvetlerde büyük tensikat yapıldı Enver Bey dört rütbe birden yükseltilerek paşa oldu ve ordu yönetimine getirildi
Dış politika Alman yanlısı bir çizgiye yöneldi
İdeolojik alanda Türkçülük ve Turancılık görüşleri benimsendi Cemiyetin "resmi sözcüsü" kimliğini kazanan Ziya Gökalp'in yanısıra, Ahmet Ağaoğlu, Mehmet Emin (Yurdakul), Ömer Seyfettin, Yunus Nadi, Halide Edip gibi partili yazarlar bu görüşleri savundular Öte yandan, şair Mehmet Akif (Ersoy)'un savunduğu bir İslam milliyetçiliği akımı da Cemiyet içinde yandaş buldu
Gayrımüslim azınlıkları ekonomik yaşamdan silmeyi hedefleyen Milli İktisat Politikası benimsendi 1914'te kapitülasyonlar tek taraflı olarak feshedildi
Dilde sadeleşme ve Türkleştirme çalışmaları başlatıldı
Medrese eğitiminin modernleştirilmesini ve Maarif Nezareti denetimine alınmasını öngören reformlar yapıldı
Hukuk-ı Aile Kararnamesi ile medeni hukukta kadın-erkek eşitliği getirildi, kadınlara boşanma hakkı tanındı
1917'de Osmanlı Hanedanı'na son vererek (belki Enver Paşa başkanlığında) bir Cumhuriyet kurma görüşü ortaya atıldı ise de Cemiyetin Talat Paşa kanadının muhalefeti üzerine bundan vazgeçildi

Savaş Yılları

Cemiyet üst yönetimi ile Almanya arasında 2 Ağustos 1914'te hükümetten ve padişahtan habersiz olarak imzalanan ittifak antlaşması sonucunda, Türkiye Birinci Dünya Savaşı'na Almanya safında katıldı Bu olay Cemiyet içinde eleştirilere ve bölünmeye yol açtı Cavit Bey, Ahmet İzzet Paşa, Çürüksulu Mahmut Paşa gibi önemli İttihatçılar hükümetten ve askeri görevlerden ayrıldılar Fethi Bey, Rauf Bey, Mustafa Kemal gibi bazıları da görevde kalmakla birlikte Enver Paşa başkanlığındaki Cemiyet yönetimine karşı çeşitli derecelerde tavır aldılar

Daha önce İstanbul Muhafızı (emniyet müdürü) ve Bahriye Nazırı olarak rejimin üç kilit isminden biri olan Cemal Paşa, savaşın ilk aylarında Suriye kumandanlığına gönderilerek fiilen merkez yönetiminden uzaklaştırıldı Rejimin iki lideri olarak kalan Talat Paşa ve Enver Paşa arasındaki rekabet, zaman zaman su yüzüne çıkmakla birlikte bir kopmaya yol açmadı

Savaşın ilk aylarında Sarıkamış'ta, daha sonra Süveyş'te ve Irak'ta uğranan ağır yenilgiler Başkumandan Enver Paşa'nın siyasi konumunu sarsamadıysa da, stratejik becerisine ilişkin kuşkular doğurdu Enver'e yakınlığıyla tanınan İaşe Nazırı Topal İsmail Hakkı Paşa'ya atfedilen büyük mali yolsuzluklar da İTC rejimini yıprattı

Mütareke ve Kurtuluş Savaşı Dönemi

Birinci Dünya Savaşı'ndaki yenilginin kesinleşmesinden sonra Talat Paşa hükümeti 8 Ekim 1918'de istifa etti 1 Kasım'da yapılan olağanüstü kongrede İTC kendini feshederek, Teceddüd Fırkası (Yenilenme Partisi) adıyla yeni bir parti kurulmasına karar verdi 2 Kasım'da İTC liderleri Enver, Talat, Cemal, Bahaeddin Şakir ve Dr Nazım yurt dışına kaçtılar

Bu dönemde gerek Türkiye'de gerek İtilaf Devletleri kamuoyunda yaygın olan inanca göre parti örgütü tasfiye edilmemiş, daha sonra yeniden ortaya çıkmak üzere yeraltına çekilmişti Alman ittifakından ve savaş sırasında gerçekleşen yolsuzluk ve katliamlardan sorumlu tutulan liderler gizlenmiş, buna karşılık savaş suçlarına doğrudan karışmamış olan Cavit, Rauf, Fethi, Vasıf, Rahmi, İsmail Canbulat gibi kadrolar ön plana çıkarılmıştı

Savaşın kaybedilmesi ve ülkenin işgali olasılığına karşı daha 1915'te Enver öncülüğünde bir direniş örgütünün kurulduğu bilinmekteydi Nitekim 1918-1919 kışında, daha sonra Milli Mücadele'de kilit roller oynayacak olan kişiler İstanbul'a çağrılarak eğitilmiş, Anadolu'nun çeşitli kentlerinde gazeteler ve dernekler kurdurulmuş, Batı ve Kuzey Anadolu'da eski Teşkilat-ı Mahsusa üyelerinin önderliğinde Kuva-yı Milliye adlı direniş örgütleri teşkilatlanmıştı Hareketin belli bir aşamasında Enver'in yurda dönerek yönetimi ele alacağı beklentisi, 1921 baharına dek, kamuoyunda yaygındı İstanbul basınının 1919-1920 yıllarında Milli Mücadele'ye yönelttiği sert eleştirilerin başlıca konusu ve gerekçesini de "İttihatçılık" suçlaması oluşturuyordu

Nitekim ( Rıza Nur, Ahmet Ferit Tek gibi bir-iki istisna bir yana bırakılırsa), Milli Mücadele kadrolarının tamamı eski İttihatçılardan oluşmaktaydı "Vaktiyle zaten birçoğumuz o cemiyetin müessis veya azasından bulunuyorduk Son kongresi kararıyla tarihe intikal eden mezkûr cemiyetin müntesibleriyle bilahare teşekkül eden Teceddüd Fırkası mensublarının bir kıism-ı küllisi büyük milletimizin azm-i bülendinden doğan Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'ne iştirak ve iltihak etmiş ve bu cemiyetin programını kabul eylemiştir"-Gazi Mustafa Kemal, ''Nutuk'' Başta Mustafa Kemal olmak üzere Rauf, Fethi, Kâzım Karabekir, Celal (Bayar), Adnan (Adıvar), Şükrü, Rahmi, Çerkez Raşit ve Ethem, Bekir Sami, Yusuf Kemal, Celaleddin Arif, Ağaoğlu Ahmet, Recep (Peker), Şemsettin (Günaltay), Hüseyin Avni, Ziya Hurşit gibi milliyetçi liderlerin tümü eski İTC kadroları ve hatta Teşkilat-ı Mahsusa görevlileri idiler İttihatçı hareketin basın ve propaganda sözcülerinden Ziya Gökalp, Mehmet Emin (Yurdakul), Mehmet Akif (Ersoy), Celal Nuri (İleri), Yunus Nadi (Abalıoğlu), Falih Rıfkı (Atay), Velid Ebüzziya ve diğerleri Milli Mücadele'nin de savunuculuğunu üstlenmişlerdi

Buna karşılık Milli Mücadele kadrosunun eski İttihatçı örgütün doğrudan devamı mı, yoksa Mustafa Kemal önderliğinde yeni bir oluşum mu olduğu, tatmin edici bir şekilde yanıtlanabilmiş bir soru değildir

İTC 'nin eski liderleri 1925'te çıkarılan Takrir-i Sükûn Kanunu ile siyasi hayattan tasfiye edilecek, ve aralarından önde gelen 13'ü 1926'da İzmir Suikasti komplosuna karıştıkları iddiasıyla İstiklal Mahkemesi'ne sevkedilerek idam edilecekti

İttihat ve Terakki liderlerinin Sonu

Enver, Talat ve Cemal Paşalar, 1 Kasım 1918'ten 2 Kasım'a bağlayan gece Alman torpidobotu 'R-1' ile İstanbul'u terkederek 3 Kasım 1918'de Sıvastopol'a ulaştı
Talat Paşa, 15 Mart 1921'de Berlin'de Charlottenburg semti Hardenberg sok (bugünkü Kurfürstendamm sok) no4'taki ikametgahından dışarı çıktığında Ermeni Salomon Tehleryan tarafından öldürülmüştü
Cemal Paşa, 22 Temmuz 1922'de Tiflis'te uğradığı suikast sonucu öldürülmüştü
Enver Paşa, 4 Ağustos 1922'de bugünkü Tacikistan'nın Balh-i Cevan'nın 15 kilometre doğusunda bulunan Çegan tepe'de Kızıl Ordu ile çatışmaya girmiş ve öldürülmüştü

Bazıların üye numaraları

: ''Bu ilk 10 üye numarası yaş sırasıyla verilmiştir'' # Binbaşı Tahir Bey (Selanik Askerî Rüştiyesi Müdürü) # Binbaşı Naki Bey (Selanik Askerî Rüştiyesi Fransızca Öğretmeni) # Talat Bey (Selanik Posta seyyar memuru) # Mithat Şükrü (Maarifte memuru) # Rahmi Bey (Selanik eşrafından hukuk mezunu) # Yüzbaşı Kâzım Nami Bey (Üçüncü Ordu müşiri yaveri) # Mülâzim-ı evvel Ömer Naci Bey # Mülâzim-ı evvel Hakkı Baha Bey # Mülâzim-ı evvel İsmail Canbolat Bey # Yüzbaşı Edip Servet Bey

:''İlk 10'dan sonra 11'den 100'e kadar boş bırakılarak 111'den verilmiştir''

Osmanlı Hürriyet cemiyeti döneminde katılanlar: 111 Mustafa Necip, 132 İsmail Hakkı (Beşiktaş), 135 Çolak Faik, 136 Hüsrev Sami, 137 Tevfik (Selanik), 138 Halil (Kut), 150 Ahmet Cemâl, 152 Enver

İttihad ve Terakki döneminde katılanlar: 155 Necip Draga, 156 Fethi, 158 Rasim, 165 Hafız Hakkı, 171 Emanuel Karasu, 185 Zinnun, 186 Eyüp Sabri, 187 Abdülkadir, 190 Süleyman Fehmi, 191 Ali Fuat (Cebesoy), 195 Mustafa Kâmil, 196 Mühendis Salim, 204 Hasan Rıza, 238 Baytar Recep, 280 Vasıf, 295 Cavit, 322 Mustafa Kemal (Atatürk), 331 Refet (Bele), 362 Cemil, 385 Ulah Yesarya Efendi, 386 Ulah Çele Efendi, 387 Reşit Paşa 6436 Nurettin (Sakallı)

Sonradan İttihat ve Terakki Cemiyeti adını alan hareket, II Abdülhamit’in rejimine karşı mücadele etmek amacıyla yurt içinde ve yurt dışında örgütlenen iki veya daha fazla grubun birleşmesiyle oluşmuştur
Yurt içinde İTC’nin ilk nüvesini 1889′da Askeri Tıbbiye Mektebi’nde kurulan İttihad-ı Osmani Cemiyeti adlı gizli örgüt oluşturdu Bu örgütü İshak Sükûti (1868-1902), İbrahim Temo (1865-1939), Abdullah Cevdet (1869-1932), Mehmed Reşid ve Hikmet Emin adlı beş öğrenci kurdu Örgütün bazı üyeleri tutuklandı, bazıları ise Paris’e kaçtı ve anayasa taraftarı diğer Osmanlı muhacirleriyle biraraya geldiler


Ahmet Rıza beyin önderliğindeki bu grup Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti adlı örgütü kurdu ve 1895′ten itibaren Osmanlıca ve Fransızca yayımlanan Meşveret adlı gazeteyi çıkarmaya başladı 1896′da yapılan kongrede, daha liberal ve İngiliz yanlısı görüşleriyle tanınan liberal Mizan gazetesinin editörü Mizancı Murat Bey cemiyet başkanlığına getirildi 1897 başlarında İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin merkezi Cenevre’ye taşındı
1902′de yapılan I Jön Türk Kongresi’nde cemiyet, “Prens” Sabahaddin Bey öncülüğündeki kendilerine liberal demekle beraber aslında monarşıst olan grupla Ahmet Rıza öncülüğündeki liberal-milliyetçiler arasında ikiye bölündü 1905′ten sonra Türkiye’den gelen Doktor Nazım ve Bahaeddin Şakir Beyler’in önderliğinde propaganda ve örgütlenme çalışmalarına hız verildi 1906 Eylül’ünde Selanik’te posta zabiti Mehmet Talat tarafından Osmanlı Hürriyet Cemiyeti kuruldu ve örgüt sürgündeki jöntürkler ile irtibata geçti İki ay sonra Şam’da Mustafa Kemal Beşinci Ordu subayları arasında Vatan adlı örgütü kurdu

1907 Eylül’ünde Paris’te yapılan ikinci Jöntürk Kongresi’nde Jöntürk hareketi İttihat ve Terakki Komitesi adını aldı Teşkilat Vatan ile bazı başka muhalif grupları da bünyesine kattı1907′de toplanan II Jön Türk Kongresi’ne tüm muhalif gruplarla birlikte Taşnaksutyun adıyla bilinen Ermeni Devrimci Federasyonu da katıldı Bu kongrede, II Abdülhamit yönetimine karşı bir ihtilal örgütlenmesi kararı alındı


1895′ten itibaren Osmanlı Devleti’nin her yanında askeri birlikler içinde devrimci örgütlerin kurulduğuna dair anlatımlar vardır Ancak bu örgütlerin birbiriyle ilişkisi ve merkezi bir koordinasyona ne ölçüde sahip oldukları yeterince aydınlatılamamış konulardır Örgütlerin birçoğu daha sonra İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne katıldı
Merkezi Selanik’te bulunan 3 Ordu, 20 yüzyılın ilk yıllarından itibaren devrimci örgütlenmelerin en önemli odağı oldu 1903′te başlayan Makedonya İsyanı’nı bastırmakla görevlendirilen ordu bünyesinde, Makedon devrimci örgütlerinden esinlenen devrimci gruplaşmalar oluştu Örgüte katılan subay ve siviller silah üzerine yemin ediyor ve örgüt sırlarını dışa vurdukları takdirde öldürülmeyi göze alıyorlardı 1908 Devrimi’ni Selanik’te bulunan İttihat ve Terakki Merkez Komitesi organize etti 1908′den sonra Osmanlı siyasetinde ön plana çıkan İttihat ve Terakki liderlerinin hemen hepsi, başta Talat, Enver, Cemal, Cavit, Rahmi ve Şükrü Beyler olmak üzere, 1908 öncesinde Selanik’teki İTC örgütlenmesinde yer alan isimlerdi

Mustafa Kemal



Mustafa Kemal içinde sivillerin de bulunduğu devrimci nitelikteki Vatan ve Hürriyet cemiyetini kurmuştu Şam’da stajyerliğini bitirdikten sonra 13 Ekim 1907 tarihinde Batı Trakya’da konuşlu 3 Ordu’ya atandığında arkadaşlarının İttihat ve Terakki’ye katıldığını gördü 29 Ekim 1907 Vatan ve Hürriyet Cemiyetini kapatarak İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne üye oldu 22 Eylül 1909 tarihinde Trablusgarp delegesi olarak cemiyetin 3 kuruluş yılındaki genel kongresine katıldı Bu kongrede yaptığı konuşmasında partiyi tenkit etti Cemiyet içinde zabitlerin (subaylar) bulunmaması gerektiğini, siyasetle uğraşanların ise askerlik görevini bırakması gerektiğini söyledi Aksi halde askerî emir komuta zinciri, cemiyetin hiyerarşisi ile karışacak ve askerî disiplin sekteye uğrayacaktı Cemiyet, komita hüviyetinden çıkmalı ve partileşmeliydi


Birçok parti yöneticileri Mustafa Kemal’in görüşlerine katılmadılar Sadece daha önceki kongrede aynı fikri savunmuş olan Kâzım Karabekir destekledi Bu tarihten sonra Mustafa Kemal sadece askerlikle ilgilenmeye başlamıştır


Lord Kinross, Atatürk, Bir Millet Yeniden Doğuyor isimli kitabında kongrede konuşmasından ve çevresinde cemiyeti amansız bir biçimde eleştrimesinden dolayı cemiyetin kendisini öldürme kararı alındığını yazmıştır Mustafa Kemal’e suikast yapma görevi verilen Yakup Cemil bu görevi kabul etmekle kalmamış dikkatli olması için Mustafa Kemal’i uyarmıştır Suikast için makamına gelen bir parti delegesi, Mustafa Kemal’in masa üzerinde çıkartıp koyduğu tabancası ve etkili ve inançlı konuşması nedeniyle suikastten vazgeçmiş ve aslında kendisini öldürmek için geldiğini itiraf etmiştir


II Meşrutiyet Dönemi



24 Temmuz 1908′de Meşrutiyet’in ilanından sonra İTC doğrudan iktidara gelmedi; Hüseyin Hilmi Paşa, İbrahim Hakkı Paşa ve Sait Paşa gibi saygın kişiliklere kurdurulan hükümetleri dışarıdan kontrol etmeyi tercih etti Aralık 1908′de seçilen Mebusan Meclisi’nde üyelerin büyük çoğunluğu İTC tarafından desteklenen kişilerdi Şubat 1909′da Osmanlı tarihinde ilk kez bir hükümet, mecliste İTC grubunun verdiği güvensizlik oyuyla düşürüldü


Cemiyetin 1908, 1909, 1910 ve 1911′de yapılan ilk dört kongresi Selanik’te gizli olarak yapılmış ve Merkez Komite üyeleri kamuya açıklanmamıştı Gizli bir cemiyetin siyasi sorumluluk taşımadan sahip olduğu iktidar, 1909 başlarından itibaren sert eleştirilerle karşılaştı “Rical-i gayb” (görünmez kişiler) deyimi siyasi hiciv diline girdi Nisan 1909′da cemiyete muhalif bir gazetecinin Galata Köprüsü üzerinde kimliği belirsiz bir kişi tarafından öldürülmesi üzerine çıkan olaylar, İTC iktidarına karşı “31 Mart Vakası” olarak bilinen ayaklanmaya yol açtı Bu ayaklanma Selanik’ten gelen ordu birlikleri tarafından bastırıldı Cemiyet eskisinden daha güçlü bir şekilde iktidara yerleşti II Abdülhamit’in yerine getirilen V Mehmet Reşat, iktidarın elinde bir kukla olmaktan ileri gidemedi Ağustos 1909′da yapılan Kanun-ı Esasi değişikliğiyle siyasi güç, meclisin tekeline alındı

İktidardan Düşüş



Yönetimin izlediği milliyetçi politikaların Balkanlarda (özellikle Arnavutluk’ta) yol açtığı tepkiler ve ordunun politize edilmesinin doğurduğu kaygılar, 1911′de Cemiyetin Meclis grubunun dağılmasına ve en az iki muhalif partinin ortaya çıkmasına yol açtı Şubat 1912′de yapılan Meclis seçimleri, İTC örgütünün yönlendirdiği şiddet olayları ve yolsuzluklara sahne oldu “Sopalı Seçim” olarak anılan seçimi, hemen her yerde İTC adayları kazandı Bunun üzerine muhalefet seçim sonuçlarını gayrımeşru ilan ederken, ordu içinde Halaskâr Zabitan adıyla, İTC iktidarına son vermeyi hedefleyen bir örgüt ortaya çıktı 16 Temmuz 1912′de, Halaskâr Zabitan grubu’nun muhtırası üzerine Sait Paşa başkanlığındaki İTC kabinesi istifa etmek zorunda kaldı


Gazi Ahmet Muhtar Paşa’nın “partilerüstü” Büyük Kabine’si, İTC egemenliğine son vermeyi hedefliyordu Bu amaçla öncelikle Şubat 1912 seçimi iptal edilerek Meclis feshedildi Buna karşılık özellikle İstanbul’da İTC örgütü kontrolündeki emniyet teşkilatı tarafından desteklenen Kayıkçılar Cemiyeti ve benzeri kitle örgütleri hükümeti zor durumda bırakmaya devam ettiler




Ekim 1912′de çıkan Balkan Savaşı’nın kısa zamanda hezimete dönüşmesi, siyasi ibrenin bir kez daha İTC yönüne dönmesine yardım etti Şiddetli bir milliyetçilik politikası benimseyen Cemiyet, bir yandan yenilginin suçunu hükümete yüklerken bir yandan ordudaki kilit subayları ele geçirmeyi başardı 23 Ocak 1913′teki Babıali Baskınında o sırada binbaşı rütbesinde olan Enver öncülüğünde silahlı bir grubun Babıali’de toplantı halindeki hükümeti basarak, Harbiye Nazırını öldürüp sadrazamın kafasına silah dayayarak istifaya zorlamaları ile İttihat ve Terakki askeri darbe yapmak suretiyle iktidarı ele geçirdi

İttihat ve Terakki Yönetimi



İktidarı, askeri darbe ile ele geçirdikten sonra da Cemiyet, kendi hükümetini kurmaktansa, saygın bir asker olan Mahmut Şevket Paşa’yı sadrazamlığa getirmeyi seçti Ancak 11 Haziran 1913′te Mahmut Şevket Paşa’nın da bir suikaste kurban gitmesi üzerine, Sait Halim Paşa sadrazamlığında kapsamlı bir diktatörlük yönetimi kuruldu Aralarında muhalif siyasi liderlerin bulunduğu 24 kişi Mahmut Şevket Paşa suikastiyle ilgili görülerek idama mahkûm edildi (Osmanlı Devleti’nde 1820′lerden bu yana infaz edilen ilk siyasi idamlardır) İTC yönetiminin muhalifleri arasında bulunan, çoğu yazar, gazeteci ve milletvekili olan 250 dolayında kişi Sinop’a sürgün edildi Tüm muhalif gazeteler kapatıldı


Kendini bir “devrim (inkılap) rejimi” olarak gören İTC iktidarının, 1913′ü izleyen dönemdeki politikaları şöyle özetlenebilir:
* Silahlı Kuvvetlerde büyük tensikat yapıldı Enver Bey dört rütbe birden yükseltilerek paşa oldu ve ordu yönetimine getirildi
* Dış politika Alman yanlısı bir çizgiye yöneldi
* İdeolojik alanda Türkçülük ve Turancılık görüşleri benimsendi Cemiyetin “resmi sözcüsü” kimliğini kazanan Ziya Gökalp’in yanısıra, Ahmet Ağaoğlu, Mehmet Emin (Yurdakul), Ömer Seyfettin, Yunus Nadi, Halide Edip gibi partili yazarlar bu görüşleri savundular Öte yandan, şair Mehmet Akif (Ersoy)’un savunduğu bir İslam milliyetçiliği akımı da Cemiyet içinde yandaş buldu
* Gayrımüslim azınlıkları ekonomik yaşamdan silmeyi hedefleyen Milli İktisat Politikası benimsendi 1914′te kapitülasyonlar tek taraflı olarak feshedildi
* Dilde sadeleşme ve Türkleştirme çalışmaları başlatıldı
* Medrese eğitiminin modernleştirilmesini ve Maarif Nezareti denetimine alınmasını öngören reformlar yapıldı
* Hukuk-ı Aile Kararnamesi ile medeni hukukta kadın-erkek eşitliği getirildi, kadınlara boşanma hakkı tanındı
* 1917′de Osmanlı Hanedanı’na son vererek (belki Enver Paşa başkanlığında) bir Cumhuriyet kurma görüşü ortaya atıldı ise de Cemiyetin Talat Paşa kanadının muhalefeti üzerine bundan vazgeçildi
* 1915′te yürürlüğe konulan “Tehcir Yasası” ile Anadolu’da Ermeni tebaa’nın o sırada Osmanlı Devleti sınırları içinde kalan Suriye’ye geçici iskan planı uygulandı Plan, bugün de yoğun olarak tartışılan Ermeni soykırımı iddialarına yol açtı
* Alman yanlısı tutum, 1914 ağustos’un da seferberlik ilan edilmesi ile yeni boyut kazandı Sırasıyla Rusya ve İngiltere’ye savaş açıldı

Savaş Yılları





Cemiyet üst yönetimi ile Almanya arasında 2 Ağustos 1914′te hükümetten ve padişahtan habersiz olarak imzalanan ittifak antlaşması sonucunda, Türkiye Birinci Dünya Savaşı’na Almanya safında katıldı Bu olay Cemiyet içinde eleştirilere ve bölünmeye yol açtı Cavit Bey, Ahmet İzzet Paşa, Çürüksulu Mahmut Paşa gibi önemli İttihatçılar hükümetten ve askeri görevlerden ayrıldılar Fethi Bey, Rauf Bey, Mustafa Kemal gibi bazıları da görevde kalmakla birlikte Enver Paşa başkanlığındaki Cemiyet yönetimine karşı çeşitli derecelerde tavır aldılar


Daha önce İstanbul Muhafızı (emniyet müdürü) ve Bahriye Nazırı olarak rejimin üç kilit isminden biri olan Cemal Paşa, savaşın ilk aylarında Suriye kumandanlığına gönderilerek fiilen merkez yönetiminden uzaklaştırıldı Rejimin iki lideri olarak kalan Talat Paşa ve Enver Paşa arasındaki rekabet, zaman zaman su yüzüne çıkmakla birlikte bir kopmaya yol açmadı


Savaşın ilk aylarında Sarıkamış’ta, daha sonra Süveyş’te ve Irak’ta uğranan ağır yenilgiler Başkumandan Enver Paşa’nın siyasi konumunu sarsamadıysa da, stratejik becerisine ilişkin kuşkular doğurdu Enver’e yakınlığıyla tanınan İaşe Nazırı Topal İsmail Hakkı Paşa’ya atfedilen büyük mali yolsuzluklar da İTC rejimini yıprattı

Mütareke ve Kurtuluş Savaşı Dönemi



Birinci Dünya Savaşı’ndaki yenilginin kesinleşmesinden sonra Talat Paşa hükümeti 8 Ekim 1918′de istifa etti 1 Kasım’da yapılan olağanüstü kongrede İTC kendini feshederek, Teceddüd Fırkası (Yenilenme Partisi) adıyla yeni bir parti kurulmasına karar verdi 2 Kasım’da İTC liderleri Enver, Talat, Cemal, Bahaeddin Şakir ve Dr Nazım yurt dışına kaçtılar


Bu dönemde gerek Türkiye’de gerek İtilaf Devletleri kamuoyunda yaygın olan inanca göre parti örgütü tasfiye edilmemiş, daha sonra yeniden ortaya çıkmak üzere yeraltına çekilmişti Alman ittifakından ve savaş sırasında gerçekleşen yolsuzluk ve katliamlardan sorumlu tutulan liderler gizlenmiş, buna karşılık savaş suçlarına doğrudan karışmamış olan Cavit, Rauf, Fethi, Vasıf, Rahmi, İsmail Canbulat gibi kadrolar ön plana çıkarılmıştı
Savaşın kaybedilmesi ve ülkenin işgali olasılığına karşı daha 1915′te Enver öncülüğünde bir direniş örgütünün kurulduğu bilinmekteydi Nitekim 1918-1919 kışında, daha sonra Milli Mücadele’de kilit roller oynayacak olan kişiler İstanbul’a çağrılarak eğitilmiş, Anadolu’nun çeşitli kentlerinde gazeteler ve dernekler kurdurulmuş, Batı ve Kuzey Anadolu’da eski Teşkilat-ı Mahsusa üyelerinin önderliğinde Kuva-yı Milliye adlı direniş örgütleri teşkilatlanmıştı Hareketin belli bir aşamasında Enver’in yurda dönerek yönetimi ele alacağı beklentisi, 1921 baharına dek, kamuoyunda yaygındı İstanbul basınının 1919-1920 yıllarında Milli Mücadele’ye yönelttiği sert eleştirilerin başlıca konusu ve gerekçesini de “İttihatçılık” suçlaması oluşturuyordu


Nitekim (Rıza Nur, Ahmet Ferit Tek gibi bir-iki istisna bir yana bırakılırsa), Milli Mücadele kadrolarının tamamı eski İttihatçılardan oluşmaktaydı Başta Mustafa Kemal olmak üzere Rauf, Fethi, Kâzım Karabekir, İsmet (İnönü), Celal (Bayar), Adnan (Adıvar), Şükrü, Rahmi, Çerkez Raşit ve Ethem, Bekir Sami, Yusuf Kemal, Celaleddin Arif, Ağaoğlu Ahmet, Recep (Peker), Şemsettin (Günaltay), Hüseyin Avni, Ziya Hurşit gibi milliyetçi liderlerin tümü eski İTC kadroları ve hatta Teşkilat-ı Mahsusa görevlileri idiler İttihatçı hareketin basın ve propaganda sözcülerinden Ziya Gökalp, Mehmet Emin (Yurdakul), Mehmet Akif (Ersoy), Celal Nuri (İleri), Yunus Nadi (Abalıoğlu), Falih Rıfkı (Atay), Velid Ebüzziya ve diğerleri Milli Mücadele’nin de savunuculuğunu üstlenmişlerdi
Buna karşılık Milli Mücadele kadrosunun eski İttihatçı örgütün doğrudan devamı mı, yoksa Mustafa Kemal önderliğinde yeni bir oluşum mu olduğu, tatmin edici bir şekilde yanıtlanabilmiş bir soru değildir


İTC’nin eski liderleri 1925′te çıkarılan Takrir-i Sükûn Kanunu ile siyasi hayattan tasfiye edilecek, ve aralarından önde gelen 13′ü 1926′da İzmir Suikasti komplosuna karıştıkları iddiasıyla İstiklal Mahkemesi’ne sevkedilerek idam edilecekti

İttihat ve Terakki liderlerinin Sonu


* Enver, Talat ve Cemal Paşalar, 1 Kasım 1918′ten 2 Kasım’a bağlayan gece Alman torpidobotu ‘R-1′ ile İstanbul’u terkederek 3 Kasım 1918′de Sıvastopol’a ulaştı[8]
* Talat Paşa, 15 Mart 1921′de Berlin’de Charlottenburg semti Hardenberg sok (bugünkü Kurfürstendamm sok) no4′taki ikametgahından dışarı çıktığında Ermeni Soğomon Tehliryan tarafından öldürülmüştü

* Cemal Paşa, 22 Temmuz 1922′de Tiflis’te uğradığı suikast sonucu öldürülmüştü
* Enver Paşa, 4 Ağustos 1922′de bugünkü Tacikistan’nın Balh-i Cevan’nın 15 kilometre doğusunda bulunan Çegan tepe’de Kızıl Ordu ile çatışmaya girmiş ve öldürülmüştü
bazılarının üye numaraları



Bu ilk 10 üye numarası yaş sırasıyla verilmiştir


1 Binbaşı Tahir Bey (Selanik Askerî Rüştiyesi Müdürü)
2 Binbaşı Naki Bey (Selanik Askerî Rüştiyesi Fransızca Öğretmeni)
3 Talat Bey (Selanik Posta seyyar memuru)
4 Mithat Şükrü (Maarifte memuru)
5 Rahmi Bey (Selanik eşrafından hukuk mezunu)
6 Yüzbaşı Kâzım Nami Bey (Üçüncü Ordu müşiri yaveri)
7 Mülâzim-ı evvel Ömer Naci Bey
8 Mülâzim-ı evvel Hakkı Baha Bey
9 Mülâzim-ı evvel İsmail Canbolat Bey
10 Yüzbaşı Edip Servet Bey


İlk 10′dan sonra 11′den 100′e kadar boş bırakılarak 111′den verilmiştir
Osmanlı Hürriyet cemiyeti döneminde katılanlar: 111 Mustafa Necip, 132 İsmail Hakkı (Beşiktaş), 135 Çolak Faik, 136 Hüsrev Sami, 137 Tevfik (Selanik), 138 Halil (Kut), 150 Ahmet Cemâl, 152 Enver


İttihad ve Terakki döneminde katılanlar: 155 Necip Draga, 156 Fethi, 158 Rasim, 165 Hafız Hakkı, 171 Emanuel Karasu, 185 Zinnun, 186 Eyüp Sabri, 187 Abdülkadir, 190 Süleyman Fehmi, 191 Ali Fuat (Cebesoy), 195 Mustafa Kâmil, 196 Mühendis Salim, 204 Hasan Rıza, 238 Baytar Recep, 280 Vasıf, 295 Cavit, 322 Mustafa Kemal (Atatürk), 331 Refet (Bele), 362 Cemil, 385 Ulah Yesarya Efendi, 386 Ulah Çele Efendi, 387 Reşit Paşa 6436 Nurettin (Sakallı)