Elazığ-Tarih-Ekonomi-Doğal Yapı-Toplum Ve Kültür

Elazığ-Tarih-Ekonomi-Doğal Yapı-Toplum Ve Kültür


Elazığ ili Doğu Anadolu Bölgesi'nin güneybatı kesiminde yer alır Batıda Fırat Irmağı'nın çizdiği büyük yayın içinde kalan Elazığ ilinin sulak ve verimli toprakları eskiçağlardan beri yerleşme alanı olarak önem taşımıştır Eski yerleşme alanları ile bu verimli topraklarının bir bölümü Keban ve Karakaya baraj göllerinin suları altında kalan Elazığ, Doğu Anadolu Bölgesi'nin en gelişmiş illerindendir Günümüz Türkiye'sinin başlıca hidroelektrik enerji santrallarından biri Elazığ Hindedir

Doğal Yapı

İçinde yer aldığı bölgenin doğu kesimi kadar yüksek olmayan il toprakları oldukça dağlık ve engebelidir Elazığ ilinin doğal sınırlarını doğuda Karaboğa Dağları, güneyde Güneydoğu Toroslar'ın bir yayı andırır biçimde uzanan sıraları, batıda vadisi Karakaya baraj gölünün suları altında kalan Fırat, kuzeyde de Keban baraj gölü ve Peri Suyu oluşturur İlin güney kesiminde güneybatıkuzeydoğu doğrultusunda uzanan Maden Dağları ve Akdağlar Güneydoğu Toroslar'ın parçalarıdır Palu'nun güneydoğusunda 2576 metreye ulaşan Akdağlar'ın Sırma Tepesi Elazığ ilinin en yüksek noktasıdır

İl topraklarının sularını Fırat ve Dicle ırmakları toplar Fırat Irmağı üzerinde kurulan Keban Barajı'nın ardında büyük bir yapay göl oluşmuştur Günümüzde Fırat ile başlıca kollarından Murat Irmağı ve ona katılan Peri Suyu Keban baraj gölüne dökülür {bak FIRAT IrmaGi) Mastar ve Hazar dağları arasındaki çöküntü çukurunda suların toplanmasıyla oluşan Hazar Gölü yöre halkı arasında Gölcük adıyla anılır

ELAZIĞ İLİNE İLİŞKİN BİLGİLER

YÜZÖLÇÜMÜ: 9153 km2

NÜFUSU (1990): 498225

İL MERKEZİ: Elazığ

İLÇELER VE NÜFUSLARI (1990): Merkez ilçe (272812), Ağın (4625), Alacakaya (11644), Ancak (17246), Baskil (23026), Karakocan (43523), Keban (10663), Kovancılar (37856), Maden (27281), Palu (32247), Sivrice (17302)

BAŞLICA KENT VE NÜFUSU (1990): Elazığ (204603) BAŞLICA YÜKSELTİLER: Sırma Tepesi (2576 metre),Karabel Dağı (2346 metre), Hazar Dağı (2329 metre)

SICAKLIK: Elazığ kentinde en düşük 22,6°C (2011972), en yüksek 42°C (2871949), ortalama 13°C

YAĞiŞ MİKTARI: Elazığ kentinde yıllık ortalama 434,9 mm

İL TRAFİK NO: 23

İLGİ ÇEKİCİ YERLER: Zafran orman içi dinlenme yeri, Hazar Gölü ile Keban baraj gölü kıyıları; Harput, Hestek ve Palu kaleleri; Meryem Ana Kilisesi ve Surp Kevork Manastırı; Yusuf Ziya Paşa Külliyesi; Harput ve Palu ulucamileri; Esadiye (Aslanlı), Sârâ Hatun, Kurşunlu, Ağa, Ahmed Bey ve Merkez camileri; Hacı İbrahim Şah ve Vakıf Han da denen Denizli kervansarayları; IV Murad Hanı; Karamağara Köprüsü; Ahi Musa, Cemşid Bey mescitleri ve türbeleri; Alacalı Mescit; Elazığ Arkeoloji ve Etnografya Müzesi ile Harput

Müzesi

Akarsu boylarındaki alçak düzlüklerden bir bölümü baraj göllerinin suları altında kalmıştır Tarımsal açıdan da önem taşıyan başlıca düzlükler Elazığ Ovası da denen Uluova, Behramaz (Sivrice) ve Palu ovalarıdır Bunlardan Uluova ve Palu Ovası, Doğu Anadolu Bölgesi'nin güneyindeki ElbistanMalatyaUluovaPaluMuş çöküntü alam dizisinin içinde yer alır Önemli bir deprem kuşağı üstünde bulunan il toprakları zaman zaman sarsılır
Elazığ ilinde kara iklimi egemendir Yazlar kurak ve sıcak, kışlar soğuk ve sert geçer Ama Doğu Anadolu Bölgesi'nin kuzeydeki kesimlerine oranla kışlar çok daha yumuşaktır En çok kışın ve ilkbaharda yağış alan ilde bu iklim yapısı tarımsal ürünlerin çeşitliliğini artırmıştır
Elazığ ilinde doğal bitki örtüsünün gittikçe yok olmasıyla doğa bir bozkır (step) görünümündedir Dağların yüksek kesimlerinde meşe ormanlarına rastlanır Ormanlar genellikle bozuk baltalık denen sağlıksız ağaçlardan oluşmuştur

Tarih

Elazığ ili topraklarında yapılan kazı ve araştırmalar sonunda elde edilen buluntulardan Yontma Taş Devri'nde (Paleolitik Çağ), doğal bitki örtüsünden yararlanan ve avcılıkla geçinen insanların burada yaşadığı anlaşılmıştır Bu devirden beri yerleşme alanı olduğu saptanan yöredeki arkeolojik alanlardan bazıları Aşvan, Değirmentepe, Han İbrahim Şah, Haraba, Norşuntepe, Korucutepe, Pulur, Pağnik Öreni, Tülintepe ve Yeniköy Höyüğü'dür
Eskiçağ kaynaklarından öğrenildiğine göre, İç Anadolu ile Mezopotamya arasında Elazığ ili topraklarını da içine alan bölge İşuva adıyla anılıyordu Hurri ve Mitanni halklarının yaşadığı İşuva, İÖ 15 ve 14 yüzyıllarda Hititler'e bağlıydı Daha sonra Urartu egemenliğine giren

İşuva'daki başlıca yerleşme yeri ilkçağlarda değişik adlarla anılan ve "taş kale" anlamına gelen Harput'tu Daha sonra Asur, Med, Pers, Roma yönetimlerinde kalan ve askeri açıdan önemli olan Harput, Bizans döneminde Sasaniler'le yapılan savaşlara sahne oldu 8 ve 10 yüzyıllarda bu kez de Araplar ile Bizans arasında sık sık el değiştiren yöreye 11 yüzyılda Türkmenler yerleşmeye başladı Artuklular bugünkü Hasankeyfin ve Mardin'in yanı sıra Harput'ta da bir beylik kurdular 1234'te bu beyliğe son veren Anadolu Selçukluları yönetimini Dulkadıroğullan, Kadı Burhaneddin, Timur ve Akkoyunlu egemenlikleri izledi 16 yüzyılın başlarında bir süre Safeviler tarafından ele geçirilen bu topraklar 1514'te Osmanlı egemenliğine girdi

Ekonomi

Nüfusunun yarısından çoğu kırsal kesimde yaşayan Elazığ ilinde geçim kaynakları tarım, madencilik ve bunlara dayanan sanayi etkinlikleridir Doğu Anadolu Bölgesi'nin öteki illerine göre burada yetiştirilen bitki çeşitleri daha fazladır Şekerpancarı, buğday, patates, soğan ile başta üzüm ve karpuz olmak üzere çeşitli meyve ve sebzeler ilde elde edilen başlıca ürünlerdir En verimli tarım toprakları Keban Baraj Gölü'nün suları altında kaldıktan sonra bitkisel üretiminde azalma olan Elazığ ilinde bazı alanlarda pamuk da yetiştirilir
Kırsal kesimde hayvancılık önemli bir gelir kaynağıdır Kışı Diyarbakır ve Şanlıurfa yörelerinde geçiren göçer aşiretler yazın sürülerini, Elazığ ilinin doğusundaki dağların yüksek kesimlerinde yer alan, çayırlarla kaplı yaylalara çıkarır Hayvansal ürünler et kombinası ile süt ürünleri tesislerinde işlenir

Yeraltı kaynakları bakımından zengin olan Elazığ ili topraklarında altın, gümüş, bakır, kurşun, çinko, krom, demir ve volframit yatakları vardır Bu madenler Etibank tarafından ilin çeşitli yerlerinde kurulan bakır, krom ve ferrokrom tesislerinde işlenerek değerlendirilir Keban Hidroelektrik Santralı ülkemizin elektrik enerjisi üreten başlıca kuruluşudur Elazığ ilinde yer alan öteki sanayi kuruluşları şarap, şeker, yem, gübre, çimento, tuğla ve kiremit fabrikalarıdır
İl halkının başlıca mesire yerleri olan Hazar Gölü ile Keban baraj gölü kıyılarında bazı dinlenme ve kamp alanları vardır

Toplum ve Kültür

Eskiçağlarda Anadolu'nun iç kesimlerini Mezopotamya'ya bağlayan kervan yollarının geçtiği Elazığ yöresindeki en önemli yerleşme yeri Harput'tu Artuklular döneminde gelişmeye başlayan Harput, önceleri yörenin ticaret ve kültür merkeziydi Müslümanlar, Rumlar, Ermeniler ve Süryaniler'in yüzyıllar boyunca birlikte yaşadığı Harput'ta Anadolu Selçukluları, Dulkadıroğullan, Akkoyunlular ve Osmanlı dönemlerinde pek çok zanaatçı
yetişti Bugün Harput'taki mimarlık yapıtları ile gelenekselleşen el sanatları bu ustaların ürünüdür Dokumacılık, bakırcılık, dericilik gittikçe gelişmiş ve Harput'ta döneminin ileri

teknolojisiyle çalışan büyük atölyeler kurulmuştu Önemli bir kültür merkezi olan Harput'ta medreseler ve kitaplıklar vardı 19 yüzyılda Amerikan Koleji'nden başka Alman ve Fransız okulları da açıldı 19 yüzyılın sonlarına doğru gelişen Elazığ karşısında Harput önemini yitirdi Halkının büyük bölümü Elazığ'a, bir bölümü de başka yörelere ve ABD'ye göç etti
Elazığ ilinde toplumsal yaşamı derinden etkileyen öteki göç hareketi ise Keban Barajı'nın yapımı nedeniyle oldu Toprakları istimlak edilen köylüler Elazığ kentine ve il dışına göç etmek zorunda kaldılar

Eskiden oldukça yaygın olan el sanatları bugün de yaşatılmakta; halı ve kilim dokumacılığı, çömlekçilik ve bakırcılık günümüzde de sürdürülmektedir Halı ve kilimlerin eski ve özgün Örnekleri Harput'taki Sârâ Hatun Camisi'nde görülebilir Kökboyası kullanılan ve doğal renkleriyle ilgi çeken kilimler "mazman" denen, kolayca taşınabilen tezgâhlarda dokunur
Elazığ ilinin en ünlü halk oyunu "çayda çıra"dır Çayda çıranın ilk kez 18 yüzyılda

oynandığına ilişkin bir söylence vardır Uluova'nın ortasında akan Haringet Çayı'nın kıyısında yapılan ve 40 gün, 40 gece süren büyük bir düğünün sonunda, mehtap altında kına gecesi yapılırken ay tutulması olmuş; ortalığın birden kararması konuklar arasında uğursuzluk söylentilerine neden olunca, bunu duyan damadın annesi hemen zamanın aydınlatma aracı olan mumlan çevreden toplatmış Toplattığı mumları tabaklara dizdirerek oyuncuların eline verince, çayın kıyısında oluşan bu görüntüden etkilenen çalgıcılar bugünkü çayda çıra havasını çalmaya başlamışlar ve oyuncuların da buna katılması sonucunda Elazığ'ın ünlü halk oyunu doğmuş

İl Merkezi: Elazığ

Bozulan devlet düzenini yeniden kurmak amacıyla bölgeye vali olarak gönderilen Reşid Mehmed Paşa, 1834'te 40 tabur askerle Harput'a geldi! Çeşitli gereksinmelerin sağlanma
Elazığ, Doğu Anadolu Bölgesi'nin Erzurum ve Malatya'dan sonra üçüncü büyük kentidir
sında ve ulaşımda doğan güçlükler nedeniyle Harput'un bir sınır kalesi olma niteliklerini yitirdiğini gören vali, askeri garnizonu daha sonra 56 km kadar güneydeki düzlükte Mezra adıyla anılan yere taşıdı Reşid Mehmed Paşa burada kışlalar, hastane ve depolar yaptırdı Daha sonra resmi kuruluşların da buraya taşınmasının ardından Mezra'da camiler, kiliseler, okullar ve hamamlar yapıldı 19 yüzyılın ortalarında meydana gelen şiddetli bir deprem, eski yapıların çoğunlukta olduğu Harput ile öteki yerleşmelerde büyük yıkıma neden oldu

Abdülaziz'in padişahlığı sırasında depremin bu yörede yol açtığı zararın giderilmesi amacıyla yapılan bayındırlık çalışmaları daha çok Mezra'ya yöneldiğinden, burası "Aziz'in bayındırlaştırdığı yer" anlamına gelen Mamuretü'1Aziz adıyla anılmaya başlandı 1887'de vilayet merkezi olmasından sonra önemi daha da artan Mamuretü'1Aziz kenti, Harputlular'ın buraya taşınmasıyla gelişti Bu taşınma sırasında Harputlular'ın evlerinin taşlarını bile sökerek yeni kente getirdikleri söylenir

19 yüzyıl sonlarında Elaziz adıyla anılmaya başlayan kent, Cumhuriyet'le birlikte il merkezi yapıldı Daha sonra kısa bir süre Elazık olarak da adlandırılan kentin adı 1937'de Elazığ'a çevrildi

Doğu Anadolu Bölgesi'nin Erzurum ve Malatya'dan sonra üçüncü büyük kenti olan Elazığ, ilin topraklarının orta kesiminde yer alır

Kent yakınındaki havaalanı Elazığ'ı Türkiye'nin öteki önemli merkezlerine bağlar Tatvan'dan gelen demiryolu kentten geçerek güneybatıdaki Yolçatı'da Kurtalan'dan gelen demiryoluyla birleşir Bu demiryolu hatlarıyla ülkenin tüm bölgelerine ulaşılabilir Erzurum'u ve Diyarbakır'ı Malatya'ya bağlayan karayolları Elazığ kentinin hemen doğusunda birleştikten sonra kentten geçer

Doğu Anadolu Bölgesi'nin başlıca ticaret, hizmet ve kültür merkezlerinden biri olan Elazığ kentinde pek çok sağlık kurumunun yanı sıra bir ruh ve sinir hastalıkları hastanesi ile konusunda Türkiye'nin en büyük kuruluşu olan bir cüzam hastanesi vardır Elazığ kentindeki başlıca eğitim ve kültür kurumu Fırat Üniversitesi'dir
Kentin nüfusu 182296'dır (1985)