Arkeoloji Ve Tarihçesi

ARKEOLOJİ:

Eski Kültür ve Uygarlıkları onlardan kalan maddi kalıntıları açısından inceleyen ; yer ve zamanını saptamakla uğraşan bir bilimdir ,arkeolojiMaddi Kalıntılar terimiyle insan elinden çıkan,insan düşüncesinin ürünü olan eserler,alet ve malzeme ile ev eşyaları,sanat yapıtları kastedilirBu yönüyle arkeolojiyi,geçmiş zaman insanlarının "el emeği göz nuru " olarak tanımlayabilirizEski Yunanca'nın "Arkhaios" (eski) ve "Logos" (bilim) kelimelerinden türetilmiş olan arkeoloji kelime olarak (Osmanlıca "Atikiyat") "Eskinin Bilimi anlamına gelirse de diğer bütün bilim dallarının kaynağı " anası " durumundadır

ARKEOLOJİ TARİHÇESİ:

(1717-1769), o güne dek yapilan kazilar üzerine yazdigi yazilarla ve hazirladigi tas koleksiyonu kataloguyla Arkeoloji alaninda çalisan ilk bilim adami olur Bu nedenle kendisi, " Arkeoloji"nin babasi sayilirO güne dek yalniz Filolojiye dayanarak yapilan geçmis kültürlere ait açiklamalin yeterli olmadigini gören Winckelmann mitolojiden yararlanmaya;bunun ötesinde,eski insanlari yasayislarini,yapitlarini ve kültürlerini ögrenmek için,onlarin yer altinda kalmis sanat ürünlerini kazi yaparak aydinliga çikarmanin gerekliligine inanmistir


Bati'da Winckelmann ile baslayan bu hareket,Dogu'da bir imparatorun öncülügü ile gerçeklesirFransiz Imparatoru Napeloun,1789'deki Misir seferi sirasinda kalabalik bir bilim adamlari ekibini de beraberinde götürürBunlardan ülkede gördükleri antik kalintilari resim ve çizimlerle belgelemeleri ve kopya çikarmalari istenirBöylece Misir Arkeolojisinin ilk temelleri atilir ve bu belgeler "Description de L'Egypte " (1808-1825) adli yapitta yayinlanir Napolyon'un bu seferinde elde edilen bilgilere dayanarak ayrica " Rozetta tasi (üç dilli yazit)" nin yardimiyla 1822'de Jean-François Champollioni,Eski Misir yazisini çözerBundan sonra da Misirlilar'dan kalma bir çok yazili belgenin okunmasi saglanirArdindan Misir'da çikarilan eserlerin korunmasina yönelik Fransiz Auguste Mariette'nin Kahire'de kurdugu Misir Arkeoloji Müzesiyle arkeolojide sistemli ve denetimli bir döneme geçilir




Alman Mecklenburg'lu Heinrich Schliemann'da arkeoloji tutkusua kapilanlardan biri olmus,küçüklügünde babasinin kendisine okudugu Homeros destanlarinin dogruluguna ve gerçek olduklarina inanmistirDestanlarda adi geçen kenti bulabilmek, ayrica Troia 1970'lerde gerçeklestirdigi Troia Kazilari ve burada buldugu Priamos'un hazinesini kaçirisi,Avrupa'da genis yankilar uyandirmistirAncak Schliemann'in hareketinin asil önemli yani,-daha sonra kazilan Mykenai ve Tyrns sehirlerinden çikan sonuçlarla birlikte-efsanelerde ve antik destanlarda anlatilan olaylarin birer hayal ürünü olmadiklari,bunlarin gerçek ve yasanmis olaylar oldugunu belgelemis olmasidir


HSchliemann'in Troia ve Mykenai'de Yunan Uygarliginin kökenlerini arastirmaya yönelik kazilarina ayni dönemde MA Biliotti'nin Rodos; Ernst Curtius'un 1875'de basladigi Olympia; Alexander Conze'nin Semendirek Adasi kazilari eklenirConze'nin kazi raporunda ilk kez fotograf kullanmasi arkeolojik dünyada yeni bir çigir açar




1880'de Misir'da çalismalara girisen Ingiliz arkeolog Flinders Petrie uzun yasami boyunca Misir ve Filistin'de arastirmalar yapar ve yeni buluslariyla arkeolojiye önemli katkilarda bulunurPetrie ilk kez sistemli bir kazi yöntemi gerçeklestirir ve bunun ilkelerini "Methods and Aims in Archaeolgy (1904)" adli yapitinda anlatir




1846'da Henry Creswicke Rawlinson,Mezopotamya çivi yazisini çözmeyi basarirAnadolu'nun her türlü kalintilariyla arastirilip adim adim gezilerek tanitildigi dönem 18yy sonu 19 yybaslarina rastlarAnadolu'ya bu ilginin gösterilmesinde ChTexier,Ingiliz Fellows,WHamilton ve GPerrot gibi gezginlerin yayinlari etkili olmustur20yy Anadolu'da Hitit,Frig ve Lykia,Kilikia ile Urartu kültür ürünlerinin tanitilmaya baslandigi bir dönemi kapsar


Anadolu'da ilk kazi ise 1871'de H Schliemann tarafindan Troia (Hisarlik) da gerçeklestirilirTroia Kazilarina daha sonra WDöpheld devam eder;bu kazilar 1Dünya Savasina dek sürdürülürBu yeni dönemde Almanlar Pergamon,Priene,Milet ve Didyma'da; Avustralyalilar Efes'te; Amerikalilar ise Lydia'nin baskenti Sard'da kazilar yaparlarIstanbul Arkeoloji Müzeleri adina Makridi Bey ve HWinckler'in gerçeklestirdigi Bogazköy (Hattusas) kazilari Hitit devlet arsivini ortaya çikarirSir LWooley'in Kargamis'ta (Cerablus), JGarstag'in Sakçagözü'nde,Von Luschan'in Zincirli(sam'al) da NÖzgüç'ün Kültepe'de; RO Arik'in Alacahöyük'de,LDelaporte'nin Malatya-Aslantepe'de,UBAlkim'in Karatepe' de,HZKosay'in Erzurum-Karaz ve Güzelova'da yaptiklari kazilarla Anadolu Arkeolojisi Kurulmus olur



ARKEOLOJİK ÇALIŞMANIN AŞAMALARI:

AYÜZEY ARASTIRMASI :Arama bir arkeologun isidirYeraltinda bulunan eski kültür kalintilarini çikarmada titiz bir çalisma yapmak gerekirArkeolojik Yerlesmelerin bulunmasi,belgelenmesi ve bunlarin herhangi bir kazi islemine basvurulmadan bilimsel yöntemlerle incelenmesi, toprak üstündeki kalintilarinin elde edilip yorumlanmasina " yüzey arastirmasi " denirHenüz bilinmeyen arkeolojik yerler,açik arazide yürüyerek ya da araba ile dolasilarak bulunurAmaçli olarak yapilan bu arastirma,arkeolojik yüzey arastirmasinin gerekli bir bölümüdür ve çalismanin ilk basamagini olustururToprak üstü arama-yüzey arastirmasi- çesitli merkezler üzerinde uygulanabilen bir yöntemdirBunlar;höyük,akropol,düz arazi yerlesimi,kurumus nehir yatagi,tümülüs ve nekropoldür




1HÖYÜK

:Araplarin "tell" ya da "tal",Perslerin "tepe" diye adlandirdiklari höyükler,eski yerlesmelerin yikilmasi veya dogal tahribi sonrasinda onlarin kalintilariyla olusmus dogal olmayan tepeciklerdir
Ilk çaglarda insanlar henüz yerlesik düzende yasamadiklarindan,çogunlukla da agaç kovuklarinda ve magaralarda barindiklarindan höyüklere rastlanmazAncak Neolitik çagdan itibaren kurulan topraga bagimli yerlesmeler,çesitli felaketlerle yikilip yok olurlar;zamanla bunlarin düzeni tabii olarak bir toprak katmaniyla kaplanirÇogu zaman da bu yikintinin üzerine baska bir topluluk gelip yerlesir;veya yikilan kendin eski sahipleri sehri tekrar yeni bastan imar ederlerHep ayni yere gelip yerlesmesinin nedenleri arasinda,yörenin cografi özellikleri,iklim sartlari ve toprak verimliligi ile su durumu basta gelmektedir
Iste,bu tür Kültür kalintilarinin bulundugu tepeler höyük karakteri tasirlarÖrnegin, Çanakkale'nin 25 kmgüneyindeki Troia'da ,bilimsel kazilar sonucu 9 katli bir yerlesimin varligi kesin olarak saptanmistirDiger bazi örnekler olarak Çorum-Alacahöyük ve Karahöyük, Kayseri-Kültepe,Keban yöresindeki Norsuntepe ile Kuzey Suriye'deki Tell Halaf,Tell Tayinat, Til Barsip sayilabilir


2AKROPOL:"

Akro" (yüksek), "Polis" (sehir) kelimelerinden türetilmis akropol, yüksek ve savunulmasi kolay tepeler üzerinde kale anlamindadirBu kale içinde yönetici kralliga ait çesitli sosyal ve dinsel yapilar yer alirAkropol Kral'in korunmasina ayrilmistir;halk ise akropolün eteginde yasamini sürdürürÖrnek olarak,Atina Akropolü,Bergama Akropolü ve Priene Akropolü gösterilebilir
3DÜZ ARAZI YERLESMELERI:Düz yerlesmelerdeki asal özellik sur duvarli kalelerdirÖzellikle savunma amaciyla saglam yapili surlar ve yerlesme olarak da tepe sirtlari seçilmistirAkropol kralligi temsil ettigi için halk daha çok ovadaki tarlalarin bulundugu düz arazide yasardiDüz arazi yerlesimlerine örnek gösterebilecegimiz Zincirli ve Kargamis'ta kaleler bazi kisimlarinda çift sur duvarlariyla çevrelenmistir


4KURUMUS NEHIR YATAGI:

Yöreye ait seramik ve benzeri tasinmis malzemeyi derleyebilmek, ayrica toprak alti tabanlasma konusunda kisitli da olsa bir fikir sahibi olmaya yönelik,yüzeyde yapilan arastirmalarin bir bölümünü kapsar

5TÜMÜLÜS

:Bunlar önemli kisilere,özellikle de kral ve prenslere ait mezar yapilardirGerek Tümülüs,gerekse höyük dis görünüs olarak birer "yapay tepecik"ten olusmusturfarklilik iç yapidaki kuruluslardirTümülüslerde önce mezar odasi düz bir alan üzerine insa edilirDaha sonra üzeri kapatilarak dev bir toprak yiginiyla örtülürBu yapi tarziyla hem mezarin yeri bir tepecikle belirlenmis olur,hem de mezar odasi soyguncularin distan gelecek tehlikelere karsi korunmus olurÖrnek olarak,Frigler'in "Midas'in Mezari" diye anilan Gordion Büyük Tümülüs'ü gösterilebilirAnadolu'da tümülüslerin en yogun rastlandigi yöre ise lydia'dir

6NEKROPOL

:Yüzey arastirmasinin yapibilecegi bir diger saha ise nekropollerdir" Nekro" (ölüler) ve "Polis" (sehir) kelimelerinden türetilmis nekropol mezarliklari kapsarGenellikle kent disinda,bazen de ana kapinin hemen yakinin da yer alirlar;Assos ve Termessos'ta oldugu gibi

BBULMA :

Arastirmaci,yüzeyde yaptigi çalismalar sonucunda bazi verileri toplarBunlarin basinda seramik esya,kirik çanak-çömlek parçalari;küçük buluntularla sikkeler ve süs malzemesi gelirSeramik esya kirildiktan sonra bir daha kullanilmadigi için,ayrica hemen her yerlesimde bol miktarda ele geçmesi dolayisiyla geçmis kültürlere ait ipuçlari bulmada büyük önem tasir Arkeologun yüzey arastirmasi sonucunda elde edebildigi bulgular degerlendirilir ve sonuçta,ilgili yerlesimde kaziya gerek olup olmadigina karar verilirEger Arastirilan sahada seramik bulgu yoksa,bu orada kazi yapilamaz anlamina da kesinlikle gelmezBazen bir sikke,bazen de bir mühür ya da yazit parçasi bile oranin önemini göstermeye yeterlidir




CKAZI

:Önceden topografik haritasi çikarilmis ve sinirlari belirlenmis arkeolojik alanlarda,yetkili makamlardan alinacak izinle bilimsel sorumluluga sahip kisilerin yapacagi "kazma" islemidirArkeolojik kazilar amaçlarina göre;
-Planli Kazilar
-Kurtarma Kazilari
-Rastlantisal Kazilar diye siniflara ayrilirBunlar yerlesme biçimlerine göre kendilerine uygun yöntemleri ve teknikleri uygularlar