Besinler Ve SİNDİRİM SİSTEMİ

BESİNLER ve SİNDİRİM SİSTEMİ
A BESİNLERİN ÖZELLİKLERİ
Canlıların temel özelliklerinden birisi de beslenmedir Besin maddelerinin üretilerek ya da dışarıdan alınarak vücutta kullanılmasıyla gerçekleşir Beslenmede kullanılan maddelere besinler denir Besinler canlı vücudunun büyümesinde, onarılmasında ve yaşamın düzenlenmesinde etkili olur Üretici canlılar kendi besinlerini yaparken, tüketici olanlar dışarıdan hazır olarak alırlar Tüketici canlıların kullandığı besinler 2 grupta bulunur
a Bitkisel besinler : Bitkilerin vücudunu oluşturan yaprak, meyve, tohum, kök gibi kısımlardır
b Hayvansal besinler : Hayvanların vücudu ve faaliyetiyle oluşurlar Et, süt, yumurta, bal, yoğurt, peynir bu gruba girer Kimyasal yapılarına ve özelliklerine göre besin maddeleri 2 alt grupta incelenir
Organik besinler : Canlı hücrelerde, biyolojik reaksiyonlar sonucu üretilirler Protein, yağ, şeker, vitamin gibi
İnorganik besinler : Toprak üzerinde ve içinde doğal olarak bulunurlar Su, mineraller gibi
Besin maddeleri canlı vücudunda kullanıldığı görevlere göre 3 grupta incelenir
• ENERJİ VERİCİ-karbonhidratlar-yağ-protein
• YAPICI-ONARICI-karbonhidrat-yağ-protein-su-mineral
• DÜZENLEYİCİ-protein-vitamin-su-mineral
1 Karbonhidratlar (Şekerler)
C, H, O elementlerinin birleşmesiyle oluşur Fotosentez sonucu ilk oluşan organik besindir Değiştirilerek diğer organik besinlerin oluşmasını sağlarlar Enerji üretiminde ilk önce kullanılır Daha çok bitkisel besinlerde bulunur Atom sayısı ve özelliğine göre hücrelerde farklı şekerler bulunabilir
Glikoz şekeri : Kimyasal yapısı C6H12O6 dır Fotosentez sonucu üretilir Şekerlerin yapıtaşıdır Solunum ve sentez olaylarında kullanılır İnsan ve hayvanlarda kan şekerini oluşturur Fehling (benedikt) çözeltisi ile kırmızı renk verir
Glikojen şekeri : Şekerin insan ve hayvanlardaki depo şeklidir Binlerce glikozun birleşmesinden oluşur Kan şekeri azaldığında eritilerek kana verilir
Nişasta şekeri : Şekerin bitkilerdeki depo şeklidir Binlerce glikozun birleşmesinden oluşur Hücrelerdeki lökoplast organelinde üretilir Tohum ve meyvelerde bol bulunur Nişasta iyot çözeltisi ile mavi renk verir
Selüloz şekeri : Bitkilerde,hücre çeperinin oluşmasını sağlar Hücrede yapısal görev yapar Çok sert yapılıdır Hücrelere desteklik sağlar İnsan ve hayvanların çoğu tarafından sindirilemez Odunun % 50’si, pamuğun %95’i selülozdan oluşur
2 Yağlar (Lipidler)
C, H, O elemetlerinin birleşmesiyle oluşur Şekerlerin golgide değiştirilmesiyle üretilir İki tane yapı taşı bulunur Bunlar yağ asidi ve gliseroldür bir yağ molekülü 3 yağ asidi ve 1 gliserolün birleşmesinden oluşur
Sindirilmesi zor olup şekerlerden sonra enerji verici olarak kullanılır Çoğunlukla yedek besin olarak depolanır Bitkisel yağlar sıvı ve hayvansal yağlar katıdır Yağ molekülleri beyaz kağıt üzerine saydam leke bırakır Canlılarda bulunan yağlar;
– Hücre zarını oluşturur----Hormonların yapısına katılır---- Vücudun ısı yalıtımını sağlar----Göçmen kuşlar ve kış uykusuna yatan canlıların enerji ihtiyacını karşılar
3 Proteinler
C, H, O, N elementlerinin birleşmesiyle oluşur En küçük yapı taşlarına amino asit denir Hücrelerde 20 çeşit amino asit bulunur Amino asitler farklı sayı, sıra ve çeşitte kullanılarak değişik tipte proteinin yapılmasını sağlarlar Proteinler ribozomlarda üretilir Proteinler nitrik asit ile sarı renk verir Canlılarda bulunan proteinler;
– Hücre zarı, hormon ve antikorların yapılmasını sağlar----Enzimlerin, kasların, tırnağın, kılların yapılmasını sağlar----Uzun süreli açlıklarda en son enerji vericidir
4 Vitaminler
Hücrelerdeki biyolojik olayların düzenlenmesinde görev yapar Çoğu bitkiler tarafından üretilir B ve C vitaminleri suda, A, D, E, ve K vitaminleri yağda erirler Yağda eriyen vitaminler vücutta depolanabilir
Sindirilmeden kana karışırlar, enerji vermezler Eksiklerinde metabolik hastalıklar oluşur (A vitamini - Gece körlüğü, B vitamini - Beriberi, C vitamini -Skorbit, D vitamini - Raşitizm, E vitamini - Üreme bozukluğu, K vitamini - Kanın pıhtılaşmaması) Canlılarda bulunan vitaminler;
– Vücut direncini artırır---Kemiğin sertleşmesini, kanın pıhtılaşmasını, sağlar----Büyüme, gelişme, üreme davranışlarını etkiler
5 Su (H2O)
H, O elementlerinden oluşur Hücrelerin ortalama % 70’ini su molekülleri oluşturur Su molekülleri kararlı, akıcı ve taşıyıcı özelliğe sahiptir Vücuttaki kimyasal olaylar için enzimlerin çalışma ortamını oluşturur Vücutta bulunan suyla;
– Besin ve artıkların taşınması sağlanır--- Büyük yapılı besinlerin sindirimi sağlanır---Fotosentezle besin yapılır---Vücut sıcaklığının düzenlenmesi sağlanır
6 Mineraller (Madensel Tuzlar)
Doğada maden şeklinde ve toprakta karışım halinde bulunur Canlılarda 20 - 25 çeşidi (Demir, sodyum, kalsiyum, magnezyum, potasyum gibi) kullanılır Sindirilmez ve enerji vermezler Vücutta bulunan minerallerle;
– Klorofilin, hemoglobinin, kemiklerin oluşması sağlanır
– Kasların, sinirlerin, enzimlerin çalışması sağlanır
B SİNDİRİM SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ
Besin maddeleri hücrelerin sitoplâzmalarında kullanılır Büyük yapılı besinlerin hücre zarından geçmesi için parçalanması gereklidir Bu olaya sindirim denir Sindirim olayı hücre içinde yapılıyorsa hücre içi; hücre ve vücut dışında yapılıyorsa hücre dışı sindirim denir
İnsanlarda büyük yapılı besinlerin parçalanması için özel organlardan oluşan sindirim kanalı kullanılır Besinlerin diş ve kaslarla parçalanmasına mekanik sindirim; enzimler yardımıyla parçalanmasına da kimyasal sindirim denir
Bitkisel ve hayvansal kaynaklı yiyecek ve içeceklerde bulunan protein, yağ ve şekerler sindirime uğrarlar İnsanların sindirim kanalı ağız - yutak - yemek borusu - mide - ince borusu - kalın bağırsak - yardımcı organlardan oluşur

a) Ağız : Sindirim kanalının başlangıcıdır Besinlerin vücuda alınmasını sağlar Ağızda dişler, tükürük bezleri ve dil bulunur
Dişler : Vücudun en sert yapısı olup katı besinlerin mekaniksel sindirimini sağlar Böylece besinlerin yutulmasını ve daha kolay hazmedilmesi sağlanır
Ağızda besinlerin parçalanmasını sağlayan kesici dişler (8) köpek dişleri (4) ve azı dişleri (20) bulunur Bir diş dıştan içe doğru mine tabakası, fildişi tabakası ve diş özü tabakası kısımlarından oluşur
Tükürük bezleri : Kaygan, eritici ve sindirici özelliğe sahip tükürüğü salgılar Ağızda 3 çifti bulunur Tükürük besinlerin ıslatılmasında, yumuşatılmasında ve kayganlaştırılmasında görev yapar
Dil : Çizgili kas taşıyan hareketli bir organdır Kısmen istemli ve kısmen istemsiz olarak çalışır Besinlerin ağız içinde çevrilmesinde ve yutulmasında etkili olur
b Yutak : Nefes borusu ve yemek borusunun giriş kısmında bulunur Yapısındaki kaslı kapakçık yardımıyla solunan havanın soluk borusuna, yutulan lokmaların yemek borusuna geçmesini sağlar
c Yemek borusu : İnce, uzun, boru şeklinde olan düz kaslardan oluşmuş bir yapıdır Yutulan besinlerin yavaş ve ritimsel olarak mideye taşınmasını sağlar

d Mide : Karın boşluğunun sol alt kısmında bulunur sindirim kanalının geçiş kısmıdır Duvarlarında çok sayıda düz kas ve salgı bezi bulunur Mideye ulaşan besinler burada bir süre depolanır, karıştırılır ve mikropları öldürülür Besinlerde bulunan proteinlerin bir kısmı sindirilir

e İnce bağırsak : Sindirim kanalının ince ve uzun olan kısmıdır Duvarlarında düz kaslar bulunur ve ritimsel olarak çalışır Burası besinlerin tamamen sindirilip emilmesinde iş görür Pankreas ve kendi salgı bezlerinden gelen enzimler protein, yağ ve şekerleri kimyasal olarak sindirir İç yüzeyinde bulunan kılsı villuslar sindirilen besinlerin kana geçirilmesini sağlar

f Kalın bağırsak : Sindirim kanalının son kısmıdır Sindirim artıklarının bir süre depolanmasını ve zaman zaman atılmasını sağlar Depolama sırasında gerekli su ve mineraller emilebilir Bu kısımda bulunan yararlı vitamin bakterileri B ve K vitaminlerinin üretilmesini sağlar

g Yardımcı organlar : İnce bağırsaktaki sindirimin tamamlanabilmesi için sindirime yardımcı olan sıvılar üretirler Karaciğer ve pankreas bu özelliğe sahiptir
• Pankreas : Ürettiği özsuyu içerisinde protein sindirici tripsin, Yağ sindirici lipaz ve şeker sindirici amilaz enzimleri bulunur
• Karaciğer : Ürettiği safra özsuyu ince bağırsaktaki yağların mekanik sindirimini sağlar