Hücre Zarından Madde Geçişi

HÜCRE ZARINDAN MADDE GEÇİŞİ
Hücre zarının en önemli özelliği, canlı ve seçici – geçirgen olmasıdır




PASİF TAŞIMA (ENERJİ HARCANMAZ)
Difüzyon (Yayılma)
Madde moleküllerinin çok yoğun olduğu ortamdan az yoğun olduğu ortama doğru yayılmalarıdır
Difüzyon sırasında enerji harcanmaz ve canlılık şart değildir
Bazı durumlarda difüzyona uğrayacak madde bir taşıyıcı proteinle hücreye alınabilir
Buna ise kolaylaştırılmış difüzyon denir Hücre zarı korundan geçebilecek maddeler; glikoz, gliserol, yağ asitleri
amino asitler, elementler,su ve bazı inorganik bileşiklerdir





Osmoz (Suyun Difüzyonu)
Suyun seçici geçirgen bir zardan difüzyonuna denir Osmozda da enerji harcanmaz ve canlılık şart değildir Ancak seçici geçirgen zar bulunmak zorundadır

Emme Kuvveti: Yoğun ortamın yoğunluğundan dolayı diğer ortamdan Su emebilme kuvvetine denir
Osmotik Basınç: Yoğun ortama doğru hareket eden su molekülleri zardan geçebilmek için zara uyguladığı kuvvete denir
Turgor Basınç: Yoğun olan hücrelere aşırı su geçişi sonucu dolan hücre hacminin su tutamayacağından suyun dışarı çıkmak için zara yaptığı basınca denir
Plasmolis: Yoğun ortamlara koyulan hücrelerin zamanla su kaybederek büzülmesi olayına denirEğer hücre çok yoğun ortama konulursa ölebilir
Deplazmolis:Az yoğun ortama koyulan hücrelerin zamanla su alarak şişmesi olayına denir Hücrenin konulduğu ortam çok sulu olduğundan şişerek patlayabilir
İzotonik Çözelti: Çözeni ve çözüneni eşit olan çözeltilerdir
Hipertonik Çözelti: Çözeni az çözüneni fazla olan yoğun çözeltilerdir
Hipotonik Çözelti: Çözeni fazla çözüneni az olan sulu çözeltidir

AKTİF TAŞIMA (ENERJİ HARCANIR)
Aktif Taşıma
Maddelerin az yoğun ortamdan çok yoğun ortama taşınmasına denir
Aktif taşıma ancak canlı hücrelerde gerçekleşir Çünkü ATP harcanır ve enzimler iş görür
Bu olayda, taşınacak maddelerin porlardan sığabilecek kadar küçük olması gerekir
İyonların çoğu yoğun ortamdan az yoğun ortama aktif olarak geçer
Endositoz
Bu olaylarda da enerji harcanır
Her iki olay hayvan hücrelerinde görülmesine karşılık, bitki hücrelerinde Endositoz görülmez
Endositoz, pordan geçemeyecek kadar büyük moleküllerin hücre içerisine alınmasıdır
Alınan madde sıvı ise pinositoz, katı ise fagositoz adını alır
Ekzositoz
Ekzositoz, hücre içerisinde oluşturulan enzim, hormon, çeşitli proteinler, bitkilerde reçine ve eterik yağlar, hayvanlarda mukus ve diğer büyük moleküllü salgı maddelerinin golgi yardımıyla, küçük kesecikler halinde taşınarak dışarı atılmalarına denir






EŞEYSİZ ÜREME
İlkel yapılı canlılarda görülür Tek bir ata canlının faaliyetiyle gerçekleşir Üremenin temelinde mitoz bölünme bulunur Oluşan yavru canlılar tamamen ana canlıya benzer canlılar arasında çeşitlilik bulunmaz
1 Bölünerek Çoğalma
Bir hücreli canlılarda görülen en hızlı çoğalma biçimidir Bakteriler, amip, öglena, paramesyum bu şekilde çoğalır
2 Tomurcuklanarak Çoğalma
Ana canlıdan oluşan çıkıntıların zamanla gelişmesiyle yavru canlılar oluşur Bu yavrular bağımsız ya da beraber yaşayabilir Bira mayası, sünger, hidra ve mercanlarda görülür
3 Sporla Çoğalma
Özel olarak üretilmiş tohum şeklindeki bir hücreli sporlarla sağlanır Sporlar uygun şartları bulduklarında çimlenerek yeni bir canlıyı oluşturur Çiçeksiz bitkiler, mantarlar ve sıtma etkeni olan plazmodyumda görülür
4 Rejenerasyonla Çoğalma
Vücuttan kopan parçanın yenilenip gelişmesiyle yavru canlıların oluşmasıdır Yassı solucan planarya, toprak solucanı ve deniz yıldızlarında görülür
5 Çelikle ve Yumruyla Çoğalma
Bazı çiçekli bitkilerde gövde parçalarının toprakta filizlenmesi sonucu sağlanır Söğüt, iğde, gül, üzüm, patates gibi bitkilerde görülür
EŞEYLİ ÜREME
Gelişmiş yapılı olan canlılarda görülür İki farklı atanın katkısıyla gerçekleşir Cinsiyet faktörü kullanılır Atalardan birisi erkek ve diğeride dişi cinsiyetinde olur Üremenin temelinde mayoz bölünme ve döllenme olayları bulunur Oluşan yavrular birbirinden ve ata canlılardan farklı karakterlerde olurlar
Eşeyli çoğalma sonucu oluşan bireylerde çeşitlilik bulunduğu için çevre şartlarına uyma yenetekleri çok yüksektir Daha çok çiçekli bitki, hayvan ve insanlarda görülür Eşeyli üremede 3 temel mekanizma vardır

• Mayoz bölünme : Sperm ve yumurtanın oluşturulmasını sağlar
• Döllenme : Sperm ve yumurtaların birleşerek döllenmiş yumurta olan zigotun oluşmasını sağlar Genel olarak suda yaşayan canlılarda dış döllenme; karada yaşayan canlılarda iç döllenme kullanılır
• Gelişme : Zigotun mitoz bölünmelerle büyüyüp farklılaşarak yavru canlıyı oluşturmasıdır Gelişmesini yumurta içinde ve vücut dışında tamamlayanlar dış gelişme; gelişmesini anne rahminde tamamlayanlar iç gelişme yaparlar
•
Zigot:Gametlerin birleşmesi sonucu(döllenme) oluşan yapıdır Zigottan sonraki bölünmeler mitoz bölünmedir
Hermafroditlik:Bir organizmanın hem erkek hem de dişi eşey organlarını barındırmasıdır
Partenogenez:Döllenmiş yumurtanın gelişerek tam teşekküllü bir bireyi oluşturmasıdır Bu birey cinsiyet olarak erkek olup, vücut hücreleri haploit kromozom sayısına sahiptir Döllenen yumurtalardan mutlaka dişi bireyler oluşur Arılar ve bitki bitlerinde görülür
Metagenez (döl almaşı) :Eşeyli üremenin ardından eşeysiz üremenin gerçekleşmesidir Sıtma mikrobu, deniz anası, eğrelti ve karayosunlarında görülür

İNSANDA ÇOĞALMA
İnsanın çoğalmasında, erkek ve dişi üreme sistemi kullanılır Erkek üreme sisteminde bulunan testisler, mayozla milyonlarca spermin oluşturulmasını sağlar Spermler küçük, kamçılı ve hareketlidir İçerisinde 23 tane kromozom bulunur Dişi üreme sisteminde bulunan yumurtalıklar ayda bir olmak üzere mayozla yumurtanın oluşmasını sağlarlar Yumurtalar büyük, kamçısız ve hareketsizdir Çekirdeğinde 23 tane kromozom bulunur
İnsanların çoğalmasında iç döllenme ve iç gelişme olayları kullanılır Spermler yumurtanın yumurta kanalında döllenmesini sağlarlar Yumurta kanalında oluşan zigot hemen bölünmeye başlar Zigotun bölünmesiyle oluşan dut şeklindeki hücre topluluğuna morula denir Morula döl yatağına (rahim) bağlanarak yavrunun gelişmesini sağlar
Yavru ile anne rahmi arasındaki bağlantıyı göbek bağı ve plasenta sağlar Plasenta göbek bağının anne rahmine bağlandığı kısımdır Burada yavru kanı ile anne kanı arasında madde alış verişi yapılır Embriyo 9 aylık gelişim süreci sonunda doğarak anneden bağımsızlığını kazanır
Annenin sağlıklı bir bebeğe sahip olması için; yeterli ve dengeli beslenmesi, sigara, alkol ve uyuşturucudan uzak durması, doktor kontrolünde bulunması gereklidir

HAYVANLARDA ÜREME
Üreme sistemi+boşaltım sistemi ürogenital sistem adını alır
İç döllenme:Kara hayvanlarında görülür Döllenme dişinin vücudu içinde olur Bu nedenle az sayıdaki üreme hücresi tür sürekliliği için yeterlidir Bazı canlılar suda yaşamalarına karşın, yavru sayısını koruyabilmek için iç döllenme yapabilirler (köpek balığı, lepistes)
Dış Döllenme: Suda yaşayan hayvanların çoğunda çiftleşme için herhangi bir organı genellikle bulunmadığından, sperm hücreleri dış ortama serbestçe bırakılır Dış ortamda gerçekleşen bu döllenmeye Dış döllenme denir (balina, fok, yunus gibi memeliler hariç)
Balık ve kurbağalarda üreme: Dış döllenme görülür, yumurtalarında kabuk oluşmaz
Sürüngen ve kuşlarda üreme: İç döllenme dış gelişme görülür Embriyo gelişimini yumurta içinde tamamlar
Memelilerde üreme:İç döllenme, iç gelişme gözlenir Gagalı ve keseli memeliler de yavru gelişimini ana vücudu içinde gerçekleştirir, besini yumurtadan alır Plasentalı memelilerde, emriyo dişinin uterusu(döl yatağı) içinde gelişir
Başkalaşım(metamorfoz):Çok yumurta oluşturan bazı canlılarda yumurta içindeki besin maddesi (vitellüs) çok az olduğundan embriyo gelişimini tamamlamadan yumuırta larva halinde çıkar, dışarıda gelişerek ergin birey halini alır Bu olaya metamorfoz denir Kurbağalarda görülür




VİRÜSLER
En küçük ve basit yapılı organizma olarak kabul edilir Yapısı, kalıtsal madde ve protein kılıftan ibarettir Kalıtsal madde, virüsün yaşamsal olayları gerçekleştirmesini ve çoğalmasını sağlar Bazı virüslerde sadece DNA ve bazılarında da sadece RNA şeklinde bulunur Protein kılıf, kalıtsal maddenin etrafını çevreleyen bir kılıftır Kalıtsal maddeyi dış etkilerden korur
Virüsler hücre zarı, sitoplazma ve enzimleri taşımadıkları için beslenme, solunum, boşaltım, büyüme, sentez, sindirim gibi aktiviteleri gerçekleştirmezler Bu nedenle mecburi parazit olup ancak canlı bir hücreye girdiği zaman çoğalabilir Bu durum bulaştığı canlının hastalanmasına neden olur (Nezle, Grip, Aids, Kuduz, Hepatit gibi)
Kendisine uygun bir hücreye girebilen virüs kalıtsal maddesiyle hücre yönetimini ele geçirir Yeni virüsler, konak hücrenin organelleri ve sitoplazması kullanılarak üretilir

BAKTERİLER
Virüslerden daha büyük bir hücreli mikroskobik organizmalardır En basit hücre yapısına sahiptirler Hücre zarı, sitoplazma, hücre çeperi ve ribozomdan oluşurlar Çok küçük oldukları için hava ve su yardımıyla dünyanın hemen her tarafına taşınabilirler Çoğalma hızları yüksek olup dünyada fazla ve yaygın olarak bulunurlar Bakterilerde şu yapılar bulunabilir
Kamçı : Bazılarında bulunur Sulu ortamlarda bakterinin aktif hareketini sağlar
Klorofiller : Bazılarında bulunur Bakterilerin ışıklı ortamda fotosentez yapmasını sağlar
Hücre çeperi : Bakterinin zar ve sitoplazmasına desteklik sağlar Şeker - protein karışımı bir maddeden oluşur
Bakteriler bölünerek çok hızlı bir şekilde çoğalırlar Uygun olmayan şartlarda çevrelerine bir kapsül oluşturarak spor haline geçerler
Şekillerine göre dört çeşit bakteri grubu bulunur;
• Yuvarlak bakteriler : Üzüm tanesi şeklindedir ve kamçı taşımazlar
• Çubuksu bakteriler : İnce uzun şekilli bakterilerdir
• Spiral bakteriler : Kıvrık, burgu şekilli bakterilerdir
• Virgülsü bakteriler : Kamçıları tek ve uzun bakterilerdir
Beslenme şekillerine göre 2 çeşit bakteri grubu bulunur
a Üretici bakteriler : Taşıdığı klorofilleri yardımıyla fotosentez yapar ve ihtiyaç duyduğu besinlerin üretilmesini sağlarlar
b Tüketici bakteriler : İhtiyaç duyduğu besinleri dışarıdan hazır olarak alan bakterilerdir Bunların da yaşama şekillerine göre farklı tipleri bulunur
• Çürükçül bakteriler : Canlı artık ve kalıntılarını ayrıştırarak besin ihtiyacını karşılarlar
• Parazit bakteriler : Başka canlıların vücudunda barınarak hazır besin alır ve hastalık oluştururlar
• Ortak yaşam bakterileri : Birlikte yaşadığı canlıyla karşılıklı madde alış verişi yaparak beslenirler
Bakterilerin Faydaları
Çürütücü bakteriler canlı kalıntılarını parçalayarak doğal temizliğin gerçekleşmesini ve toprağın mineral oranının artmasını sağlarlar
Maya bakterileri fermantasyon sonucu ürettiği asit ve alkolle besinlerin mayalanmasını sağlar Turşu, içki, yoğurt oluşumu gibi
Ortak yaşam bakterileri, Selülozun sindirilmesi, vitamin üretilmesi ve azotun tutulması gibi olaylarda birlikte yaşadığı canlıya yardımcı olur
Bakterilerin Zararları
Patojen ve bazı zararlı bakteriler insanlarda tifo, kolera, zatürre, verem gibi hastalıların oluşmasına neden olurken, bazıları da besinlerin gıda yapısında bozulmalara neden olurlar

PROTİSTLER

Gelişmiş hücre yapısına sahip olan bir hücreli canlılardır Vücutları; hücre zarı, sitoplazma, organeller, çekirdek ve bazılarında hareket yapılarından oluşur Sulu ortamlarda ve canlıların vücudunda yaşayabilirler Çoğunluğu tüketici olup dışarıdan hazır besin alır Tatlı sularda yaşayanlarda bulunan kontraktil kofullar fazla suyun boşaltımını sağlar Hareket özelliklerine göre dört grubu bulunur
a Kamçılılar : Aktif hareketini kamçıları yardımıyla sağlarlar Öglena türlerinde kloroplast bulunur ve fotosentezle besin üretebilirler
b Kök ayaklılar : Hücre şekillerini değiştirerek yalancı ayak oluştururlar Böylece besin alma ve aktif hareketlerini gerçekleştirirler Amip gibi
c Silliler : Hücreleri çevresi kısa sillerle kaplıdır Sillerin faaliyeti hareket ve beslenmede etkili olur Yapısında iki tane çekirdek bulunur Paramesyum gibi
d Sporlular : Çoğalmasını sporlar yardımıyla sağlar Tamamı iç parazit olup hareket yapıları yoktur Plazmodyum türü insanda sıtma hastalığını oluşturur

MANTARLAR
Bira mayaları haricinde çok hücreli olan canlı grubudur Tamamı tüketici olarak beslenir Spor üreterek çoğalırlar Ancak çevre şartlarına göre başka üreme şekillerini yapan türleride bulunur Hücreleri gelişmiş yapıda olup çevrelerinde şeker - protein yapısında olan hücre çeperi bulunur Yedek besinini glikojen şeklinde depo ederler Dört farklı grubu bulunur
a Küf mantarları : Sporlarının çimlenmesiyle oluşan pamuksu yapıdaki hifleriyle canlı kalıntılarını çürüterek beslenirler
b Şapkalı mantarlar : Sporlarının çimlenmesiyle çayır mantarlarını oluşturur Topraktaki canlı kalıntılarını ayrıştırarak beslenir Bir kısmı besin olarak kullanılır
c Maya mantarları : Tek hücreli olup tomurcuklanarak çoğalabilir Etil alkol fermantasyonu yaparlar Hamurun mayalanmasında etkilidirler
d Parazit mantarlar : Dış parazit olarak yaşarlar insan, hayvan ve bitkilerde mantar hastalıklarını oluştururlar





ÇİÇEKLİ BİTKİLER
En gelişmiş bitki grubudur Vücudunda bütün bitkisel organları bulundurur Tohum ve meyve oluşturarak çoğalır Çiçekli bir bitki dört farklı kısımdan oluşur
1 Kök
Gövdenin toprak altındaki uzantısıdır Bitkiyi toprağa bağlar ve dik tutar Bitkinin ihtiyaç duyduğu su ve minarellerin topraktan alınmasını sağlarKök üç kısımdan oluşur
• Ana kök: Kökün toprakta uzamasını sağlayan temel kısmıdır
• Yan kök: Kökün toprakta yayılmasını sağlayan çıkıntı kısımlarıdır
• Emici tüy: Kökün toprakla temasını artıran kılsı yapılardır ve kısa zamanda bol su alınmasını sağlarlar
Kök Çeşitleri
• Kazık kök : Ana kök bir tane olup gelişmiş ve uzamıştır Çevresinde çok sayıda yan kök bulunur Genelde ağaçlarda bulunur Çam, söğüt, gül gibi
• Saçak kök : Ana kök gelişmemiş olup gövdeden çok sayıda yan kök çıkar Genelde otsu bitkilerde bulunur Çim, buğday, nohut gibi
Bunlardan başka özel görevler yapan besin depolayıcı depo kökler, tırmanmayı sağlayan tutunma kökleri, gövdeyi dik tutan destek kökleri, bitkinin parazit yaşamasını sağlayan sömürme kökleri gibi kök çeşitleride vardır
2 Gövde
Bitkinin toprak üstünde kalan organlarıdır Yapısında dallar, iletim boruları, yapraklar, çiçekler ve tomurcuklar bulunur Fotosentezle besin üretilmesini, besin depolanmasını ve madde iletiminin yapılmasını sağlar Temelde iki çeşit gövde bulunur
• Otsu gövde: Yeşil renkli,ince, yumuşak ve zayıftır Otsu bitkilerde bulunur Yaşam süreleri bir mevsim ya da bir yıldır Fasulye, Buğday, Marul, Çim gibi
• Odunsu gövde: Kahve renkli, kalın, sert ve dirençlidir Ağaçsı bitkilerde bulunur Yaşam süreleri uzundur Gövde çevresinde kabuk şeklinde mantar tabakası bulunur Gövde içinde yaşı gösteren yaş halkaları vardır (Elma, çam, kavak, söğüt, sekoya gibi)
Bazı bitkilerde özel görevler yapan farklı gövde çeşitleri kullanılır Örneğin yumru gövdeler besin depolar, etli gövdeler su depolar, sarılıcı gövdeler bitkinin desteğe tutunmasını sağlar, sürünücü gövdeler toprakta uzamayı sağlar
3 Yaprak
Dallardaki yeşil renkli yapılardır Genelde damarlı ve geniştir Üzerinde gaz alış verişini sağlayan stomalar (gözenekler) bulunur Hücrelerinde çok sayıda kloroplast bulunur Yapraklar;
– Fotosentezle besin üretme, - Solunumla oksijen ve karbondioksit değişimini sağlama,– Dökülerek katı atıkları boşaltma,
– Terlemeye su ve ısı atma, şeklinde görevleri gerçekleştirir Bazı yapraklar bu görevlerden başka özel faaliyetlerde gerçekleştirirler Örneğin depo yapraklar besin depolama, diken yapraklar su kaybını azaltma, kapan yapraklar böcek yakalama, sülük yapraklar gövdeyi desteğe bağlama şeklinde faaliyet yaparlar
4 Çiçek
Bitkilerin eşeyli üremeyi sağlayan organına çiçek denir Çiçekler genel olarak aşağıdaki kısımlardan oluşur
• Çanak yaprak : Yeşil renkli olup içerisindeki çiçek kısımlarını dış etkilerden korur
• Taç yaprak : Renkli ve hoş kokulu olup böcekleri çekerek tozlaşmanın yapılmasını sağlar
• Erkek organ : Özel bölünmelerle polenlerin çok sayıda üretilmesini sağlar
• Dişi organ : Vazo şeklinde olup yumurtaların oluşturulmasını ve döllenmesini sağlar Çiçekli bitkilerde tohum oluşumu sırasında iki temel olay gözlenir
a Tozlaşma olayı : Erkek organdaki polenlerin dişi organın üst kısmına taşınmasına denir Su, rüzgâr, kuş ve böcekler tozlaşmaya yardımcı olurlar
b Döllenme olayı : Polenlerin yumurtalıkta bulunan yumurtalarla birleşerek zigotu oluşturmasıdır

Türün kromozom sayısını taşıyan zigot, mitoz bölünmelerle hızla çoğalarak tohumun oluşmasını sağlar tohumun yapısında bulunan kabuk içindeki canlı dokuyu korur Çenekler depoladıkları besinlerle çimleninceye kadar canlı dokuya besin sağlar Embriyo, canlı dokuyu oluşturur ve çimlenerek bitkinin kısımlarını oluşturur
Tohumun Çimlenmesi
Tohumun uygun koşullarda yeni bir bitkiyi oluşturmasına çimlenme denir Çimlenmeyi sağlayan kısım embriyodur Çimlenme embriyonun büyüme ve gelişmesiyle sağlanır Tohumun çimlenmesi için üç temel şart gereklidir
Sıcaklık : Canlı dokudaki hücresel olayların yapılması ve enzimlerin çalışmasını sağlar
Su : Tohum kabuğunun çatlaması ve yeni hücrelerde sitoplazmanın oluşmasını sağlar
Oksijen : Tohumun solunumla ihtiyaç duyduğu enerjiyi üretmesini sağlar
ÇİÇEKSİZ BİTKİLER
Gelişmemiş yapılı ilkel bitkilerdir Çoğalmalarını spor keselerini kullanarak sağlarlar Kök, gövde ve yaprakları tam olarak gelişmemiştir Nemli yerlerde yaşarlar ve fotosentezle besin üretirler İki ana grubu bulunur
1 Damarlı Olanlar
Basit yapıda kök, gövde ve yaprakları bulunur İletim demetleriyle madde taşıması yaparlar Döl almaşı ile çoğalırlar Bu gruba eğrelti otu ve kibrit otları örnek verilebilir
2 Damarsız Olanlar
Su ve kara yosunları bu gruba girer Kök, gövde ve yaprak taşımazlar İletim demetleri yoktur Döl almaşıyla çoğalmalarını gerçekleştirirler


OMURGASIZ HAYVANLAR

• Çoğunluğu sularda ve nemli bölgelerde yaşarlar
• Hayvanların en basit bireylerini içerirler Karada yaşayanları deri ve trake solunumu yaparken sularda yaşayanları yüzey ve solungaç solunumu yaparlar Altı gruba ayrılarak incelenirler

1 Süngerler
• En ilkel hayvan grubudur
• Sularda bir yere tutunarak yaşarlar
• Vücutlarında doku ve organ farklılaşması yoktur
• Sudaki besin parçacıklarıyla beslenirler
• Yumurta oluşumu ve tomurcuklanma ile çoğalırlar

2 Sölenterler
• Vücutlarında tam bir doku ve organ farklılaşması görülmez
• Basit bir sindirim kanalı ve ağsı sinir yapılarını taşırlar
• Sölenterlerin üç çeşidi bulunur Bunlar deniz adası, mercan ve hidradır
• Yumurta üretimi ve tomurcuklanma ile çoğalabilirler

3 Solucanlar
• Doku ve organ farklılaşması görülen ilk hayvan grubudur
• Kasları yardımıyla aktif hareket edebilirler
• Yumurta ile çoğalırlar
• Derileri ince ve nemli olup deri solunumu yaparlar
• Üç farklı çeşidi bulunur

• Yassı solucanlar : Vücutları ince uzun ve bölmelidir Tenya ve planarya bu gruba girer Tenya iç parazit olup baş, boyun ve yassı halkalardan oluşur Ağız ve sindirim kanalı yoktur İnsan ve bazı hayvanların vücudunda barınır Büyüme ve çoğalması için 2 farklı canlının vücudunu kullanır Büyümek için ara konak canlının, çoğalmak için son konak canlının vücudunu kullanır Dört çeşit tenya insan yaşamını etkilerTenya yavrularına keseli kurt denir ve ara konağın kaslarında bulunurSon konağın, ara konak olan canlıyı yemesiyle son konağın vücuduna bulaşır

• Yuvarlak solucanlar : Vücutları yuvarlak, uzun ve bölmesizdir Tamamı iç parazittir İnsan ve hayvanların iç organ ve bağırsaklarında barınırlar Genelde iyi temizlenmemiş ve pişirilmemiş yiyeceklerle insan vücuduna bulaşabilir Bağırsak solucanı, trişin, kıl kurdu gibi

• Halkalı solucanlar : Vücutları uzun ve bölmelidir Bağımsız olarak yaşarlar Toprak solucanı ve sülük bu gruba girer Toprak solucanları toprakla birlikte aldığı organik besinleri yiyerek beslenir Faaliyetleri sırasında toprağın havalanmasını, nemlenmesini, gübrelenmesini sağlar Vücudun kopmasıyla rejenerasyon yapıp çoğalabilir

4 Yumuşakçalar
• Su ve nemli topaklarda yaşarlar Vücutları nemlidir
• Karada yaşayanları deri suda yaşayan solungaç solunumu yapar
• Vücutları çevresinde kavkıları bulunur
• Ahtapot, midye, salyangoz, mürekkep balığı bu gruba girer

5 Eklem Bacaklılar
En fazla türe sahip olan hayvan grubudur Vücutları çevresinde kitin yapılı dış iskelet bulunur Karada yaşayanları trake ve suda yaşayanları solungaç solunumu yapar Dört çeşit alt grupta incelenir
• Böcekler : Vücutları baş, göğüs ve karın kısımlarından oluşur Yumurtayla çoğalırlar Büyüme ve gelişmeleri sırasında başkalaşım geçirirler Kelebek, Karınca, Arı, Çekirge, Karasinek gibi
• Çok ayaklılar : Her vücut halkasından bir çift ayak çıkar Kırkayak ve çiyan gibi
• Örümcekler : Anten ve kanat taşımazlar Akrep, bit, pire, kene, örümcek gibi
• Kabuklular : Eklem bacaklıların suda yaşayan grubudur Yengeç, istakoz, karides gibi

6 Derisi dikenliler
• Vücut üzerinde dikensi sert çıkıntılar korunmayı sağlar
• Tamamı sularda yaşar
• Solungaçlarıyla solunum yaparlar
• Deniz yıldızı, deniz kestanesi, deniz hıyarı gibi canlılar bu gruba girer





OMURGALI HAYVANLAR
• Vücutlarında kemik ve kıkırdaktan yapılmış iç iskeletleri bulunur
• En gelişmiş canlı grubudur
• Doku ve organ gelişimi en yüksek derecede bulunur
• Vücutlarında özel görevler yapan sistemler bulunur
• Hepsi eşeyli yollarla çoğalırlar Böbrekleriyle boşaltım yaparlar Omurgalılar beş ayrı grupta toplanırlar
1 Balıklar
• Tatlı ve tuzlu sularda yaşarlar
• Solungaç solunumu yaparlar
• Yüzgeçleriyle hareket ederler
• Vücutları koruyucu olan pullarla kaplıdır
• Kalpleri bir kulakçık ve bir karıncık olarak iki odacıklıdır
• Kalpleri, vücuttaki kirli kanı toplayıp solungaçlara gönderir Bu nedenle kalpte sadece kirli kan bulunur
• Soğuk kanlı canlılardır Vücut sıcaklıkları suya bağlıdır Kış uykusuna yatmazlar
• Dış döllenme ve dış gelişmeyle yumurta üreterek çoğalırlar Köpek balığı, Hamsi, Kefal, Alabalık, Palamut bu gruba girer
2 Kurbağalar
• Derileri ince ve nemli olan canlılardan oluşur Su kenarlarında yaşarlar
• Yavruyken solungaç, erginken deri ve akciğer solunumu yaparlar
• Arka ayakları uzun olup perdelidir Sıçramasını ve suda yüzmesini sağlar
• Dilleri uzun ve yapışkanlıdır Çoğunlukla böcekleri tutarak beslenirler
• Kalpleri iki kulakçık ve bir karıncıktan oluşur Vücuttan gelen kirli kan ile akciğerden gelen temiz kan karıncıkta karışır Vücuda karışık kan gönderilir Yeterli enerjiyi üretemediği için soğuk kanlıdırlar
• Dış döllenme ve dış gelişme şeklinde yumurtayla çoğalırlar
• Büyümeleri sırasında larvaları başkalaşım geçirir ve erginleşir
• Kuyruklu ve kuyruksuz kurbağa olarak adlandırılan türleri bulunur
3 Sürüngenler
• Gövdelerine oranla kol ve bacakları zayıf olduğu için karınları üzerinde sürünürler
• Vücut çevresi pullarla kaplıdır
• Akciğerleriyle solunum yaparlar Kalpleri üç odalı olup iki kulakçık ve bir karıncıktan oluşur Karıncıkta bulunan yarım perde kirli ve temiz kanın karışmasını azda olsa engeller
• Vücutta karışık kan dolaşır ve soğuk kanlı canlılardır
• İç döllenme ve dış gelişme şeklinde yumurtayla çoğalır 4 farklı alt grubu bulunur
• Kertenkeleler : Bazı türleri uzun ve hareketli olan kuyruklarını düşmanlarından kaçmak için kopartabilirler Kopan kuyruk zamanla rejenerasyonla onarılır
• Yılanlar : Kol ve bacakları yoktur Kıvrılarak hareket ederler Zehirli olanlar dişleriyle avlarını etkisiz hale getirirler Hayvanları yutarak beslenirler Büyümeleri sırısında derilerini değiştirirler
• Kaplumbağalar : Vücut çevresinde bağa denen sert ve kalın bir kabuk korunmasını sağlar
• Timsahlar : Ekvatoral kuşakta yaşarlar Kış uykusuna yatmazlar Üst çenesini hareket ettiren tek omurgalı grubudur Kalpleri dört odacıklıdır Vücutlarında karışık kan dolaşır Su kenarlarında yaşarlar
4 Kuşlar
• Vücutları tüylerle kaplıdır Tüyler uçmayı ve vücut sıcaklığının korunmasını sağlar
• Akciğer solunumu yaparlar Ağız uçları gaga şeklindedir Ağızlarında diş bulunmaz Dişin görevini sindirim kanalındaki taşlık organı yapar
• Kalpleri dört odacıklı olup, sağ tarafta kirli, sol tarafta ise temiz kan bulunur Vücutta temiz kan ve kirli kan ayrı ayrı dolaşır Sıcak kanlı canlılardır
• Oluşturdukları yavrularına bakarlar İç döllenme ve dış gelişme şeklinde yumurta oluşturarak çoğalırlar Beslenme ve yaşama şekline göre yırtıcı, tırmanıcı, ötücü, uçamayan, suda yüzebilen türleri bulunur
5 Memeliler
Vücutları kıl ve ter bezleriyle kaplı olan canlı grubudur En gelişmiş canlı grubu olup akciğer solunumunu yaparlar Yeryüzünde ortam adaptasyonları (uyum yetenekleri) en yüksek olan canlılar olup hemen hemen her yerde bulunabilirler
Kalpleri dört odacıklı olup kirli ve temiz kan karışmaz Vücutlarında temiz kan dolaşır Sıcak kanlı canlılardır Kış uykusuna yatmazlar İç döllenme ve iç gelişme şeklinde yavrularını belli bir hamilelik sürecinden sonra doğurarak çoğalırlar Doğan yavrularını sütle besleyerek yetiştirirler Yavruların bakım ve korunmasını sağlarlar Beslenme ve yaşama şekline göre altı çeşidi bulunur
• Otçul memeliler : Besinlerini bitkisel kaynaklardan alırlar Geviş getirenlerinin mideleri 4 odalıdır ve bağırsakları uzundur Keçi, koyun, inek gibi
• Etçil memeliler : Besinlerini hayvansal kaynaklardan alırlar Ağız ve ayak yapıları yırtıcı özelliktedir Aslan, kurt, çakal gibi
• Etçil - otçul memeliler : Besin kaynağı olarak et ve ot kullanabilen canlılardır Ayı, fare, kedi, köpek gibi
• Kemirici memeliler : Bitkilerin kök, gövde ve tohumlarını kemirerek beslenirler Tavşan, sincap, fare gibi
• Uçan memeliler : Kollarını gövdeye bağlayan pelerin şeklindeki deriyle uçarlar Yarasa gibi
• Yüzen memeliler : Kol ve bacakları yüzgeç şeklinde olup su ortamında hareket ederler Balina, yunus, fok gibi


SİNİR SİSTEMİ
Organların çalışmasını hızlı, etkili ve elektriksel yollarla düzenleyen yapılardan oluşur Sinir sistemi sinir telleri yardımıyla tüm vücuttaki olayları denetler ve düzenler Özelliğine göre 2 kısımdan oluşur

1 Merkezi Sinir Sistemi
Sinir sisteminin yönetici ve denetleyici kısmıdır Kafatası ve omurga içindeki sinirsel organlardan oluşur
a Beyin: Kafatası içerisindeki en büyük sinirsel organdır Yüzeyi girintili çıkıntılı olup iki yarım küreden oluşur Beyinle kafatası arasında bulunan 3 katlı zar beyni sarsıntılardan ve darbelerden korur Yapısında milyarlarca sinir hücresi ağ şeklinde bulunur Beyin yardımıyla insan vücudunda;
– Duyu organlarından gelen uyarılar değerlendirilir
– Problem ve olaylar düşünülür, çözülür
– Öğrenme faaliyeti ve hafıza olgusu sağlanır
– Acıkma, susama, uyku, uyanıklık düzenlenir
– Kan basıncı ve vücut sıcaklığı düzenlenir
– Hormonların salgılanma zamanı belirlenir

b Beyincik : Yapısı beyne benzer ve küçüktür İki yarım küreden oluşur Kafatasının arka alt tarafında bulunur Beyin, iç kulak ve iskelet kaslarıyla bağlantılıdır Beyincik yardımıyla insan vücudunda;
– Kol ve bacaklardaki kasların birbiriyle uyumlu çalışması sağlanır
– Kol ve bacaklardaki kasların çalışma derecesi düzenlenir
– Aktif hareketin dengeli olması sağlanır

c Omurilik soğanı : Yüzeyi düz olup soğana benzer bir şekle sahiptir Boynun üst kısmında bulunur İstem dışı çalışan iç organları yönetir
Omurilik soğanı yardımıyla insan vücudunda;
– Solunum sisteminin çalışması düzenlenir
– Dolaşım sisteminin çalışması düzenlenir
– Boşaltım sisteminin çalışması düzenlenir
– Sindirim sisteminin çalışması düzenlenir

d Omurilik : Sırtdaki omurga içerisinde bulunur Yüzeyi düz olup sinir kordonunundan oluşur Kafatası organları ile vücut organları arasındaki bağlantıyı sağlar
Omurilik yardımıyla insan vücudunda;
– Beyinle organlar arasında bilgi iletimi sağlanır
– Refkles davranışlarının oluşması düzenlenir

Refleks : Vücuda yapılan ani ve güçlü etkilere karşı vücudun aynı şekilde tepki göstermesidir İstemsiz olarak yapılır Vücudu koruyucu özelliğe sahiptir Kazanılma şekline göre 2 çeşidi bulunur
• Doğuştan kazanılan (kalıtsal) refleks : Genlerle ilgili olup nesilden nesile aktarılır Her insanda aynı şekilde bulunur
– Doğan çocuğun emme hareketi
– İğne batan parmağın çekilmesi
– Gürültülü sesten ürkme
– Göz bebeğinin büyüyüp küçülmesi
• Sonradan kazanılan (şartlı) refleks : Doğumdan sonra deneyimlerle ve öğrenme sonucu kazanılır Nesilden nesile aktarılmaz
– Limon görünce ağzının sulanması
– Örgü örme, dans etme, yüzme davranışları
– Bisiklet ve araba sürme davranışları

2 Çevresel Sinir Sistemi
Vücudu ağaç kökü şeklinde saran sinir liflerinden oluşur Merkezi sinir sistemi ve vücut organları arasındaki sinirsel iletimi sağlar

Sinirlerin Yapı ve Özellikleri
Sinir dokusunu oluşturun hücrelere nöron denir Milyarlarca nöron insan vücudunu ağ gibi sararak yönetimi sağlarlar Nöronlar görevleri için aşırı farklılaşmış olup bölünme yetenekleri yoktur Çalışmaları sırasında bol miktarda enerji harcarlar Nöronların şekilleri benzer olup 3 kısımdan oluşurlar
Dendrit : Kısa ve çok sayıda olan uzantılardır Çevreden aldıkları uyarıları aksona taşırlar
Akson : Uzun ve bir tanedir Dendritten aldığı uyarıları hedefi olan organa doğru taşır
Gövde : Nöronun çekirdek ve organellerinin bulunduğu sitoplazma kısmıdır Hücredeki hayatsal olayları gerçekleştirir
Miyelin kılıf : Bazı nöronlarda, aksonların çevresiyle yalıtımını sağlayarak uyartıların daha hızlı taşınmasını sağlar
Uyarı : Nöronları etkileyen çevresel değişmelerdir
Uyartı (İmpuls) : Uyarılar etkisiyle nöronlarda oluşan elektiriksel ve kimyasal değişmelerdir İnsan vücudunda görev ve taşınan bilginin farklılığına göre 3 çeşit sinir hücresi kullanılır
• Duyu nöronu : Uyarıları duyu organlarından merkezi sinir sistemine taşır
• Motor nöron : Merkezi sinir sisteminden organlara doğru emir taşır
• Ara nöron : Merkezi sinir sistemini oluşturur
Uyarı ve emirler sinirler üzerinde uyartılar şeklinde taşınırlar Taşınma hızları sabit olup oluşma miktarları değişebilir Uyartılar nöronlar üzerinde iyonlar yardımıyla elektriksel; Nöronlar arasında hormonlar yardımıyla kimyasal olarak taşınır
Nöronlar birbirine bağlandığı bölgelere sinaps denir Sinapslar bir nöronun aksonuyla diğerinin dendriti arasında kurulur
Uyartılar sinapslar üzerinde salgılanan özel hormonlarla taşınır Böylece uyartının hangi yolu takip ederek hangi organa ulaşacağı belirlenir






HORMON SİSTEMİ
Organların çalışmalarını yavaş, zayıf ve uzun süreli olarak etkileyen sistemdir
Organların çalışmasını ürettiği hormonlar yardımıyla düzenler
Üzerinde özel mesaj taşıyan protein ve yağ yapılı maddelere hormon denir
Hormonlar özel salgı bezlerinde üretilirler
İhtiyaç anında belli miktarda salgılanıp kanla tüm vücuda yayılırlar
Hormonlar belirli orgaların çalışmasını bir süre etkiler
Hormonların az ya da aşırı miktarda salgılanması hastalık oluşmasına etkide bulunur
Her bir hormonun yapı ve etkisi birbirinden farklıdır İnsanda hormon üreten organlar ve görevleri birbirinden farklıdır

1 Hipofiz Bezi
Beynin alt kısmında bulunan küçük bir bezdir Sinir sistemi ile hormonal sistem arasındaki bağlantıyı sağlar Çok çeşitli hormonları salgılar ve vücudu yönetir Hipofiz bezi yardımıyla insan vücudunda;
– Diğer salgı bezlerinin çalışması yönetilir
– Yaşa uygun büyüme ve gelişme sağlanır
– Vücutta tutulacak su miktarı belirlenir
– Damarlardaki kan basıncının kontrolü sağlanır
– Doğum öncesi süt bezlerinin gelişmesi sağlanır
– Sperm ve yumurta üretiminin düzenlenmesi sağlanır

2 Epifiz Bezi
Beyin yarım kürelerinin arasında bulunur Çalışması ışık miktarından etkilenir Epifiz bezi yardımıyla canlılarda;
– Ergenlik dönemine kadar eşeysel gelişme önlenir
– Günlük uyku, uyanıklık peryodu düzenlenir
– Hayvanların mevsimsel üreme davranışları düzenlenir

3 Tiroit Bezi
Gırtlağın sağında ve solunda bulunur İki parçalı olup iki çeşit hormon salgılar Tiroit bezi yardımıyla insan vücudunda;
• Tiroksin hormonu salgılanır Bu hormon hücrelerdeki enerji üretim hızını etkiler Besin ve oksijen kullanımını artırır
• Kalsitonin hormonu salgılanır Bu hormon kandaki kalsiyum ve fosfat miktarını düzenler Kemiklerin sertleşmesini sağlar

4 Böbrek Üstü Bezi
Vücudun arka tarafında bel hizasında bir çift olarak bulunur Böbreğin üzerinde bağımsız olarak çalışır İki çeşit hormon salgılar Böbrek üstü bezi yardımıyla insan vücudunda;
• Adrenalin hormonu salgılanır Bu hormon korku, çoşku, heyecan, öfke anlarında metabolizmanın hızlanmasını sağlar
• Aldosteron hormonu salgılanır Bu hormon kandaki mineral oranını ayarlar Fazlasının idrara geçmesini sağlar

5 Pankreas Bezi
Hem hormon hem de sindirim enzimi üretebilen karma bir bezdir Midenin hemen altında bulunur İki çeşit hormon salgılar ve kan şekeri seviyesinin sabit değerde kalmasını sağlar Pankreas yardımıyla insan vücudunda;
• Glukagon hormonu salgılanır Bu hormon hücrelerde depolanmış glikojenin eritilerek kana geçmesini ve kan şekerinin artmasını sağlar
• İnsülin hormonu salgılanır Bu hormon kandaki şekerin hücrelere geçerek depolanmasını ve kan şekerinin azalmasını sağlar

6 Eşey Bezleri
Cinsiyetle ilgili olup erkeklerde testis, dişilerde yumurtalık şeklinde bulunur Bazı eşey karakterlerinin oluşması ve üreme faaliyetinin yapılmasını sağlar Eşey bezleri yardımıyla insan vücudunda;
– Sperm ve yumurta hücrelerinin üretimi sağlanır
– Erkek ve dişilerde ilgili cinsiyet karakterlerinin oluşması sağlanır