En Küçük Yapı Taşı: HÜCRE

HÜCRE
En Küçük Yapı Taşı: HÜCRE
Alm Zelle (f), Fr Cellule (f), İng Cell
Canlının canlılık özellikleri taşıyan, yapı ve görev bakımından en küçük parçası Cansız âlemde tuz, elmas gibi birçok cisimler, billûr hâlinde bulundukları gibi, protoplazma da, muayyen vazifelere göre gruplanmış mikroskobik parçalar hâlinde bulunur Bu parçalara, hücre denir Hücre hayatın ilk müstakil parçasıdır Canlılar, hücrelerden yapılmıştır Bir buğday filizi, hücre kulesi; küçük hayvanlar, bir hücre sarayı; insan da büyük bir hücre şehri demektir
Bir hücrenin genişliği ortalama 002 mm’dir Birbirine bitişik hücreler hâlinde bulunan protoplazma, plastik yâni balçık çamuru hâlindedir Dışardan bakıldıkça bulanıktır Yumurta sarısı ortasındaki esmer leke, civcivin protoplazmasıdır Protoplazma muhtelif makinelerden müteşekkil bir organizasyon ve bundan dolayı uzviyet ismini verdiğimiz faal, canlı bir teşekküldür Hayalîmizde, bir cep saatini binlerce defa küçültelim: Bir mercimek, bir kum, bir toz ve nihayet görünmez şekilde düşünelim Nokta kadar tasavvur ettiğimiz ve işlemekte olan saate mikroskopla baktığımızı düşünerek, bunu tekrar binlerce defa büyütmüş ve hiçbir parçası ve faaliyeti değişmemiş bir hâlde görürüz İşte, protoplazmayı böyle fevkalâde küçük ve mükemmel tanzim olunmuş bir makina olarak düşüneceğiz Bu makinanın, bugüne kadar mikroskopla ancak büyük parçaları tanınmıştır
İnsan hücreleri ışık ve bilhassa harâret dalgaları alır Bu sûretle kazandığı kudretle çalışır Yâni insan hücresi bir elektrik makinasına, bir radyoya benzer Kimyâ reaksiyonlarında, atomların dışarı verdikleri enerjinin kesik kesik, yâni küçük tânecikler hâlinde salındığı anlaşılmıştır Bu enerji tâneciklerine kuant denilir
Leeuwenhoek isimli araştırıcı, mikropları inceleyebilmek amacıyla tek mercekli bir mikroskop yapmıştı Bu sahada yapılan çalışmalar daha sonraki yıllarda ilerleme kaydetti 1665 yılında yaptığı çok mercekli mikroskobun büyütmesini incelerken, şişe mantarındaki odacıkları gören Robert Hook kesitlerde gördüğü dikdörtgen şekilli boşluklara“hücre” adını vermiştir Hücrenin bulunmasından sonra Nehemeyah Gru, bitki hücreleri üzerinde çalışmış ve bitkilerin hücresel yapıda olduklarını ifâde etmiştir 1831’de İngiliz botanikçisi Robert Bron yaptığı çalışmaları esnâsında hücrede çekirdeği gördü Teodor Svan hayvan hücreleri üzerinde, Matthias Schlaiden ile de bitki hücreleri üzerinde çalışarak hücre teorisini ortaya attılar Bu teoriye göre; “Canlıların hepsi bir hücrelilerden çok gelişmiş canlılara kadar hücrelerden meydana gelmişlerdir Hücreler bağımsız yaşayabildikleri halde birlikte iş görürler” Akromatik merceklerin keşfiyle cisimler renk değişmesi olmadan büyük ve net görüntüler elde edilerek incelenme imkânı buldu Rudolf Virchow isimli araştırıcı hücrelerin değişik tip bölünmelerle çoğaldıklarını buldu Hücre organellerinin daha iyi incelenmesi, boyama tekniklerinin gelişmesine paralel olarak gelişti 1934’te 100000 defâ büyütebilen elektron mikroskobunun keşfi, hücre organellerinin birçoğu hakkında yeni bilgilerin elde edilmesini ve yeni bir hücre modelinin ortaya çıkmasına yol açmıştır
Son senelerde biyologlar hücrelerin iki tip olduğunu kabul etmektedirler
1 Prokaryotik hücreler:Bakteriler ve mâvi-yeşil alglerdeki hücre tipleri bu gruba girer Bunların çekirdek zarı ile çevrili çekirdekleri yoktur Sitoplazmalarında mitokondri gibi zarlı organeller yoktur Kalıtım maddesi olan DNA sitoplazma içerisine dağılmış durumdadır Ribozomları vardır Bu hücrelerin hayâtî faaliyetleri sitoplazmada ve hücre zarında cereyân eder
2 Okaryotik hücreler:Zar, sitoplazma, çekirdek ve organellerden meydana gelmişlerdir Organeller, sitoplazma içinde farklı görevlere ve yapıya sâhiptirler Hücreler gördükleri işe göre farklı şekil ve büyüklüktedirler Bunlara örnek olarak kas, sinir ve kemik hücreleri gösterilebilir Kan hücrelerinden olan alyuvarların çekirdekleri yoktur Fakat farklılaşmaları sırasında çekirdeklerini kaybettiklerinden bunlar da okaryotik hücrelerden sayılırlar
Tabiattaki canlılar tek veya çok hücrelidirler Tek hücreli canlılarda bütün hayâtî faâliyetler tek bir hücre içinde yapılır Bunlara örnek olarak “paramecium cudatum” (terliksi hayvan) ve amipler gösterilebilir Çok hücreli canlılarda ise hücrelerin görev ve yapı bakımından gruplanarak meydana getirdikleri dokular ve bu dokuların da biraraya gelmesiyle meydana gelen organlar mevcuttur Bâzı hayvan hücreleri gözle görülebilecek kadar büyüktür İnsan vücudundaki en küçük hücre 4-5 mikron çapındadır İnsan vücudunun en büyük hücresi olan dişi yumurta hücresinin çapı ise 0,2 milimetreyi bulur