Askeri Yargı, Askeri Mahkemeler ve Disiplin Mahkemelerinin Oluşturduğu Yargı Sistemi

ASKERİ YARGI

Askeri yargı,askeri mahkemeler ve disiplin mahkemelerinin oluşturduğu yargı sistemi

Askeri mahkemeler 353 sayılı Askeri Mahkemeler Kuruluş ve Yargılama Usulü Kanunu'na göre,kolordu,ordu (deniz ve hava kuvvetlerinde eşiti) ve kuvvet komutanlıkları ile Genelkurmay Başkanlığı bünyesinde Milli Savunma Bakanlığın'ca iki askeri yargıç ve bir subay üyeden kurulur(m2)İki yüz ve daha çok sanık için açılan davalarda askeri mahkeme dört yargıç ve bir subay üyeden kurulur

İlk derece askeri mahkemelerin ikinci türü sıkıyönetim mahkemeleridirAnayasa'nın 122maddesi uyarınca sıkıyönetim ilan edildiğinde Sıkıyönetim Komutanlığı emrine gereği kadar subay ve askeri yargıç verilirSıkıyönetim Komutanlığı nezdinde yeteri kadar askeri mahkeme kurulur(Sıkı Yönetim Kanunu m11/1) Bu mahkemeler bulundukları yerin adını taşırlar

Sıkıyönetim savaş hali dolayısıyla ilan edilmişse ve Genelkurmay Başkanlığı gerekli görürse,bölgedeki askeri mahkemeler sıkıyönetim mahkemeleri görevi yaparSıkıyönetim mahkemeleri kuruluncaya değin adliye mahkemeleri bu görevi yürütebilir (m12)

Öbür yandan ,devlet güvenlik mahkemesinin yargı çevresine giren bölgelerde sıkıyönetim ilan edilmesi halinde,bu bölgelerle sınırlı olmak üzere ,devlet güvenlik mahkemesi sıkıyönetim mahkemesine dönüştürülebilir (m143/son)

İlk derece askeri mahkemelerinin üçüncü türü disiplin mahkemeleridir1661964 tarihli ve 477 sayılı yasa ile kurulan disiplin mahkemeleri ,alay,tümen,kolordu,ordu komutanlıkları ile Jandarma Genel Komutanlığı ve Genelkurmay Başkanlığı bünyesinde görev yaparlar(b1)

Askeri mahkemelerin görevi,asker kişilerin asker kişilere karşı,askeri yerlerde,askerlik hizmet ve görevleri ile ilgili olarak işledikleri suçlara; asker olmayan kişilerin özel yasada belirtilen askeri suçlarına ,yasada gösterilen görevlerini yerine getirdikleri sırada,askeri yerlerde ,asker kişilere karşı işledikleri suçlara ait davalara bakmaktır(m145/2)

Savaş veya sıkıyönetim bölgelerinde askeri mahkemelerin asker olmayan kişileri yargılama görevi genişler (m145/3)

Askeri mahkemelerin kararlarına karşı temyiz başvuruları Askeri Yargıtay'da incelenerek karara bağlanırAskeri Yargıtay yasada gösterilen bazı suçlarda ilk derece mahkemesi sıfatıyla yargılama yaparTemel görevi içtihat birliğini sağlamaktırAskeri Yargıtay,başkanlık başsavcılık ve beş daireden oluşur Her dairede bir başkan ile dört üye vardır

Askeri yargı alanında bir başka yüksek mahkeme de Askeri Yüksek İdare Mahkemesi'dirB u mahkeme 1971'de yapılan anayasa değişikliğine dayanılarak çıkarılan 4 Temmuz 1972 tarih ve 1602 sayılı yasayla kurulmuşturAskeri Yüksek İdare Mahkemesinin kuruluşunda Danıştay örnek alınmıştırBu yüksek mahkemenin kuruluşu Türkiye'de genel idare hukukunda bağımsız bir askeri idare hukukunun ortaya çıkmasına neden olmuştur

Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ,askeri hizmete ilişkin olup,asker kişilerce açılacak iptal ve tam yargı davalarına bakmakla görevlidirTürkiye'de askeri idare mahkemeleri sistemi bulunmadığından ,Askeri Yüksek İdare Mahkemesi bir temyiz mercii değil,görevli olduğu alanda bir ilk ve son derece mahkemesidirBu yüksek mahkeme başkanlık,başsavcılık ve iki daireden oluşurHer dairede bir başkan ile altı üye vardırÜyelerden dördü askeri yargıç,ikisi kurmay subaydır

Askeri yargı bütün hukuk sistemlerinde kabul edilmiş değildirÖrneğin Almanya'da askeri ceza yargılaması sistemi yokturYalnızca askeri hizmetlerin yerine getirilmesi sırasında işlenen disiplin suçlarından dolayı yargılama işini askeri birliklerdeki disiplin mahkemeleri yaparBu mahkemelerin üst mercii de bir sivil yüksek mahkeme olan Federal İdare Mahkemesinin 2Daire'dir

Fransa'da 1962'deki Cezayir olayları sırasında,öteden beri askeri alanda yargı görevi yapan yüksek askeri mahkeme (haut tribunal militaire) kaldırılarak olağanüstü bir yargı mercii niteliğinde olan ve devletin güvenliğine karşı işlenen suçları yargılayan bir askeri adalet mahkemesi (Cour militaire de Justice) kurulmuşsa da ,1963'te yerini Devlet Güvenlik Mahkemeleri'ne (Cour de Surete de I'Etat) bırakmıştırBu sonuncusu da 1981'de kaldırılmıştır

ABD'de üyelerinin tümü orduyla ilişkili olan askeri mahkemeler ve bunların üstünde ABD Kongresi'nce bir temyiz mercii olarak kurulan Askeri Temyiz Mahkemesi (Court of Miliary APPEALS) varsa da bu sonuncusu,devlet başkanınca 15 yıllık bir dönem için atanan ve Senato'ca onaylanan üç sivil yargıçtan oluşurABD Yüksek Mahkemesi 1866'daki Milligan davasında,savaş zamanı sivil mahkemelerin işleyemez duruma gelmeleri dışında ,federal hükümetin sivilleri yargılamak üzere askeri mahkemeler kuramayacağına karar vermiştir

Kaynak;AnaBritannica cilt 3 sayfa 161 frmsinsinet için derlenmiştir