Göktürkçede İsim Çekim Ekleri |
12-20-2012 | #1 |
Prof. Dr. Sinsi
|
Göktürkçede İsim Çekim EkleriGöktürkçede düzenli çokluk eki yoktur Türkçede belirlilik ? belirsizlik kategorisi olmadığı için nesneler ?belirli bir nesne? olarak adlandırılmamış; ?nesnenin türü? adlandırılmıştır Örneğin ?ıgaç? (ağaç) denildiği zaman, belirli bir ağaç katedilmemiş; ?ağaç türü? adlandırılmıştır Bu nedenle dilin başlangıcında çokluk ekine gerek duyulmamıştır Bunun yanında sadece insan belirten sözcüklerde kullanılan şu çokluk ekleri vardır: ??+lAr?: ?beg+ler?, ?konçuy+lar? (hanım sultanlar), ?ög+ler? (analar) ??+An?: ?og(u)l+an?, ?er+en? (erler) ??+(X)t?: ?og(u)l+ıt? (oğullar), ?tarkat? (tarkanlar), ?yılpagu+t? (alpagular, yiğitler) ??+gUn?: ?ini+y+gün? (küçük kardeşler), ?kelin+gün? (gelinler) İyelik Ekleri: Göktürkçede iyelik ekleri bugünkü gibidir Ses bakımından tek fark, ikinci şahıslardaki sesin diş değil, damak ŋ?si olmasıdır Ayrıca çokluk eki olmadığı için, üçüncü çoğul şahıs iyelik eki yoktur: ??+(X)m?: ?öz+üm? (kendim), ?kut+um? (talihim), ?kaŋ+ım? (babam), ?ög+üm? (annem) ??+(X)ŋ?: ?og(u)l+uŋ?, ?kan+ıŋ? (hanın), ?süŋük+üŋ? (kemiğin) ??+(s)I?: ?sab+ı? (sözü), ?agı+sı? (hediyesi), ?yagı+sı? (düşmanı) ??+(X)mXz?: ?kaŋ+ımız? (babamız), ?eçi+miz? (amcamız), ?il+imiz? (devletimiz) ??+(X)ŋXz?: ?oglan+ıŋız?, ?taygun+uŋuz? (oğullarınız) Hal Ekleri: ? İlgi Hâli Eki: Ünsüzle biten sözcüklerden sonra ?+Iŋ? biçimindedir: ?ben+iŋ? (benim), ?biz+iŋ? (bizim) Ünlüyle biten sözcüklerden sonra ?+nIŋ? biçimindedir: ?Bayırku+nıŋ? ? Yükleme Hâli Eki: İyelik eki almamış isimlerden sonra ?+(X)g? biçimindedir: ?bodun+ug? (ulusu), ?kişi+g? (kişiyi) İyelik eklerinden sonra ?+(I)n? biçimindedir: ?sabım+ın? (sözümü), ?kanıŋ+ın? (hânını) İşaret ve şahıs zamirlerinden sonra ?+nI? biçimindedir: ?bu+nı?, ?biz+ni? ? Yönelme Hâli Eki: Göktürkçede yönelme hâli eki ?+kA? biçimindedir: ?yazı+ka? (ovaya), ?taluy+ka? (denize) Üçüncü şahıs iyelik ekinden sonra ?+ŋa? biçimdedir: ?yiri+ŋe?, ?sabı+ŋa? Teklik 1 ve 2 şahıs iyelik eklerinden sonra çoğunlukla ?+A? biçimindedir: ?Türküm+e?, ?ebiŋ+e? ? Bulunma ? Çıkma Hâli Eki: Göktürkçede çıkma hâli için ayrı bir ek yoktur ?+DA? hem bulunma, hem çıkma hâlini karşılar: ?teŋri+de? (gökte), ?yir+de? (yerde), ?yış+da? (ormandan) ? Eşitlik Hâli Eki: ?+çA? biçimindedir: ?gibi, göre, kadar? anlamlarını verir: ?ot+ça? (ateş gibi) ? Vasıta Hâli Eki: Göktürkçede vasıta hâli eki ?+(X)n?dır ?ile, olarak? anlamlarını verir: ?ok+un? (ok ile), ?süŋüg+ün? (mızrak ile), ?er+in? (erle), ?sab+ın? (sözle) ? Yön Hâli Eki: Göktürkçede iki yön eki vardır: Birincisi ?-gArU? ekidir: ?il-gerü? (ileriye, doğuya), ?kurı-garu? (batıya), ?yırı-garu? (kuzeye), ?yir-gerü? (yere), ?eb+gerü? (eve) İkincisi ?+rA? ekidir: ?iç+re? (içeri), ?taş+ra? (dışarı), ?öŋ+re? (öne doğru) ? Soru Eki: Köktürkçede soru için iki edat kullanılır: Birincisi ?mu? edatıdır: ?bar mu?? (var mı?), ?kagan mu?? İkincisi ?gU? edatıdır: ?bar gu??, ?begler gü?? |
|