Kafkasya (1) Dağıstanın Coğrafi Olarak Bulunduğu Bölge

Kafkasya (1) Dağıstanın coğrafi olarak bulunduğu bölge

Asya kıtasının Önemli bir Türk Bölgesi olan Astrahan eyaletinin güneyi ve Don nehrinden başlayarak, Karadeniz ile Hazar Denizi arasındaki kara parçası, Ayrıca Türk ve İran sınırlarına kadar olan uzantısını da hesaba katarsak 450 bin kilometrekare genişliğindeki Bu muhteşem coğrafyaya Kafkasya denir
Bu coğrafyada Kuzeybatıdan güneydoğuya uzanan Kafkas Dağları' nın kapladığı bölge esas itibariyle dağlık olup, Kafkas halklarının büyük çoğunluğu genellikle bu dağlık bölgelerde yaşar Kafkas Dağları 'nın kuzeyinde kalan kısma Kuzey Kafkasya, güneyinde kalan kısmı da Güney Kafkasya, Mâverây-ı Kafkasya veya Transkafkasya adları verilmektedir Tarih boyunca Kafkasya'da yaşayan milletlerden Kafkas yerlileri olarak çok büyük bir kısmı Turani kavimlerdir Bunlar; Çerkezler, Abnazlar, Çeçenler, İnguşlar, Avarlar, Lezgiler, Laklar, Darginler, Gürcüler, Kumuklar, Nogaylar, Kalmuklar, Karaçaylar, Balkarlar, Karapapaklar, Kundurlar ve Azeriler; Hint-Avrupa kavimlerinden Osetler, Ermeniler, Svanlar, Farslar, Alanlar ve Ruslar; Sâmi kavimlerinden de Yahudiler bulunmaktadır Hint-Avrupa ve Sâmi kavimleri ile Gürcülerin bir kısmı dışında bu kavimlerin hepsi müslümandır

Geçmişte tarihi devrelerde Özellikle Turan merkez bölgesi olarak tanımlanan Büyük Türkistan da yaşayan, çevresi ile kavgalı, belki birazda geçimsiz savaşçı kavimler, ülkeleri işgal edilen mülteciler Kafkasyaya sığınmışlardır Dünyanın birçok yerinden gelen insanların buraya sığınmaları tamamen Kafkasların coğrafi ve fiziki konumundan kaynaklanmıştır Çeşitli sebeplerle yurtlarını terk etmek zorunda kalan insanlar savunmanın daha kolay olduğu ve zor takip edilebildikleri dağlara sığınmış ve buralara yerleşmişlerdir

Milliyet ve dilleri itibariyle Kafkas Kavimleri, bu fiziki coğrafyanın kendilerine kazandırdığı hayret verici özelliklere sahip olmuşlardır Kafkaslar, dünyanın başka hiçbir yerinde görülmemiş bir şekilde çok sayıda kabile, soy ve insanlardan oluşmakta ve bunlar çok çeşitli lehçe ve diller kullanmaktadırlar Sadece Dağıstan'da bugün otuzun üzerinde ayrı boy ve oymak (belki daha da derin aykırılıkları olan topluluk)yaşamaktadır

Özellikle Dağıstan'ın da içinde bulunduğu Doğu Kafkasya bölgesinde yüzlerle ifade edilen dilin konuşulduğu bilinmektedir Arapların bu coğrafya da bulunan Dağıstan için Diller Dağı (Cebelü'l-Elsine) dediği, Romalıların işlerini takip etmek için 130 tercüman kullandığı Kafkasya'da 300 hatta 360 adet dilin varlığından söz edilmektedir

Bu dillerin sayısı hakkında, en temkinli Avrupalı yazarların bile verdikleri rakam kırkın altına düşmemektedir Bu diller yapı bakımından birbirlerinden pek farklı gözükmemektedir
Bu göz alıcı çeşitlilik ve farklılık, bu kavimler arasında asırlar boyu sürüp giden anlaşmazlık, kan davaları ve sürtüşmelere sebep olmuştur Ancak en büyük ve ortak düşmanları olan Ruslar'a karşı, özellikle XVIII Yüzyılın son çeyreği içinde başlayan bağımsızlık ve hürriyet mücadelesi, özellikle Kuzey Kafkasya'da, bölgeye özgü bir birlik ve bağlılık şuuru geliştirmiştir Bu birliğin oluşmasında, Osetinler'in bir kısmı hariç, bütün Kuzey Kafkasyalıların ortak dini olan İslamiyet'in kazandırdığı kardeşlik düşüncesinin büyük rolü olmuştur

Kafkasya (2) Dağıstanlılar

Dağistan bölgesi Bütün doğu Kafkasya'yı kaplar Ancak Kafkasya'nın bir nevi yerlisi sayılanlar {(Avarlar, Lezgiler, Gazi-Kumuklar ve Darginler) yani Turan boyları} daha çok Dağlık bölgede yaşarlar Hazar Denizi'ne doğru uzanan veya kuzeydoğuda Sulak ve Terek Nehirleri'nin aşağı mecralarını da içine olan ve düzlük (hatta daha kuzeyde step görünümlü olan ) kesimde Türk asilli kabileler (Kumuklar, Azeriler, Türkmenler ve hatta Nogaylar) yaşarlar
Dağlı kabilelerinin aralarında bulunan engeller ( dağlar, tepeler, derin vadiler, vs) batıdaki kadar olmasa da buradaki kabileler arasında da farklılıklar doğmuştur Ovaya doğru ( kuzey, doğu veya güneydoğu istikametinde ) olan yerlerde yasayan kabilelerin mensupları genellikle Türk kabileleri ile sıkı ilişkiler içerisinde bulunmalarından dolayı Türkçe de bildiklerinden, bu dil doğu Kafkasya'da ortak bir anlaşma vasıtası olarak kullanılmaktadır
Siyasi ve askeri yönden bütün dağlı kavimler gibi Dağıstanlılar da savaşçı, aktif ve hürriyetlerine düşkündüler Bu nedenle bu bölgede ( yani bütün Dağıstan'da) ovalı kesim, Dağlık kesime tabi olmuştur Şeyh Şamil'in Dağıstan da en fazla dayandığı kabileler Lezgiler, Avarlar gibi Turani kavimlerdir

Dağıstan'ın nüfusu A Cevdet Paşa (1878 de) 270000 hane olarak tespit ediyor Allen-Muratoff ise "Gerilla savaşları "sırasında doğu Kafkasya kabilelerinin nüfusunu tahminen 500000 olarak veriyor Binbaşı Nazmi ise 1956 da Dağıstan'ın Müslüman nüfusunu 1450000 olarak veriyor A- Avar (Andelal)lar (Andilerdahil) Dağıstan'ın kuzey-batısındaki Koysu Irmağı'nın Andi, Avar ve Kara kollarının kaynakları civarındaki bölgeler ile kuzeye doğru Kumuklar' ın oturdukları alçak ovaya doğru uzanan kesimde (Çir-Yurt'a kadar) yasarlar Güneyde ise Zakatali Mıntıkası'na kadar olan bölgede bulunurlar doğularında kuzeyden, güneye doğru Kumuklar, Darginler ve Gazi-Kumuklar (Laklar) güney doğularında ise Lezgiler bulunur; Kuzeybatılarında Çeçenler, güney batılarında ise Gürcüler bulunurlar Lezgiler'den sonra Dağıstan'ın en kalabalık kabilesi Avarlar'dır

Dil yönünden üç gruba ayrılırlar;
1- Avar,
2- Andi,
3- Dido (Tsez)

En kalabalık gurubu esas Avarlar meydana getirirler Bunlar kuzeyde Sulak Irmağı'ndan (orta kesimleri) güneye doğru Zakatali yöresine kadar uzanırlar Andiler ise Bottlih, Godoberi, Karatin, Bagvalal, Çamalal, Tindi ve Açvaçis gibi alt guruplara ayrılırlar Dido gurubuna ise Hinuk, Çvarsin ve Kapuçinler dahildirler nüfusları ise 1939 nüfus sayımına göre (bir fikir vermek amacıyla veriyoruz) Avarlar 170000, Andiler 30000, Didolar 10000 kişi olarak sayılmıştır Avarlar aslında Avar Hanlığı'na bağlı idiler Hamzat Bek ve sonra da Şeyh şamilin esas dayandıkları topluluk Avarlardır