Çekim Eki Çeşitleri Nelerdir |
10-21-2012 | #1 |
Prof. Dr. Sinsi
|
Çekim Eki Çeşitleri NelerdirÇekim eki çeşitleri nelerdir Çekim Eki: Türkçe'de bir ismin sonuna gelip kelime kökü ile anlam bakımından ilişkili yeni bir kelime oluşturan ektirBasit yapılı bir kelime başına gelirse yapısını değiştirmezSadece çekim eki alan isimler basittir Kip: Dilbilgisinde fiilin kök veya gövdelerinin zaman ve şekillere göre girdikleri kalıplara denir Türkçe'de bütün fiiller, iki büyük kipte toplanır Bunlar Haber (bildirme) kipleri ve dilek kipleridir Bir fiilin (eylemin) yapıldığını, yapılmakta olduğunu veya yapılacağını haber verirler Haber kiplerinin ekleri fiil köklerine zaman kavramı kazandırırlar Bunlara zaman kipleri de denir Ekleri: -acak, -(a)r, -di, -miş, -yor olan zaman kipleri beşe ayrılır: Gelecek zaman Türkçe'de -acak, -ecek ekleriyle oluşturulur Örnek: anlat-acak-sın Geniş zaman Türkçe'de -(a)r ekiyle oluşturulur Örnek: tıka-r-sın, sor-ar Görülen geçmiş zaman Türkçe'de -dı, -di ekleriyle oluşturulur Örnek: gir-di-m örnek: yap-tı-m örnek: Ödevimi daha dün yaptım örnek: Ömer'i bir kaç gün önce parkta gördüm Öğrenilen geçmiş zaman Türkçe'de -mış, -miş ekileriyle oluşturulur Örnek: al-mış-sın Şimdiki zaman Türkçe'de -yor ekiyle oluşturulur Örnek: yap-i-yor-lar İstenilen veya tasarlanan bir hareketi anlatan kiplerdir Bu kiplerde açıkça bir zaman ifadesi bulunmaz Ekleri: -meli, -se, -e ve eksiz emir haliyle birlikte dilek kipleri dörde ayrılır: Emir kipi Emir kipinin eki yoktur Emir kipinde çekilen bir fiilde yalnızca fiil kökü ve şahıs eki bulunur Bütün dillerde bu kip, âcil durumlarda da kullanıldığından fiilin en kısa şeklidir Örnek: gel, gel-sin, gel-iniz; git, git-sin, gid-iniz Sayfanın başlığı=== Dilek-şart kipi === Türkçe'de -sa, -se ekileriyle oluşturulur Örnek: gül-se, git-seyap-sa-uyu-sa-sev-se g Gereklilik kipi Türkçe'de -malı, -meli ekileriyle oluşturulur Örnek: düş-meli, git-meli İstek kipi Türkçe'de -a, -e ekileriyle oluşturulur Örnek: gel-se, gid-e Çekimli fiiller Kip eki almış bir fiilin altı şahısta söylenmesi veya yazılması demektir Çekimli bir fiillerde sırayla şu üç bölüm bulunur: Fiil kök veya gövdesi, Kip eki, Şahıs eki Kip ekleri, fiil kökünden sonra gelerek ona zaman mânâsı veya tsarlanan, istenen bir hareketle ilgili mânâ kazandırır Bu durumda fiil, yalnız üçüncü teklik şahıs ifâde eder Emirde ise kök veya gövde halinde kalır ve ikinci teklik şahsı verir Çekim örneği: Şahıs Çekimi 1 tekil çalış-ı-yor-um 2 tekil çalış-ı-yor-sun 3 tekil çalış-ı-yor 1 çoğul çalış-ı-yor-uz 2 çoğul çalış-ı-yor-sunuz 3 çoğul çalış-ı-yor-lar Bir çekimli fiilde bir kip eki olabildiği gibi iki kip eki de bulunabilir Kip eklerinin sayısına göre çekimli fiiller ikiye ayrılır: 1-Çekimli fiil 2-Çekimsiz fiil Basit zamanlı çekimli fiiller Tek kip eki alan çekimli fiillere verilen addır Basit zamanlı fiillerin hepsinin bileşik zamânı yoktur Bileşik Zamanlı Fiiller İki kip eki alan çekimli fiillere denir Bileşik çekimlerde -imek fiili, -idi, -imiş, ise (-yse) şekilleriyle kullanılır Hikâye kipi Türkçe'de -dı, -di eklerini alarak oluşturulur Örnek: görür idi = görür-dü Rivâyet kipi Türkçe'de -mış, -miş eklerini alarak oluşturulur Örnek: bakacak imiş = bakacak-mış Şart kipi Türkçe'de -sa, -se eklerini alarak oluşturulur Örnek: koşuyor ise = koşuyor-sa Emir kipinin de basit zamanlı fiiller gibi hiç bileşik zamanı yoktur Dilek kiplerininse hikâye ve rivayeti vardır; şartı yoktur Yine -di'li geçmiş, yani görülen geçmiş zamânın rivâyeti yoktur |
|